مقدمه :
در قرن حاضر، نارساخوانی یکی از مباحث چالش برانگیز آموزش و پرورش ویژه به شمار می رود. به اعتقاد پاره ای از متخصصان اختلالهای یادگیری حدود 80 درصد دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری، در خواندن مشکل دارند ( به نقل از لرنر، 1997 ). ضعف در خواندن معمولاً منجر به مشکلات دیگری می شود. این گونه کودکان فرصت های استخدامی را از دست می دهند. بسیاری از کودکان به خاطر عملکرد تحصیلی ضعیف و شکست های مکرر از مدرسه اخراج می شوند.
فن آوری پیشرفته و اتوماتیک شدن کارها در جهان امروز ایجاب می کند که افراد تحصیلات بالایی داشته باشند. مشاغل قدیمی به سرعت منسوخ می شود و فرایند بازآموزی به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر درمی آید. و پیش بینی می شود کارمندان در هر شغلی به دفعات مجبور شوند به بازآموزی در حرفه خود بپردازند تا آمادگی های لازم را برای مشاغل جدید کسب کنند. توانایی خواندن به صورتی کارآمد، ابزاری مهم در بازآموزی و حفظ شغل است. به هر حال، خواندن مشکل تحصیلی عمده ای برای دانش آموزان ناتوان در یادگیری است. ناتوانی خواندن پیامدهای بسیار جدی در مورد پیشرفت تحصیلی، استخدام و موفقیت در زندگی دارد ( لرنر، 1997 ). کودکان مبتلا به نارساخوانی در هنگام خواندن مرتکب اشتباهات متعددی می شوند. این اشتباهات با حذف، افزودن یا وارونه نمودن کلمات مشخص می شود. این کودکان در تفکیک بین حروف از نظر شکل و اندازه دچار مشکل هستند، به خصوص حروفی که فقط از نظر جهت یابی و طول خطوط با هم تفاوت دارند. سرعت خواندن آنها پایین و غالباً با حداقل درک همراه است. اکثر کودکان نارساخوان توانایی رونویسی از متن چاپی را دارند، اما تقریباً آنها درهجی کردن ضعیف هستند. این کودکان ممکن است از وسط یا آخر کلمه شروع به خواندن نمایند. نارسایی در به خاطر آوردن و عدم استمرار فراخوانی موجب
می شود که فرد اسم و صدای حروف را بخوبی به خاطر نیاورد و از آن پرهیز می کنند. اضطراب آنها در مقابل تقاضاهایی که زبان نوشتاری را ایجاب می کند، افزایش می یابد، اکثر کودکان مبتلا به نارساخوانی که آموزشهای کمکی دریافت نمی کنند ممکن از شکست مستمر و یاس ناشی از آن دچار احساس شرم و تحقیر شوند. با گذشت زمان این احساسها عمیق تر می گردند. کودکان بزرگتر ممکن است احساس خشم یا افسردگی پیدا کنند و احترام به نفس پایین نشان دهند. ( کاپلان ـ سادوک، 2003 ، ترجمه رفیعی ورضاعی ).
لذا، متخصصان با توجه به مشکلات عمده دانش آموزان نارساخوان در سطح خواندن، نوشتن و هجی کردن، از دیدگاههای مختلف به تبیین نارساخوانی پرداخته اند. در پژوهش حاضر، نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی تبیین شده است. نوروسایکولوژی به عنوان شاخه ای از تحقیقات مغز در بیست سال اخیر به مثابه یک گرایش تخصصی در روان شناسی به شمار می آید. نوروسایکولوژی به تبیین رابطه بین مغز و رفتار می پردازد. و می خواهد به چگونگی کنش مغز پی ببرد، به طور مثال چه مکانیزمهایی در تفکر، یادگیری و احساس اهمیت دارند و چگونه راه اندازی می شود و چه تاثیری بر رفتار انسان دارند. نوروسایکولوژی از روشهای همچون تخریب، تحریک و ثبت استفاده می کند. روشهای نوروسایکولوژی تجربی بر ارائه محرک مبتنی هستند. در این زمینه از روشهای ارائه محرک به نیمی از میدان دید، یکی از دو گوش و تحریک لمس جانبی استفاده می کنند. در تمام این موارد هنگامی که تحریک ارائه می شود، پاسخ پس از تحلیل شناختی به صورت جانبی ظاهر می شود. در این پژوهش نیز برای درمان نارساخوانی از روش تحریک استفاده شده است.
به اعتقاد پاره ای از مولفان نوروسایکولوژی، نارساخوانی ناشی از نارسایی در یکی از نیمکره های مغزی چپ و راست و یا هر دو نیمکره مغزی است. بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر ( 2002 ) نارساخوانی ناشی از وجود نارسایی در نیمکره مغزی چپ یا نیمکره مغزی راست می باشد. این مدل بر مبنای دیدگاه نوروسایکولوژی ایجاد شده است که به طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان ( نوعp/l ) و درمان آنان می پردازد.
فهرست مطالب
عنوان ................................................................................... صفحه
فصل اول: مقدمه ......................................................................... 2
1ـ بیان مسأله ............................................................................... 6
2ـ اهمیت و ضرورت مسأله ..................................................... 13
3ـ اهداف، سوالها و فرضیه های پژوهش ............................... 15
4ـ متغیرها و تعریف نظری و عملیاتی آنها ............................. 18
خلاصه ....................................................................................... 20
فصل دوم: مروری بر پیشینه تحقیقات
بخش اول: مبانی نظری ........................................................... 22
1ـ تعریف اختلالهای یادگیری ................................................. 22
2ـ سیر تحول تاریخی اختلالهای یادگیری .............................. 30
1) دوره بنیانگذاری: تحقیقات نخستین درباره مغز ............................... 30
2) دوره انتقالی: مطالعه بالینی کودکان .................................................. 33
3) دوره یکپارچگی: رشد سریع برنامه های مدارس ............................ 43
4) دوره معاصر (از سال 1980 تا کنون) ............................................... 44
3ـ طبقه بندی اختلالهای ویژه یادگیری بر مبنای DSM-IV-IR 44
1) اختلال خواندن ...................................................................................... 45
2) اختلال در ریاضیات ............................................................................. 46
3) اختلال بیان نوشتاری ........................................................................... 48
4) اختلال یادگیری که به گونه دیگر مشخص نشده است (NOS) ........... 49
4ـ تعریف خواندن ...................................................................... 50
5ـ تحول خواندن ...................................................................... 55
6ـ مدل های خواندن ................................................................... 56
1) مدل پایین ـ بالا و مدل بالا ـ پایین .......................................................... 56
2) مدل تعاملی جبرانی ................................................................................ 57
3) مدل پیوندگرایی ........................................................................................ 59
4) مدل آوایی ............................................................................................ 61
5) مدل ببین و بگو ...................................................................................... 63
6) مدل تعادل خواندن بیکر .......................................................................... 63
7ـ نارساخوانی ............................................................................. 70
1) تعریف نارساخوانی ................................................................................. 70
2) نشانه های بالینی نارساخوانی ........................................................... 75
3) اختلالهای همراه با نارساخوانی ......................................................... 81
الف ـ اختلالهای جانبی شدن .......................................................... 81
ب ـ اختلالهای سازمان یافتگی فضایی ـ زمانی .............................. 82
ج ـ نابهنجاری حرکات چشم ها ........................................................... 83
د ـ تأخیر زبان گفتاری ......................................................................... 85
هـ ـ اختلالهای ادراکی ........................................................................... 86
و ـ اختلال حافظه کوتاه مدت .............................................................. 87
ز ـ اختلال نارسایی توجه (ADD) و ADHD .................................... 88
ح ـ اختلالهای رفتاری ........................................................................... 91
4) شیوع نارساخوانی ........................................................................... 94
5) تاریخچه نارساخوانی .................................................................... 95
6) سبب شناسی نارساخوانی ............................................................ 99
الف ـ عوامل ژنتیکی ......................................................................... 100
ب ـ عوامل عصب شناختی ............................................................... 103
ج ـ تقارن نیمکره های مغزی ............................................................ 107
د ـ غلبه طرفی مغز ....................................................................... 111
هـ ـ عوامل حرکتی ........................................................................ 114
و ـ عوامل شناختی ....................................................................... 115
ز ـ عوامل رفتاری ......................................................................... 118
ح ـ عوامل محیطی ........................................................................ 121
ط ـ عوامل عاطفی .......................................................................... 122
8ـ دیدگاه های مختلف در مورد نارساخوانی ................. 124
9ـ نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی ...................... 124
10ـ طبقه بندی نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی .....131
الف ـ نارساخوانی اکتسابی .................................................................. 131
ب ـ نارساخوانی تحولی ...................................................................... 140
11ـ فرآیند شکل گیری مدل تعادل خواندن از دیدگاه بیکر ........ 148
12ـ عملکرد نیمکره های مغزی از دیدگاه بیکر ............. 154
13ـ طبقه بندی نارساخوانی تحولی از دیدگاه بیکر ............. 156
1) نارساخوانی نوع L (زبان شناختی) ....................................... 156
2) نارساخوانی نوع P (ادراکی) ......................................................... 156
14ـ بررسی اعتبار طبقه بندی نارساخوانی نوع P/L ....... 158
15ـسبب شناسی نارساخوانی تحولی نوع P/L .............. 162
16ـ شیوه های درمانی نوروسایکولوژی از دیدگاه بیکر ........ 164
بخش دوم: یافته های پژوهشی ........................... 168
خلاصه ......................................................................... 180
فصل سوم: روش تحقیق
1ـ طرح تحقیق ........................................................ 184
2ـ روشهای آماری ................................................... 185
3ـ تعریف جامعه آماری و ویژگیهای آن ................... 186
4ـ روش نمونه گیری و حجم نمونه ............................. 187
5ـ ابزارهای پژوهشی .................................................... 188
1) آزمون وکسلر کودکان ............................................................. 188
2) آزمون اختلال خواندن .................................................................. 188
3) آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV ....................................... 199
4) جعبه آموزشی لامسه ای .............................................. 203
5) برنامه نرم افزاری HEMSTIM ...................................... 206
6ـ فرآیند تشخیص و روش اجرا ................................ 209
7ـ فرآیند طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان براساس مدل تعادل خواندن بیکر 211
8ـ فرآیند اجرای شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر .......... 212
1) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کانال دیداری (HSS-VIS) ............. 212
2) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کامال لامسه ای (HSS-tac) ......... 221
خلاصه ................................................................ 227
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل
1ـ ارائه نتایج کمی .......................................................... 229
الف: توصیف داده ها ......................................................... 229
ب ـ تحلیل داده ها ................................................................. 234
ـ تحلیل واریانس آمیخته (32) ............................................ 234
فرضیه اول: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر میزان دقت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L: ...................... 235
فرضیه دوم: الف) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعL ............ 241
فرضیه دوم: ب) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعP ............. 246
فرضیه سوم: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان سرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p ...................... 252
خلاصه ...................................................................................... 258
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
1ـ بحث و تحلیل درباره یافته ها ................................. 260
2ـ محدودیتها .............................................................. 270
3ـ پیشنهادات ............................................................... 271
4ـ کاربردهای آموزشی و پرورشی ......................... 272
منابع
1) منابع فارسی ............................................................. 274
2) منابع انگلیسی ........................................................... 276
ضمائم:
1ـ آزمون وکسلر کودکان
2ـ فرم تاریخچه موردی
3ـ آزمون اختلال خواندن
4ـ آزمون اختلال سلوک و ADHD اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV
پایان نامه دکترای روانشناسی عمومی - اثرات درمان نوروسایکولوژی در کارآمدی خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارسا خوانی - با فرمت ورد word
