اختصاصی از
فایلکو پایان نامه بررسی پاسخ های منفی متقاعدکننده از دیدگاه تحلیل کلام دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:150
پایان نامه برای دریافت درجه ی کارشناسی ارشد در رشته ی زبان شناسی همگانی
فهرست مطالب:
1. کلیات پژوهش ................................................................................................................................1
1.1. بیان مسأله ..........................................................................................................................................2
2.1. پیشینه¬ی تحقیق ..........................................................................................................................10
3.1. چارچوب تحقیق ...........................................................................................................................12
4.1. پرسش و فرضیه ...............................................................................................................................13
5.1. روش انجام تحقیق ............................................................................................................................14
2. پیشینه¬ی تحقیق ........................................................................................................................17
1.2. زبان و فرهنگ ..................................................................................................................................18
1.1.2. آراء زبان¬شناسان و صاحب¬نظران ایرانی ..................................................................................18
2.1.2. آراء زبان¬شناسان و صاحب¬نظران غیر ایرانی ...........................................................................22
2.2. تحلیل گفتمان ................................................................................................................................30
1.2.2. آراء زبان¬شناسان و صاحب¬نظران ایرانی ....................................................................................30
2.2.2. آراء زبان¬شناسان و صاحب¬نظران غیر ایرانی .............................................................................34
4.2. ساختار متن .....................................................................................................................................40
3. ملاحظات نظری ..........................................................................................................................50
1.3. منظورشناسی زبان ........................................................................................................................51
2.3. بافت ..................................................................................................................................................57
3.3. جایگاه نقش در مقابل صورت زبان ............................................................................................65
4.3. پیرامون صراحت کلامی در زبان فارسی ..................................................................................70
5.3. جایگاه عوامل اجتماعی ................................................................................................................75
6.3. نشانه¬های فرازبانی ........................................................................................................................80
4. تحلیل داده¬ها ...........................................................................................................................82
1.4. انواع پاسخ¬های منفی بر اساس دیدگاه یول ..............................................................................84
4-1-1) پاسخ منفی با مکث و بیان احتمال همراه است ............................................................84
4-1-2) پاسخ منفی با تکرار سخن گوینده، تردید و گرفتن قول همراه است............................85
4-1-3) پاسخ منفی با لبخند، نیشخند، تمسخر و شوخی همراه است........................................86
4-1-4) پاسخ منفی که با عذرخواهی و بیان علت همراه است.....................................................88
4-1-5) پاسخ منفی¬ای که با وارونه نشان دادن علت همراه است.................................................88
4-1-6) پاسخ منفی¬ای که با استناد به سخن منبعی معتبر همانند پزشک همراه است. .......89
4-1-7) پاسخ منفی که با کاربرد ساختار مجهول همراه است......................................................89
4-1-8) پاسخ منفی¬ای که نخست با تأیید سخن گوینده همراه است اما در ادامه به¬صورت
مخالف با سخن گوینده با ذکر دلیل ارائه می-شود.............................................................................89
4-1-9) پاسخ منفی¬ای که با گذاشتن شرط همراه است................................................................90
4-1-10) پاسخ منفی¬ای که با جمله¬ی امری غیرواقعی (طنز) همراه است................................91
4-1-11) پاسخ منفی¬ای که با سکوت، تکرار سخن گوینده، طرح سؤال و نهایتأ تمسخر
گوینده همراه است................................................................................................................................91
4-1-12) پاسخ منفی¬ای که با تشکر و قدردانی همراه است......................................................92
4-1-13) پاسخ منفی¬ای که با بیان دلیل و علت همراه است....................................................93
4-1-14) پاسخ منفی¬ای که با هشدار و انذار همراه است...........................................................98
4-1-15) پاسخ منفی¬ای که با بیان تجربه¬ی شنونده همراه است.............................................98
4-1-16) پاسخ منفی¬ای که با نشانه¬ی غیرکلامی اخم و برهم کشیدن چهره و بیان علت
همراه است..............................................................................................................................................98
4-1-17) دیگران را عامل منفی بودن پاسخ خود بدانیم. ..........................................................99
4-1-18) عرف حاکم بر جامعه را عامل پاسخ منفی خود دانستن..........................................100
4-1-19) پاسخ منفی¬ای که به ناتوانایی گوینده/ مخاطب اشاره می¬کند...............................100
4-1-20) پاسخ منفی¬ای که به منافع گوینده اشاره دارد و گاه با خشونت کلامی و ناسزا
همراه است...........................................................................................................................................101
4-1-21) پاسخ منفی¬ای که با هدف تصحیح سخن گوینده همراه است..............................102
4-1-22) پاسخ منفی¬ که با اشاره به حقایق و مستندات گاه علمی همراه است.................103
4-1-23) پاسخ منفی که سخن گوینده را بدیهی و ساده-اندیشانه می¬داند..........................104
4-1-24) پاسخ منفی که با سوگند به مقدسات همراه است...................................................105
4-1-25) پاسخ منفی که در ادامه با ارائه¬ی راهکار همراه است..............................................105
4-1-26) پاسخ منفی که با اشاره به توانایی شنونده همراه است............................................106
4-1-27) پاسخ منفی که در مقابل رفتار مخاطب ارائه می-شود..............................................106
4-1-28) پاسخ منفی که با توضیح گاه کوتاه و گاه بلند همراه است....................................107
4-1-29) پاسخ منفی که با ارجاع گوینده به بررسی همراه است.........................................108
4-1-30) پاسخ منفی گوینده که به پاسخ منفی شنونده داده می¬شود................................108
4-1-31) پاسخ منفی که با تعریف و تمجید از گوینده همراه است......................................110
4-1-32) پاسخ منفی که شنونده بلامانع بودن مسأله¬ای را اعلام می¬کند............................110
4-1-33) پاسخ منفی گوینده به سوءتفاهم شنونده...................................................................110
4-1-34) پاسخ منفی که با تشکر، سوگند خوردن و ذکر دلیل همراه است.........................111
4-1-35) پاسخ منفی که با آرزوی نیک و قسم خوردن همراه است.......................................112
4-1-36) پاسخ منفی که با سؤال، تمسخر و تهدید همراه است...............................................112
4-1-37) پاسخ منفی¬ای که با عجیب بودن درخواست، طرح سؤال و بیان علت همراه
است............................................................................................................................................................113
4-1-38) پاسخ منفی که با سوگند خوردن و عذرخواهی همراه است.......................................113
2.4. پاسخ¬های منفی که به صورت صریح و بدون توضیح خاصی ارائه می¬شود .......................114
5. خلاصه و نتیجه¬گیری ........................................................................................................115
1.5. خلاصه¬ی پژوهش ......................................................................................................................116
2.5. اثبات یا رد فرضیه¬های پژوهش .............................................................................................117
3.5. نتیجه¬گیری ...................................................................................................................................117
4.5. کاربرد پژوهش حاضر .................................................................................................................119
5.5. پیشنهاد برای پژوهش¬های آتی ............................................................................................120
فهرست منابع .............................................................................................................................127
واژه¬نامه¬ی فارسی و انگلیسی...................................................................................136
چکیده¬ی فارسی و انگلیسی......................................................................................141
عنوان انگلیسی ............................................................................................................144
1.1. بیان مسأله
در این فصل کلیات پژوهش را مطرح خواهیم نمود. دلایلی را ارائه خواهیم کرد که ما را به انجام این پژوهش رهنمون شده¬اند. همچنین پیرامون هدف پژوهش، پرسش و فرضیه¬ی پژوهش، روش انجام پژوهش و پیشینه¬ی پژوهش توضیح خواهیم داد. درخصوص مثال¬های ارائه شده بایستی اشاره کنیم که تمامی مثال¬های ارائه شده در فصل چهارم (تحلیل داده)، از گفتگوی میان آزمودنی¬ها ثبت شده است. با این حال مثال¬های مندرج در سایر فصل¬ها یا ساخته¬ی خود پژوهشگر هستند، یا برگرفته شده از منابع مطالعه شده است و یا اینکه از گفتگوی واقعی میان گویشوران گرفته شده است. با توجه به اینکه درج گفتگوی میان آزمودنی¬ها بدون کسب اجازه صورت گرفته است بنابراین از ذکر نام خانوادگی آن¬ها خودداری می¬کنیم و فقط اسم کوچک آ¬ن¬ها را درج می¬کنیم.
علم زبانشناسی امروزه همگام با بسیاری از رشته¬های علمی دیگر به بررسی و مطالعه¬ی زوایای خاصی از زندگی انسان¬ها می¬پردازد. آنچه در حوزه¬ی این علم امکان بررسی و تأمل می¬یابد، زبان و حوزه¬های چهارگانه¬ی آن یعنی آواشناسی-واج¬شناسی، صرف، نحو و معناشناسی است. برای «زبان» تعاریف مختلفی ارائه شده و هر یک از زبان¬شناسان از زاویه¬ی خاصی به مسأله نگریسته است. نجفی ( 1376 [1358]) براین باور است که زبان مهم¬ترین ابزار ارتباطی میان انسان¬هاست. بحث ارتباط/ تعامل کلامی درست همان چیزی-ست که در این پژوهش به¬ دنبال بررسی آن هستیم. برای بررسی این موضوع ناگزیر وارد یکی از شاخه¬های علم زبانشناسی بنام تحلیل گفتمان/ تحلیل کلام خواهیم شد. تحلیل کلام بعنوان یک حوزه¬ی میان¬رشته¬ای به تأثیر عوامل مختلف اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی، سیاسی و غیره در شکل¬گیری صورت و نقش زبانی می¬پردازد. براون و یول (1983، در پیشگفتار) معتقدند که « اصطلاح تحلیل کلام، با یک گستره¬ی معنایی وسیع، جهت بررسی حوزه¬ی گسترده¬ای از فعالیت¬ها مطرح می¬شود. این شاخه از علم زبانشناسی به توصیف فعالیت¬هایی می¬پردازد که در حوزه¬های بینارشته¬ای نظیر جامعه¬شناسی زبان، روانشناسی زبان، زبانشناسی فلسفی و زبان¬شناسی رایانشی امکان طرح می¬یابند.» ون¬دایک (1997)، مفهوم گفتمان را از سه بعد، الف. کاربرد زبان؛ ب.برقراری ارتباط میان باورها (شناخت)؛ و ج. تعامل در موقعیت¬های اجتماعی توصیف کرده است. میشل فوکو (1978)، حوزه¬ی عمل گفتمان را در رابطه¬ی عینیت جامعه بررسی می¬کند. فوکو گفتمان را آن چیزی می¬داند که در دوره¬ای مشخص و بر اساس قواعد دستوری و منطقی می¬توان به صورت درست بیان نمود. هی (2003) بر این باور است که زبان پاره¬ای جدانشدنی از سایر نمودهای زندگی انسان است. بنابراین آنچه که صورت¬های زبانی را در ارتباط¬های اجتماعی تعیین می¬کند در واقع مرتبط با نیازهای ارتباطی انسان از قبیل نیازهای اجتماعی، شناختی و عاطفی است. این باور ریشه در منابع گوناگون از جمله انسان¬شناسی، علوم شناختی، زبانشناسی نقش-گرا، روان¬شناسی زبان، فلسفه
و جامعه¬شناسی دارد. زبانشناسی نظام¬مند نقش¬گرا، زبان را یک نظام مستقل نمی¬داند بلکه آن را پاره¬ای از بافت وسیع¬تر اجتماعی- فرهنگی می¬بیند. به دیگر سخن، زبان را وسیله¬ای می¬داند برای تعامل اجتماعی (هلیدی و حسن ، 1985؛ مارتین ، 1992) که بایستی از بیرون زبان به آن نگریست (هلیدی 1978). با توجه به الگو و چارچوبی که حوزه¬ی تحلیل کلام در اختیار ما می¬گذارد می¬خواهیم از دیدگاه این حوزه به بررسی «پاسخ¬های منفی متقاعد¬کننده» بپردازیم. گفتنی¬ست مسأله¬ی متقاعدکنندگی در گفتار و نوشتار همواره در روانشناسی مطرح بوده و هست. امّا در این پژوهش ما سعی می-کنیم از دیدگاه زبانشناختی به توصیف و تحلیل این مسأله بپردازیم.
ارائه¬ی تعریفی برای متقاعد کنندگی لازم به نظر می-رسد. در این پژوهش زمانی می¬توان پاسخی را متقاعدکننده تلقی نمود که درخواست کننده و یا پیشنهاد دهنده متقاعد شده باشد. هر چند که این امر می¬تواند نسبی باشد و یا درخواست کننده فقط تظاهر به متقاعد شدن نماید. با این حال ملاک متقاعدکننده بودن پاسخ منفی، ارائه¬ی نشانه¬هایی از سوی درخواست کننده است. گاه ممکن است درخواست کننده از پاسخ کوتاه پاسخ دهنده کاملاً متقاعد شود و گاه ممکن است از توضیحات طولانی وی نیز مجاب نشود.
همان¬طور که می¬دانیم پاسخ¬هایی که مخاطب می¬دهد می-تواند مثبت یا منفی باشد. مثلأ کوک (1989) می¬گوید که در پاسخ به یک «درخواست»، طرف دیگر می¬تواند درخواست را بپذیرد یا آن را رد کند. در چنین حالتی یکی از پاسخ¬ها، بر اساس بسامد رویداد آن پاسخ مطلوب و آن دیگر به سبب آنکه به ¬ندرت رخ می¬دهد، پاسخ نامطلوب نام دارد. به نظر بلور و بلور (2007)، باید بدانیم که پاسخ مطلوب یا نامطلوب ارتباطی با ذهنیت طرفین سخن ندارد، بلکه مربوط به رایج و یا نامعمول بودن پاسخ است. گاردنر (2006) معتقد است که گفته¬ی نامطلوب به طریقی نشان¬دار است. مثلأ با کمی سکوت، یا با پیش گفته¬ای مانند «خَُب»، «اَه»، «منّ و منّ کردن» و یا با توجیه و یا توضیحی همراه است که چرا مخاطب پیشنهاد یا دعوت را رد می¬کند. با این حال در این پژوهش توجه ما معطوف به پاسخ¬های منفی یا همان نامطلوب است؛ پاسخ¬هایی که اگر به شیوه¬ی مناسب ارائه نشود می¬تواند زمینه¬ی تیره شدن روابط میان طرفین تعامل کلامی را فراهم آورد. چیزی که بارها شاهد بروز آن در زندگی خود و اطرافیان بوده¬ایم. لازم است بدانیم که واکنش منفی مخاطب می¬تواند به صورت¬های متنوعی بروز یابد. به عنوان مثال، جمله¬ی خبری و مثبت: «خیلی داغه مامان، مواظب باش»، می-تواند واکنش منفی مادری باشد هنگامی که فرزندش قصد دارد لیوان داغ شیر را سر بکشد. همچنین، کنش گفتاری تعهدی زیر نیز می¬تواند نمونه¬ای از پاسخ منفی اما متقاعدکننده¬ی شنونده در لحظه¬ا¬ی مشخص باشد :
1- الف) میتونی «اینترنت دانلود منیجر» رو واسم نصب کنی؟ (حدود ساعت 10 صبح)
ب) عصر یادم بنداز، واست نصبش می¬کنم. (در حال مطالعه)
برخی از نمودهای پاسخ¬ منفی را می¬توان هنگام واکنش به پیشنهاد، درخواست، دعوت، اظهار نظر و یا انجام عملی از سوی مخاطب مشاهده کرد. به ¬ویژه هنگامی که شنونده به هر دلیلی حاضر به برآورده کردن آن نیست. پاسخ¬های منفی متقاعدکننده را می¬توان در تعامل¬های کلامی استاد- دانشجو، پزشک- بیمار، وکیل- موکل، زن- شوهر، معلم- دانش¬آموز، والدین- فرزندان، خریدار- فروشنده، راننده- مسافر، هم-اتاقی¬
های دانشجو، هم¬کلاسی¬ها، برادر- خواهر و الی آخر مشاهده کرد. برای نمونه به تعامل کلامی زیر که میان استاد و یکی از دانشجویان شکل گرفته دقت فرمایید:
2- الف) دانشجو: استاد اگه ممکنه کلاس یک تا سه¬یِ دوشنبه رو بندازیم 10-12 یک¬شنبه؟
ب) استاد: فکر نکنم 10-12 یک¬شنبه کلاس خالی پیدا بشه. (پاسخ با سکوت اولیه، نشانه¬ی غیرکلامی تردید و اندکی منّ و منّ کردن همراه است.)
الف) دانشجو: استاد با آقای موسوی صحبت می¬کنیم شاید یه کلاس خالی گیر آوردیم.
ب) استاد: راستش می¬دونید، روز یک¬شنبه دو تا کلاس صبح و عصر دارم، می¬ترسم خسته¬شم صدام درنیاد. حالا بذارید یه کاریش می¬کنیم. بگید ببینم کتابو تا کجا پیش رفتیم؟
همان¬طور که ملاحظه می¬کنید در این نمونه از درخواست و پاسخ، شنونده (استاد) به دلایلی حاضر به پذیرش درخواست گوینده¬اش (دانشجو) نیست. با این حال، پاسخ اول او برای دانشجو متقاعدکننده نیست چرا که شاهد ادامه بحث هستیم. اما در پاسخ دوم، وی با اشاره به دلایل خاصی که تا حدودی شخصی است، موکول کردن بحث به وقت دیگر و همچنین خروج از بحث درگرفته میان خود و دانشجو و پرداختن به موضوع دیگر، شاهد پایان گرفتن بحث و «به¬گونه¬ای» متقاعدشدن دانشجو هستیم. تعمدأ از لفظ به¬گونه¬ای استفاده کرده¬ایم، چرا که گاه درخواست¬کننده جهت حفظ وجهه¬ی خود و پاسخ¬دهنده، تظاهر می¬کند که متقاعد شده است در حالی که ممکن است واقعیت امر خلاف این را نشان دهد. از سوی دیگر، با توجه به بافت موقعیتی که این گفتگو در آن به وقوع می¬پیوندد (کلاس درس) و اینکه در چنین بافتی نظر غالب بیشتر از آنِ استاد است بنابراین دانشجو چاره¬ای جز تسلیم در برابر نظر استاد ندارد. مسأله¬ی اخیر در حوزه¬ا¬ی با عنوان «تحلیل گفتمان انتقادی» بیشتر مورد بررسی قرار می¬گیرد.
در پژوهش حاضر ما تنها به بررسی یکی از این موارد یعنی تعامل کلامی دانشجویان پسر می¬پردازیم. از لحاظ اجتماعی، عوامل جنسیت و سطح تحصیلات، یکسان هستند چرا که افراد همگی پسر و دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. با این وجود در تمام مدت انجام تحقیق، همواره مشخصه¬ی زبان مادری (فرهنگی که گویشوران در آن رشد و نمو یافته¬اند) متغیر خواهد بود. نیز در تمامی گفتگوها، تأثیر بافت را لحاظ خواهیم کرد. بنابراین سعی می¬کنیم در ادای پاره¬گفتارها، تأثیر این عامل را بطور دقیق بررسی کنیم.
بنا بر شواهد، به نظر می¬رسد که در گفتگوی میان گویشوران کشورمان بسیاری از پیشنهادها، دعوت¬ها، درخواست¬ها و ... که ارائه می¬شود تنها حالت تعارف دارد. بنابراین بسیاری از این درخواست¬ها بی¬پایه و ¬اساس بوده و پاسخ منفی شنونده بی¬درنگ پذیرفته می¬شود. به ¬عبارتی گوینده از قبل منتظر شنیدن پاسخ منفی از سوی شنونده است. در این شرایط، شنیدن پاسخ منفی برای گوینده به حالت مطلوب تبدیل می¬شود. به این پیشنهاد و پاسخ توجه کنید:
3- الف) واست برنج بریزم.
ب) نه ممنون دیگه اصلأ جا ندارم.
مثال فوق، نمونه¬ای از گفتگوی میان دو هم¬اتاقی موقع صرف شام است. در این مثال، پیشنهاد شخص (الف) در شرایطی است که وی برای بار دوم ظرف غذایش را از برنج پر می¬کند و در واقع چیزی در ته قابلمه برای شخص (ب) باقی نمی¬ماند.
برای نمونه¬ای دیگر به مثال زیر توجه فرمایید.
4- الف) ممد [محمد] رانی می¬خوری؟
ب) نوش جونت.
این گفتگو در شرایطی تولید می¬شود که گوینده دارد بطری آب میوه را سر می¬کشد.
مثال زیر شاید بارزترین نمونه برای نشان دادن تعارف بی-مورد باشد.
5- الف) بفرما.
ب) قربونت. نوش جان.
این گفتگو در شرایطی رخ می¬دهد که فرد (الف) یک عدد نوشابه¬ی خانواده خریداری کرده و در حال ورود به اتاق است. به نظر می¬رسد که در چنین شرایطی شنونده (شخص ب) بر حسب طرحواره¬ی ذهنی خاص آن موقعیت چنین پاسخ قالبی و از پیش آماده را ارائه می¬کند. معلوم نیست اگر شنونده پس از اظهار تشکر بخواهد نوشابه را از گوینده بگیرد آن¬گاه معلوم نیست که چه اتفاقی می¬افتد. احتمالأ به سادگی آن را نخواهد داد. با این حال این مثال و مثال¬های بسیاری از این دست را می¬توان به¬ وضوح در میان گویشوران ایرانی مشاهده کرد.
به نظر نگارنده در چنین شرایطی اغلب مشاهده می¬شود که شنونده علیرغم میل باطنی خود، برای اینکه باعث سرشکستگی گوینده نشود با عبارتی تعارفی پاسخ وی را می-دهد. علت این مسأله را باید در مسائل فرهنگی جستجو کرد چرا که تعارفی بودن همواره در فرهنگ ایرانی جایگاه خاصی دارد. تا آنجا که در ارتباطات فرهنگی با سایر کشورها این مسأله گاه به عنوان مسأله¬ای عجیب تلقی می¬شود. البته ذکر این نکته ضروری¬ست که برخی از اقوام و جوامع زبانی در کشورمان در هنگام سخن گفتن کاملأ رک و بدون تعارف صحبت می-کنند و از سوی سایر جوامع زبانی کشور، شیوه¬ی گفتگو و به خصوص پاسخ¬دهی آن¬ها گستاخی و بی¬ادبی تلقی می¬شود در حالی که این گروه بدون هیچ سوء تفاهمی که دال بر بی¬ادبی و یا گستاخی باشد با اعضای گروه خود گفتگو می¬کنند. البته عده-ای نیز پاسخ صریح را نشانه¬ای از قدرت و شجاعت خود تلقی
می¬کنند. در مقابل عده¬ای هستند که دادن پاسخ غیرصریح را نه تنها دلیلی بر ترس نمی¬دانند بلکه آن را حمل بر ادب و تواضع خود می¬دانند. گفتنی¬ست مسأله¬ی تعارف و غیرصریح بودن در برخی از جوامع همواره وجود داشته و نسل به نسل از والدین به فرزندانشان منتقل می¬شود. ولی این مسأله که آیا غیرصریح بودن از یک طرف و تعارفی بودن از طرف دیگر، کاملا ثابت است و یا اینکه در شرایط مختلف دستخوش تغییر می¬شود مساله¬ای است که در این پژوهش به دنبال بررسی آن نیز هستیم. اما نباید فراموش کرد که به نظر می¬رسد در تعامل کلامی میان گویشوران کشورمان، آنچه که طبیعی و پذیرفتی قلمداد می¬شود رفتاری¬ست که در میانه¬های طیف قرار می¬گیرد یعنی رفتاری که نه کاملاً نشان از رک و صریح بودن مخاطب باشد و نه رفتاری که نشان از تعارفی بودن بیش از حد او باشد چرا که گرایش به سوی هر یک از این دو عامل در دو سوی طیف می¬تواند از سوی سایر گویشوران جامعه¬ی زبانی به عنوان مفهومی خلاف آنچه گوینده در ذهن دارد تلقی شود. همان¬طور که گفته شد تعارفی و غیرصریح بودن افراطی گاه به عنوان چاپلوسی، محافظه¬کاری و دورویی و حتی ترس مخاطب قلمداد می¬شود و در مقابل تلقی¬ای که از رک و صریح بودن شخص می¬شود نیز گاه دال بر جسور بودن، گستاخی و بی¬احترامی وی است. با توجه به نکات کلی و سربسته¬ای که گفته شد ممکن است این سؤال مطرح شود که بر چه اساسی گفته می¬شود که مردمان کشور خودمان، مردمانی تعارفی هستند. در پاسخ به این سؤال ذکر چند نکته لازم بنظر می¬رسد؛ نخست آنکه هنگامی که گفته می¬¬شود ایرانی¬ها مردمانی تعارفی هستند منظور از این گفته، همه¬ی مردم ایران نیستند بلکه منظور اکثریت آن-هاست. کمااینکه وقتی گفته می¬شود اکثریت آمریکایی¬ها آدم-هایی رک و صریح هستند، منظور همه¬ی آن¬ها نیست چرا که حتی می¬توان در آن جامعه نیز آدم¬هایی کاملأ تعارفی و غیرصریح را نیز یافت. مسأله¬ی دیگری که نشان از تعارفی و غیرصریح بودن ایرانی¬ها دارد واکنشی¬ست که گویشوران سایر کشورها (کسانی که در حال و هوای فرهنگ دیگری رشد و نمو یافته-اند) در مقابل شیوه¬ی پاسخ¬گویی ایرانیان از خود نشان می-دهند . نشانه¬ی دیگر می¬تواند تجربه¬ی خود ما از زندگی و تعامل کلامی با بسیاری از دوستان، آشنایان، افراد ناشناس و الی آخر باشد که به وفور شاهد کاربرد ساختارهای غیرصریح و تعارفی هستیم. گفتنی¬ست برخی از افراد پاسخ صریح را نشان از صداقت و روراستی مخاطب خود می¬دانند که البته این مسأله را می¬توان در حوزه¬ی روانشناسی زبان بررسی کرد که در این پژوهش شرح آن نمی¬گنجد. به ¬نظر می¬رسد که پاسخ صریح و رک، اغلب از سوی کسانی ارائه می¬شود که رابطه¬ی صمیمی و یا بهتر است بگوییم نزدیکی با گوینده ندارند بنابراین برای خود محدودیتی در پاسخ¬گویی تعیین نمی¬کنند.
در این پژوهش با بررسی ساختار پاسخ¬های منفی افراد شرکت کننده در تعامل کلامی، میزان صراحت در گفتگو میان گویشوران ایرانی را نیز از دیدگاه تحلیل گفتمان بررسی خواهیم کرد.
یکی از مواردی که در گفتگو مورد توجه است، توانایی افراد برای ادامه¬ی گفتگو است. در پیشینه¬ی تحقیق به این مسأله اشاره می¬شود که با توجه به اصول چهارگانه¬ی گرایس یکی از این اصول که امکان تعامل کلامی و ادامه¬ی آن را در میان گویشوران فراهم می¬کند اصل کیفیت است؛ بر اساس این اصل گویشوران باید آنچه را که از واقعیتش اطمینان ندارند بر زبان نیاورند نیز بایستی در گفتگو حقیقت را بگویند. گفتنی¬ست گاهی اوقات گویشور به دلایلی این اصل را نقض می-کند و یا در رعایت آن سهل¬ انگاری می¬کند. نقض این اصل هنگامی¬ست که طرفین گفتگو عامدانه خلاف واقع سخن می¬گویند و یا اینکه واقعیت را از هم پوشیده نگه می¬دارند. اما گاهی طرفین گفتگو ناخواسته به دلایلی نظیر دانش سطحی این اصل را پشت گوش می¬اندازند. نقض حقیقت می¬تواند شامل: پوشیده نگهداشتن واقعیت از مخاطب به دلیل بحث رقابت، محرمانه بودن مسأله، شخصی بودن مسأله، امکان واکنش ¬پرخطر از سوی مخاطب، ترس از سرزنش و مجازات شدن، امکان عدم پذیرش واقعیت از سوی مخاطب، ادب و حفظ وجهه¬ی مخاطب و الی آخر باشد. مورد آخر یعنی بحث ادب و حفظ وجهه¬ی مخاطب می¬تواند یکی از مهم¬ترین دلایل نقض اصل کیفیت و بنابراین عدم بیان حقیقت باشد. اصل دیگر گرایس که با موضوع بحث ارتباط می-یابد، اصل شیوه¬ی بیان است. بر اساس این اصل، طرفین گفتگو باید صریح، شفاف و بدون ابهام سخن بگویند در حالی که در بیان غیرصریح شاهد نقض این اصل هستیم. برای نمونه می¬توان به درخواست¬هایی اشاره کرد که هنگام بیان آن¬ها از ساخت خبری و یا پرسشی برای بیان کارکرد امری استفاده می¬شود. همچنین می¬توان به پاسخ¬هایی اشاره کرد که اغلب با نشانه-های شک و تردید نظیر سکوت کردن، منّ و منّ کردن همراه هستند و همگی نشان از منفی بودن پاسخ هستند. در این پژوهش ساختار پاسخ¬های منفی تحلیل خواهد شد.
لازم به ذکر است که متقاعد کنندگی پاسخ شنونده را باید مسأله¬ای نسبی تلقی کرد. میزان متقاعد شدن گوینده را می¬توان بر اساس واکنش بعدی او سنجید. البته گاهی اوقات گوینده مدام پاپی می¬شود و اصرار می¬ورزد، در چنین شرایطی پاسخ شنونده می¬تواند با قطع ارتباط، تظاهر به انجام کاری دیگر و یا نشانه¬های غیرکلامی همراه باشد که در فصل چهارم (تحلیل داده) به تفصیل درباره¬ی انواع آن بحث شده است.
گاهی نیز عکس حالت فوق اتفاق می¬افتد. به این معنی که گوینده (درخواست کننده) از پاسخ منفی شنونده متقاعد شده و واکنش تأیید را نشان می¬دهد. با این حال خود شنونده (پاسخ دهنده) احساس می¬کند که گفته¬هایش کاملأ متقاعد کننده نبوده و یا اینکه می¬خواهد کاملأ از متقاعد شدن مخاطبش اطمینان حاصل نماید. در این¬صورت است که شنونده در دفاع از پاسخ منفی خود بیش از حد نیاز سخن می¬گوید.
در بررسی ساختار پاسخ¬های منفی، کارکرد هر چهار شاخه-ی اصلی زبان¬شناسی (آواشناسی- واج¬شناسی، صرف، نحو و معناشناسی) قابل مشاهده است. گاهی شنونده پاسخ منفی خود را به ¬صورت سکوت در مقابل درخواست گوینده نشان می¬دهد که از نظر معناشناسان، سکوت دارای مفهوم خاصی است. همچنین گاهی واکنش منفی شنونده در مقابل رفتار و گفتار مخاطب با تولید یک آوا بیان می¬شود. گاه شنونده یا مخاطب، واکنش منفی خود را با ادای یک کلمه و یا یک جمله بیان می¬کند.
متقاعد نشدن مخاطب نیز به صور متفاوتی نمایان می¬شود برای مثال هم¬پوشی میان گفته¬ها خود نشانه¬ای از دلخوری طرفین سخن است (ضیاءحسینی 1391: 73). با این حال در بحث متقاعد کننده بودن پاسخ¬ها، پیش¬تر اشاره شد که گوینده ممکن است از پاسخ شنونده ذاتأ متقاعد نشده باشد اما تظاهر به
متقاعد شدن نماید. این امر می¬تواند دلایلی به¬شرح زیر داشته باشد:
الف) شنونده آدم یک¬دنده و لجبازی است. گوینده می-داند که اصرار بی¬نتیجه است حتی در شرایطی که گفته¬ی شنونده غیرمنطقی و اشتباه باشد.
ب) گوینده متوجه می¬شود که ادامه دادن بحث ممکن است باعث ایجاد نگرانی، بحث و جدل و یا درگیری شود.
پ) گوینده در موقعیت پایین¬تری نسبت به شنونده قرار دارد. برای مثال گفتگویی را تصور کنید که گوینده کارمند و شنونده مدیر باشد یا گوینده دانشجو و شنونده استاد باشد.
دانلود با لینک مستقیم
