در این تحقیق فرآورده جوشان حاصل از پوسته دانه اسفرزه در خانواده بارهنگ بصورت گرانولاسیون مرطوب تهیه شد. پوسته دانه اسفرزه از شرکت ایران داروک تهیه تحت و تستهای فارماکوپه‌ای شامل: (ضریب تورم، خاکستر تام، وزن خشک و مواد ناخالصی) مبتنی بر استاندارد رفرانس‌ها قرار گرفت. سپس فرمولاسیونهای متعددی، (در مجموع 30 فرمولاسیون) شامل نسبت‌های متفاوتی در پوسته دانه اسفرزه، اسید و بازهای مختلف شامل (اسید سیتریک،اسید تارتاربک و سدیم بی‌کربنات)،پلی و منیل پیرولیدون بعنوان چسباننده، افزودنیهای دیگر شامل (رنگ دهنده، طعم دهنده و شیرین کننده) با هم مخلوط هستند و توسط اتانول %90 به گرانول تبدیل شدند گرانولهای تهیه شده از یک بامش 10 عبور داده شدند و در آون با دمای سانتی‌گراد خشک گردیدند. سپس از یک بامش 20 عبور داده شد. نتیجه فرمولاسیونها تهیه شده توسط خصوصیات ظاهری، زمان جوشش وPH، ریزش و میزان ماده مؤثره بررسی شد. البته باید توجه داشت که هر گرم از گرانول تهیه شده معادل 40 میلی‌لیتر موسیلاژ به دنبال اضافه کردن بافر با 8/6= PH می‌دهد.
3 فرمولاسیون با طعم‌های مختلف تهیه شد و توسط 10 نفر از داوطلبین سالم تست شد. بعد از انجام آنالیز‌های آماری (فریدمن- ویکگسون)، بهترین فرمولاسیون شامل (%9 اسید سیتریک، % 19 اسید تارتاریک با %32 سدیم بی کربنات، % 40 پوسته دانه اسفرزه، 300 میلی‌گرم ساکاند، 750 میلی‌گرم آسپارتام) انتخاب شد. سرانجام مطالعات پایداری تبریع شده روی فرمولاسیون منتخب به مدت 6 ماه در دمای سانتی‌گراد و رطوبت % 75 انجام شد. در طی ماه 1، 2، 3 و 6. نمونه گیری انجام و تستهای فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون صورت گرفت. در نتایج اختلاف معنی‌داری (05/0 > P) دیده نشد و پارامترهای گفته شده در بالا در طی 6 ماه روی فرمولاسیون انجام گرفت.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده فارسی
چکیده انگلیسی
پیش گفتار
بخش اول – مباحث نظری
فصل اول – اسفرزه
1-1 اسفرزه
1-1-1- ریخت شناسی
2-1-1- زمان جمع‌آوری
3-1-1- خرده نگاری
4-1-1- طرز نگهداری
5-1-1- دامنه انتشار
6-1-1- مواد متشکله
7-1-1- مواد مصرف گیاه
8-1-1- مهمترین اثرات گزارش شده اسفرزه
1-8-1-1- بیماریهای قلبی – عروقی
9-1-1- نحوه مقدار مصرف به عنوان ملین گیاهی
10-1-1- مکانسیم اثر
11-1-1- موارد عدم مصرف
12-1-1- در دوران بارداری و شیردهی
13-1-1- تداخل دارویی
14-1-1- موارد احتیاط
15-1-1- اشکال دارویی
2-1- کنترل کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه
فصل دوم – یبوست
1-2- یبوست
2-2- اتیولوژی
3-2- درمان
1-3-2- درمان غیر دارویی
2-3-2- درمان دارویی
4-2- سوء مصرف ریلمین‌ها
فصل سوم – کلیات فرآورده جوشان
1-3- مقدمه
2-3- تعریف پودر
1-2-3- انواع پودرها
3-3- تعریف گرانول
1-3-3- انواع گرانولها
4-3- مزایای فرآوردههای پودری و گرانولی
5-3- معایب پودرها و گرانولها
6-3- کلیاتی در مورد فرآوردههای جوشان
1-6-3- مکانسیم ایجاد جوش در فرآوردههای جوشان
2-6-3- مواد بکار رفته در فرآوردههای جوشان
1-2-6-3- منابع اسیدی
2-2-6-3- منابع بازی
3-2-6-3- چسباننده
4-2-6-3- ترکیبات شیرین کننده
5-2-6-3- ترکیبات طعم دهنده
6-2-6-3- رنگ دهنده
7-2-6-3- مواد افزایش دهنده محلولیت
8-2-6-3- مواد پایدار کننده
7-3- بسته‌‌بندی
8-3- انواع فرآوردههای جوشان
1-8-3- پودرهای جوشان
2-8-3- گرانولهای جوشان
1-2-8-3- گرانولاسیون مرطوب
1-1-2-8-3- مزایای گرانولاسیون مرطوب
2-2-8-3- گرانولاسیون خشک
3-2-8-3- گرانولاسیون به روش ذوب
9-3- آزمایشات کنترل فیزیکوشیمیایی گرانولهای جوشان
1-9-3- خصوصیات ظاهری
2-9-3- تعیین مقدار موثره دارویی
3-9-3- زمان جوشش و انحلال
4-9-3- PH محلول
5-9-3- تعیین مقدار رطوبت گرانولها
10-3- آزمایشات پایداری و تعیین غیر مفید دارو
1-10-3- آزمایش پایداری تسریع شده
2-10-3- آزمایش پایداری ادواری
3-10-3- عمر قفسه‌ای
فصل چهارم – کار تجربی
بخش دوم : مباحث تجربی
1-4- مقدمه
2-4- وسایل و دستگاههای بکار رفته
3-4- مواد بکار رفته
4-4- تهیه پودر پوسته دانه اسفرزه
1-4-4- کنترل‌های کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه
5-4- تعیین ریزش پودر
6-4- تهیه گرانول جوشان
7-4- آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی
1-7-4- بررسی خواص ظاهری
2-7-4- تعیین ریزش گرانولها
3-7-4- آزمون تعیین PH محلول
4-7-4- تعیین مدت زمان جوشش و چگونگی انحلال
5-7-4- آزمون تعیین مقدار موثر دارویی
6-7-4- آزمایش پایداری
1-6-4- انتخاب مخلوط اسید و باز در حضور اسفرزه
2-6-4- استفاده از سورفکتانت‌ها
3-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیونهای منتخب
4-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیون توسط شیرین کننده
5-6-4- انتخاب فرمولاسیون نهایی
فصل پنجم – نتایج و بحث
1-5- مقدمه
2-5- نتایج و بحث مربوط به مطالعات انجام شده بر روی ریزش پودر اسفرزه
1-2-5- تابعیت ریزش پودر اسفرزه
2-2-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه توسط دستگاه ریزش سنج
3-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه با محاسبه اندیس کار و ضریب هانسر
4-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده بررسی انتخاب منابع اسیدی و بازی
5-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده جهت دستیابی به PH مناسب
6-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده از سورفکتانتهای مختلف
7-5- بررسی فرمولاسیون تهیه شده از منابع اسیدی و بازی، طعم دهنده و شیرین کننده
8-5- بررسی فرمولاسیون جدول (13-4) حاوی شکر و آسپارتام
9-5- نتایج حاصل از نظر خواهی داوطلبین در مورد 3 فرمولاسیون
10-5- آزمونهای پایداری تسریع شده
11-5- نتیجه‌گیری نهایی
پیشگفتار:
امروزه ضمن گسترش روز افزون تحقیقات در زمینه داروهای گیاهی، تجویز و کاربرد آنها روز به روز در کشورهای مختلف جهان رو به افزایش است. علت عمده این توجه آن است که گیاهان در قرن‌های پیش مورد مصرف دارویی بوده‌اند و اثرات درمانی آنها در طول سالیان متمادی تجزیه و به اثبات رسیده است، کشور ایران نیز از لحاظ جغرافیایی و آب و هوایی از موقعیت مناسبی برخوردار است و برخورداری از این عامل مهم باعث گردیده در بین گیاهان دارویی موجود در ایران که رشد گونه‌های مختلف گیاهی در آن امکان پذیر باشد همچنین سابقه بسیار طولانی در کاربرد آنها توسط دانشمندان بزرگ و صاحب نام، از پیشروان استفاده از گیاهان در درمان بوده و نقش بسزایی در تکامل گیاه درمانی در طی قرون و اعصار ایفا نموده است.
گیاه اسفرزه با نام علمی Psylium ovata به منظور درمان یبوست و ضد التهاب دستگاه گوارشی به کار می‌رود. البته اثرات درمانی متعددی به غیر از موارد بالا از این گیاه کشف شده، از جمله این کاربرد‌ها می‌توان: کمک به کاهش کلسترول خون و همچنین کاهش قند خود در افراد دیابتی را نام برد. لذا با توجه به اثرات درمانی این گیاه، پذیرش بهتر بیماران و سهولت مصرف توسط بیماران و عدم وجود آن به صورت جوشان در بازار دارویی کشور، در این پایان‌نامه اقدام به تهیه فرمولاسیون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه نمودیم. لازم به ذکر است اثر درمانی اسفرزه هم در دانه و هم در پوسته دانه آن موجود می‌باشد که خاصیت معینی آن در پوسته دانه 5 برابر دانه اسفرزه می‌باشد.
اتیولوژی:
1) بیماری های دستگاه گوارش: از بیماریهای دستگاه گوارش که شایعترین علت یبوست محسوب می شوند. می توان به IBS[1]، هموروئید، انسدادی که در نتیجه ورود تومور اتفاق می افتد، فتق، تنگی و انسداد کلون ناشی از سیفلیس، سل و عفونت های انگلی، اشاره کرد.[ 15و 16]
2) بیماریهای متابولیک و اندوکرین: از این بیماری های می توان به هیپوتیروئیدی، نئوکروماسیتوما (که سیستم آدرنرژیک بسیار فعال است) ، هایپر کلسیمیا، دیابت ملیتوس اشاره کرد.
3) بارداری: دوران بارداری منجر به یبوست می شود و چون موتیلیتی دستگاه گوارش تحت تأثیر هورمون ها کاهش می یابد، افزایش جذب مایعات مواد غذایی در کلون رخ می دهد، خود فرد باردار فعالیت فیزیکی اش کاهش می یابد که آنرا مستعد یبوست می کند، به علت تهوع و استفراغ فرد باردار میلی به غذا ندارد و رژیم غذایی آن تغییر می کند و دریافت آب، غذا و فیبر در فرد باردار کمتر می شود و نهایتا فرد باید از مکمل های اهن استفاده کند که منجر به یبوست می شود.
4) بیماری های سایکولوژیک: بعضی افراد به دفع تمایلی ندارندو مدفوع را نگه داشته و احتباس مدفوع سبب یبوست می شد. بعضی از افراد هم که شغل های خاصی دارند مثل رانندگان کامیون به دلیل احتباس مدفوع دچار یبوست می شوند.
5) بیماری های نورولوژیک: علت نورولوژیک یبوست می تواند در اتر تروما یا تومورهای CNS رخ دهد. مشکلات عروق مغزی و پارکینسون هم می تواند عامل یبوست شود.
6) مصرف دارو: داروهای خاص مثل اپیوئیدها که صحبت شد می توانند سبب یبوست شوند. اپئوئیدها در فرم خوراکی بیشتر از فرم تزریقی یبوست ایجاد می کنند و کدئین اثر قوی ایجاد کننده یبوست دارد. داروی آنتی کولینرژیک هم می تواانند سبب یبوست شوند. انتی اسید های حاوی Ca , Al به علت اثر آلومینیوم و کلسیم سبب یبوست شوند عارضه یبوست این داروها وابسته به دوز است.
در یبوست ابتدا در مورد تناوب دفعات دفع و حرکات روده از بیمار سوال می شود و اینکه یبوست چقدر طول کشیده، رژیم غذایی بیمار چیست، آیا از laxative استفاده می کند یا نه و تاریخچه دارویی اهمیت دارد.
3-2- درمان
در درمان به دنبال آن هستیم، سبک زندگی[2] را با تغییر در رژیم غذایی تغییر دهیم و مصرف صحیح laxative را به فرد آموزش دهیم، درمان شامل درمان دارویی و درمان غیر دارویی است.
1-3-2- درمان غیر دارویی:
نگرش درمان غیر دارویی تغییرات اساسی در رژیم غذایی است به این صورت که فیبر رژیم غذایی افزایش یابد، مایعات بیشتری دریافت کند، بیمار ورزش کند مثل پیاده روی بعد از شام بسیار کمک کننده است و در نهایت علت یا بیماری زمینه ای بر طرف شود. پس درمان غیر دارویی شامل: 1) تغییر در رژیم غذایی (مهمترین عامل) 2) استفاده از عوامل حجم دهنده 3) جراحی (در بدخیمی‌ها و تومورهایی که سبب انسداد می شود) مصرف فیبر به میزان 10 گرم در روز (شامل میوه ها، سبزیجات، غلات و حبوبات که بیشتر از سبزیجات موثر است ) که باید بیشتر از 1 ماه طول بکشد. استفاده از عوامل حجیم کننده مدفوع مثل پسیلیوم، متیل سلولز، پلی کاربونیل که فقط پسیلیوم در ایران است و دارای عوارض جانبی همچون احساس بزرگی در شکم، نفخ شکم وانسداد مری، معده، روده کوچک و کلون است.[14، 17]
2-3-2- درمان دارویی
