آداب و رسوم خراسان "نهبندان پارچه بافی"
پارچه بافی در تمام نقاط استان خراسان انجام میشود. بافت پارچه هایی برای تهیه و دوخت انواع البسه مردانه و زنانه ، بافت حوله- جابندو...از وظایف سنگینی است که برعهدة زنان می باشد. فرتی farati و کرباس دو اصطلاح عمومی است که به محصولات أین کارگاهها اطلاق میشود امروزه با رواج استفاده از پارچه های ارزان قیمت و رنگارنگ کارگاهها ی پارچه بافی نیز از کار افتاده اند. کارگاههای کوچک چوبی که در گوشه اتاق نشیمن همه خانه های روستایی هنوز جای خالی اش بچشم می خورد و با در مناطق دور افتاده هنوز برای بافت حوله مورد استفاده قرار می گیرد
شمال خراسان بافت نوارهای تزیینی
به عمل بافت نوارهای تزئینی در شمال خراسان مداخل بافی با جهره بافی میگویند کارگاه بافت مداخل از جنس چوب ساخته میشود. هریک از نخهای تار به یک صفحه چهار گوش از جنس پوست و یا امروزه نگاتیو عکسهای رادیولوژی وصل شده استو بافنده تا تغییر وضعیت هریک از صفحه ها به نقش پردازی بر روی نوار مبادرت می ورزد.
قوچان پوستین دوزی
زندگی دامداری و کوچ نشینی همراه با سردی هوا در شمال خراسان سبب رواج استفاده از پوستین و در نتیجه پوستین دوزی شده است.
قوچان پوستین دوزی
هوای سرد و دام فراوان قوچان أین صنعت دستی را بوجود آورده است، پوستین دوزی یک صنعت سنتی و قدیمی است. پوستین های قوچان در میان دامداران شمال خراسان معروف است. پوستین دوزی از مشاغلی است که افراد خاصی به آن مبادرت می ورزند که اجدادشان برای آنها به ارث گذاشته اند ، مرکز اصلی و مهم آن قوچان است. استفاده از پوستین در اکثر شهرهای شمالی خراسان در فصول سرد رایج است. در حال حاضر در قوچان یک نفر به أین حرفه اشتغالف دارد که اجدادش یکی دو نسل قبل از او از أین راه امرار معاش می کردند. کار تهیه پوست که جزو مراحل اولیه می باشد بر عهده خود پوستین دوز است.
گناباد نمد مالی
یکی از صنایع دستی است که در حال حاضر در روستای بیمورق که بطور اجمال مورد پژوهش قرار گرفته تهیه می گردد. عمده کار نمد مال این روستا تهیه و مالیدن نمد چوپانی است که در زمستان از آن استفاده می کنند. مواد اولیه نمد مالی پشم گوسفندان می باشد که آنرا از دامداران می خرند پس از تهیه پشم آنرا با کما ن حلاجی که خود نمد مالان در اختیار دارند حلاجی می کنند تا آماده کار شود .
سبد بافی
از صنایع دستی دیگر سبد بافی است که در یکی از روستاهای دیگری که بطور اجمال مورد پژوهش قرار کرفته معمول می باشد خانیک از روستا های مناطق سردسیر و ییلاقی گناباد می باشد که در طول این تحقیق برآن نگاهی انداخته شده است. سبد بافی در این روستا بعنوان یک منبع درآمد برای برخی از اهالی میباشد که در حال حاضر بندرت دیده می شود. مواد اولیه سبد بافی چوبهای نازک و طویل درخت بید می باشد که از آن وسایل زیر را بدست می آورند .
سرخس نجاری
یکی از فنون و صنایعی که در گذشته در بعضی از روستاها و شهر سرخس رایج بوده است. نجاری سنتی با روش و وسایل ابتدایی بوده است که در حال حاضر در روستاها بجز بزنگان و شهر سرخس و آن هم با فنون و روشهای جدید، در سایر روستاهای مورد پژوهش ازبین رفته و اثری از آن دیده نمی شود. نجاران سنتی ، ساختن در بهای خانه، پنجره ها ، کمد ، صندوقچه جهت لباسها ، دسته بیل و کلنگ ، میخ زدن و تراشیدن چوب جهت سقف خانه ها را در گذشته برعهده داشته اند، که در بعضی از روستاها مثل قره قیطان ، اسلام قلعه بخاری محلی وجود نداشته و کارهای نجاریشان را نجاران دوره گرد انجام می داده اند.
نیشابو قالی بافی
یکی از معمولترین صنایع دستی که در گذشته به وفور در کلیه مناطق بررسی شده رایج بوده قالی بافی است. قالی بافی که در گذشته رایج بوده با قالی بافی امروزی تفاوت داشته است . در زمانهای قبل دستگاههای قالی بافی بصورت افقی و بر روی زمین دایر می شده که متشکل از دو تیر چوب بوده و در فاصله ای معین به چهار میخ آهنی بلندکه در چهار نقطه متقابل به زمین کوبیده می شد می بستند. مواد اولیه : در کلیه مناطق مواد اولیه این نوع قالی بافی را از پشم گوسفندان تهیه می نمودند پشم را بعد از چیدن از بدن حیوانات شستشو می دادند و بعد با رنگهای گیاهی آنرا رنگ می زدند و بوسیله جلک و چرخ به نخ تبدیل می کردند و بدون اینکه نقشه ای بکار ببرند می بافتند. ابزاری که در قالی بافی گذشته و حال مورد استفاده قرار می گیرد پاکی وسیله ای جهت بریدن رنگ یا نخ در موقع بافتن - افه یا به اصطلاح استاد استوک جهت ضربه زدن بر لبه قالی - قیچی یا مقراض. امروزه قالی بافی در تمام مناطق بوسیله دستگاههای آهنی عمودی انجام می گیرد که بر اساس نقشه ای از قبل در بازار شهر تهیه می کنند می بافند.
فردوس آهنگری
این حرفه که در گذشته وظیفه تامین ابزار فلزی را برعهده داشت اکنون نیز به دلیل کاربرد برخی صنایع سنتی در شهرستان به حیات خویش ادامه می دهد . کارگاههای آهنگری سنتی در شهر فردس بصورت محدود وجود دارد. جوانان به این حرفه علاقه چندانی ندارند اما به لحاظ اینکه کوبیدن پتک بر روی آهن گداخته به نیروی فراوانی محتاج است هر استاد کار از نیروی یک جوان در این عمل بهره می گیرد . ابزار مورد نیاز آهنگر عبارتند از: دم آهنگری یا دستگاه : از دوصفح چوبی با پرده های پوستی ویک محل بعنوان کوره تشکیل یافته ااست. این سیستم که در گذشته ( تا حدود 30 سال پیش ) کاربد داشته است. جهت دم دادن نیاز به یک نیروی انسانی دارد. با حرکت دم ، بادبه محل کوره هدایت می شود و زغال سنگ را می گذارد تا حرارت کافی جهت گداختن آهن تامین شود. امروزه اهنگرها از دم برقی استفاده می کنند
بیرجند قالیبافی
قالی شهرستان بیرجند نیز از شهرت جهانی برخورداغر است و نقشهای ، زیبای قالی آن زبانزد خاص و عام است ولی متاسفانه نقشهای زیبا و مشکل قبلی از رونق افتاده و جز معدود افرادی که اکثراً کارهای سفارشی انجام می دهند، بقیه نقشهای جدید و ساده را به سفارش تجار قالی انجام میدهند
پارچه بافی
برای درست کردن دار و بافتن پارچه ابتدا کلاف نخ تار را می جوشانند تا سفت شود و نان خشک در آب جوش می ریزند و نخها را مشت می کنند تا ضخیم شود. نخ کلاف را داخل نورد می گذارند تا خشک شود. بعد بوسیله چرخ دوک ریسی نخها را بدور ماسوره می پیچانند و بعد چهار تا چوب در یک زمین بزرگ می کوبند و نخها را بصورت مستطیل بدور این چهار چوب می پیچانند، سپس نخها را یک تار ، یک تار از داخل تیغ و گله تیغ عبور می دهند و دستگاه را وصل می کنند و بعد نخ را بوسیله ماسوره که در داخل سبچ است از داخل تارها عبور می دهند و با شانه هر ردیف نخ را می کوبند سپس بوسیله پوشال تارها را بصورت زیگزاگ بالا و پایین می برند تا تارها بدور نخها بپیچند .
پلاس بافی
پلاس بافی اکثراً با موی بز انجام می گیرد ولی در روستای خور نوع دیگر پلاس بافی با روگ (تکه پارچه) انجام می گیرد. برای بافت پلاس ابتدا دار پلاس را بوسیله میخ سر پا می کنند، سپس شتها را از دور سر کار و کون کار می گذرانند و بعد بخاطر اینکه تارها به همدیگر نرسد و بهم نخورد روی چوب کار را گل می کنند. سپس به وسیله ماسوره و نخ پلاس را می بافند. برای بافت پلاس با روگ ابتدا چند ردیف شتها را می چینند که به آن ساده گویند بعد به وسیله تکه های پارچه که به آن روگ گویند شروع به بافتن پلاس می نمایند .
ریسندگی با جلگ
جلک یک چوب چهار پر است که نخها را بدور پره ها می پیچند و با چرخاندن جلک پشم را تبدیل به نخ می نمایند. جلک ریسی را بیشتر چوپانان بدنبال گله خود و پیرمردان از کار افتاده در میدان ده انجام می دهند .
حصیر بافی
برای بافت حصیر ابتدا نخها را به لنگر وصل می نمایند، سپس یک نی در روی دستگاه می گذارند ولنگرها را به صورت زیگزاگ از روی نی عبور می دهند سپس نی دیگری در روی دستگاه می گذارند و دوباره لنگرها را از دور آن عبور می دهند که با عبور نخ لنگر از دور ، نیها بهم متصل شده و حصیر درست می شود. نی های اضافی و بلند را با چاقو می برند و وقتی حصیر بافته می شود با قیچی کنارة حصیر را راست می برند و بعد با پارچه و نخ وسوزن کنارهای حصیر را می دوزند .
نمدمالی
نمد مالی از جمله فنونی است که سابق در بیرجند و بعضی از روستاها رایج بوده است ولی در حال حاضر فقط در بعضی از روستا ها کم وبیش به این کار می پردازند. از جمله این روستاها روستای سلم آباد در نزدیکی سر بیشه است. اکثر مردم این روستا در گذشته نمد مال بوده اند و در حال حاضر هم چندین دستگاه نمد مالی در این روستا فعال است .
آهنگری
برای ساخت کلنگ در آهنگری ابتدا یک تکه آهن بزرگ را در کوره می گذارند تا گرم شود. بعد با انبر کلنگ را می گیرند و روی سندان گذاشته و با پک می زنند و به آن حالت می دهند. دوباره آنرا درآتش می گذارند و با سمبه باریک انتهای کلنگ را سوراخ می نمایند و بار دیگر آنرا با سمبه بزرگتر سوراخ می نمایند تا به اندازه آن اندازه که دسته کلنگ در آن جا بگیرد. سپس بار دیگر آنرا در آتش می گذارند و نوک آنرا تیز می نمایند. .
نیشابور ریسندگی
ریسندگی از جمله وظایف زنان روستای است که با پشم گوسفند، موی بز و پنبه برای تهیة بافتنی ها نخ می ریسند. وسایل کار در أین حرفه عبارتند از : 1- چرخ: دستگاه نخ ریسی برای تهیه و تولید نخهای پنبه ای مورد استفاده قرار می گیرد.2- دوگلوdoglu یا جلک jalak : جت پشم ریسی مورد استفاده قرار می گیرد.
مسگری
مس گران به ساخت انواع ظروف مسی از قبیل دیگ، طشت، کاسه ، سینی و … اشتغال دارند. چکش ابزار شکل دادن به مس است. سفید گران که در کنار مس گرها استقرار یافته اند به سفیدگری ظرف مسی مشغولند. سفیدگرها بوسیلة دم به ذغال حرارت لازم جهت داغ کردن مس را تولید می کنند. انبرهای مخصوص جهت گرفتن قطعات مسی در أین مرحله بکار می آیند . پس از حرارت دادن به قطعات مسی مقداری قلع بر روی آن می مالند و بوسیلة یک پنبه که آغشته به نشادر شده است قلع را بر روی سطح ظروف پهن می کند. .
گناباد قالی بافی .
یکی از معمولترین صنایع دستی که در گذشته به وفور در کلیه مناطق بررسی شده رایج بوده قالی بافی است. قالی بافی که در گذشته رایج بوده با قالی بافی امروزی تفاوت داشته است . در زمانهای قبل دستگاههای قالی بافی بصورت افقی و بر روی زمین دایر می شده که متشکل از دو تیر چوب بوده و در فاصله ای معین به چهار میخ آهنی بلندکه در چهار نقطه متقابل به زمین کوبیده می شد می بستند.
نجاری
نجاری ازجمله صنایع دستی است که درمناطق بررسی شده بیشتر معمول بوده است. ذر گناباد و روستای قوژد کماکان به این حرفه اشتغال دارند. البته برخی از نجاران به جای ابزارسنتی و دستی ابزارهای ماشینی را مورد استفاده قرار می دهند.در کلیه مناطق نجار به ساخت وسایل و کارهایی از قبیل ساختن دربهای چوبی - چهار پایه - صندلی - دسته بیل و کلنگ - ساخت ابزار و وسایل کشاورزی - کرسی و دیگر وسایل ضروری زندگی می پرداخته اند. امروزه در روستاها این صنعت از بین رفته است.
درگز آهنگری
یکی از صنایع سنتی که در اکثر مناطق مورد پژوهش در گذشته رایج و در حال حاضر متروک گشته آهنگری به شیوه سنتی می باشد ، آهنگر در بعضی از مناطق مثل لطف آباد ، حاتم قلعه و روستای لاین نو در گذشته رایج و در روستای گپی و دوست محمد بیگ بصورت دورگرد بوده است. در بخش نوخندان و شهر درگز آهنگر از گذشته دور تاکنون مشغول ساختن ابزار آلات مورد نیاز عموم بوده است که بدنبال کسب و کار به روستا های همجوار می رفته ، و وسایل مورد نیاز روستاییان را ساخته یا تعمیر می نموده است. آهنگر نوخندانی در گذشته به روستاهای خادملو و منطقه درونگر، پالکانلو ، برچ قلعه و سایر مناطقی که زمینه کاری برایش فراهم بوده رفت و آمد می کرده است، وسایلی که آهنگر در مناطق مورد پژوهش ساخته و پرداخته می کند عبارتند از: بیل ، کلنگ، ابزار دروی گندم و جو و علوفه ، انواع میخ، زنجیر، پاشنه درهای چوبی، درست کردن نعل و نعل بندی الاغ و اسب و قاطر و غیره
فردوس قالی بافی
قالی بافی به دو روش انجام می شود. روش سنتی که دار آن بصورت خوابیده بر روی سطح زمین قرار می گیرد . قطعات تشکیل دهنده این نوع دار کاملا چوبی است و نقوش آن به طور ذهنی توسط دختران و زنان بافنده پیاده می شود. روش دوم که از حدود 20 سال پیش در اکثر نقاط روستایی و شهری رواج یافته توسط دارهای آهنی از پیش ساخته شده انجام پذیر است. در این روش برخی استاد کارهای سرمایه دار ساکن در نقاط شهری و یا مراکز دولتی مانند جهاد سازندگی سابق عوامل تولید قالی را در اختیار بافنده ها قرار می دهند و در قبال پرداخت دستمزد سفارشات گوناگون قالی و قالیچه را تهیه می نمایند. ابزار قالیبافی عبارتند از بپکی – دستوک و قیچی . نخهای قالی بافی اکثراً از جنس پشم است . در قالیبافی سنتی کلیه مراحل مربوط به پشم ریسی و رنگرزی در محل صورت می گیرد. رنگ مورد نیاز نخها را از شهر خریداری نموده و خود مبادرت به رنگرزی نخها می نمایند
نجاری
در شهرستان فردوس نجارها به انواع سنتی ، مدرن وتلفیقی از سنتی و مدرن تقسیم می شوند. در نجاریهای سنتی که اکثراً در حاشیه شهرها و روستاها به چشم می خورند، هنوز از ابزار قدیمی استفاده می شود. این کارگاهها به ساخت و تعمیر لوازم کشاورزی ، در ، پنجره، گهواره، دسته بیل، چکش، کلنگ، آخور و000 مشغولند. ابزار اینگونه کارگاهها عبارتند از تیشه پرما (نوعی مته سنتی) ، ارّه، رنده، سوهان چوب ساب ، اسکنه. نجاریهای مدرن به تولید وسایل جدید مشغولند. انواع میز، مبل، دکور، بوفه، جهیزیه عروس، سرویس خواب وغیره با طرحهای جدید که اکثراً الگویی از محصولات مشهد است در این نوع کارگاهها تولید می شود. نجاریهایی که شیوه های سنتی و مدرن را توام به کار می برند، کارگاههایی هستند که مرحله گذر از شیوه سنتی به طور کامل در آنها صورت نگرفته است.
بجنورد اربعین
در روز اربعین همانند روزهای تاسوعا و عاشورا مراسم زنجیر زنی و سینه زنی از صبح شروع و تا ظهر ادامه می یابد. همچنین در این روز در بعضی از مناطق مورد پژوهش مراسم شبیه خوانی (ورود اهل بیت امام حسین (ع) به مدینه) برگزار می گردد. در این روز هر کس نذری داشته باشد هئیت های عزاداری را اطعام می دهد.
گناباد مراسم عروسی معمولاً در اکثر مناطق 2 الی 5 سال بعد از عقد عروسی انجام می گیرد. تقریباً بیست روز به بردن عروس خانواده طرفین خود را برای عروسی آماده می کنند و به تهیه وآماده ساختن جهیزیه عروس میپردازند. در گنابا د در روز قبل از عروسی خانواده داما د گوشت و برنج و روغن , قند و چای - پیا ز و نخود و سیب زمینی به منزل عروس برده و بعد عروس را به حمام می بردند که به آن سر شویو می گویند در حمام مراسم حنا بندان هم انجام می دادند که در حال حاضر حنابندان در روز عروسی صبح یا ظهر عروس را به حمام می برند. در گناباد در موقع وارد شدن عروس به منزل داماد چند تخم مرغ را در جلو راه قرار می دهند تا عروس و داماد از روی آن بگذرد تا شکسته شوند که این باعث رفع چشم زخم خواهد شد. در روستای استاد بردن عروس در گذشته تا حال متفاوت شده است. در گذشته عروس بردن در بعد ازظهر همراه با جهیزیه بوده است بدین ترتیب که ابتداء داماد را به محیطی باز که دارای زمینی سخت و سفت میباشد که به آن خرمن می گویند و در آنجا با ساز و طبل و چوب بازی می پرداختند .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 15 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله آداب و رسوم خراسان "نهبندان پارچه بافی"
