مقدمه
ماهیها رده‌ای از پستانداران هستند که خود به دو زیر رده ماهیهای غضروفی و استخوانی تقسیم می‌شوند. برخی از ماهیها ساکن آبهای شیرین و برخی ساکن آبهای شور هستند. ماهیهای ساکن آبهای شیرین دارای راسته‌های متعدد هستند. یکی از راسته‌ها ، راسته آزاد ماهی شکلان (Salmoni formes) است و تیره آزاد ماهیان که قزل‌آلا جزء آن است، یکی از تیره‌های این راسته است.
خصوصیات تیره آزاد ماهیان Salmonidae
ماهیان ماده این تیره فاقد مجرای تخم‌بر هستند و تخم پس از رسیدگی در حفره شکمی افتاده و سپس از مجرای تناسلی به خارج هدایت می‌شود. از اینرو میتوان با کشیدن دست در زیر شکم ماهی مولد رسیده، تخمها را به آسانی از بدن آن خارج نمود. ماهیان این خانواده در آبهای سرد با اکسیژن فراوان زندگی می‌کنند و در پاییز و زمستان تخم ریزی می‌کنند.
در میان آنها ، نژادهای مختلف بر حسب شرایط محلی ایجاد شده‌اند که از نظر شکل بدن و نحوه زندگی باهم متفاوت هستند و به همین جهت شناسایی آنها به دلیل تنوع زیادشان مشکل است. ماهیان این خانواده یعنی قزل آلا و ماهی آزاد از نظر اقتصادی بسیار باارزش و دارای گوشتی لذیذ هستند.
مشخصات قزل آلا
ماهی قزل آلا دارای بدنی فشرده و باله دمی آن نسبت به ماهی آزاد بزرگتر است. ساقه دمی آن مرتفع ، سر کند و قسمت خارجی باله دمی تقریبا صاف است. تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی ۱۹ - ۱۴ عدد و بطور متوسط حدود ۱۶ عدد میباشد. تعداد خارهای اولین کمان آبشش بین ۵ - ۲ عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریبا به ۵ کیلوگرم میرسد.
نحوه زندگی
ماهیان قزل آلا به هنگام ورود به رودخانه جهت جفت‌گیری و تخم ریزی لباس عروسی زیبایی به تن می‌کنند. تخم ریزی آنها بین ماههای بهمن و اسفند است. تعداد تخمها حدود ۱۰ هزار عدد است که تقریبا برای هر کیلوگرم و وزن بدن ماهی ماده ۱۵۰۰ عدد تخم برآورد می‌شود. بیشتر ماهیان بالغ نر و ماده بعد از تخم ریزی زنده مانده و در سال بعد برای تخم ریزی مجددا وارد آب رودخانه می‌شوند.
لارو این ماهی بوسیله نوارهای تیره رنگ با نقطه‌های قرمز زیاد مشخص می‌شوند. بچه ماهیان ۵ - ۱ سال در آب شیرین زندگی می‌کنند که در شمال اروپا این مدت به ۵ سال میرسد. هنگامی که طول آنها به ۲۵ - ۱۵ سانتیمتر رسید وارد آب شده و بیشتر در ساحل دریا بسر می‌برند.
قزل آلا رنگین کمان
این ماهی دارای یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در هر طرف بدن است. دوره تخم ریزی از ماههای آخر زمستان تا اواخر بهار و تعداد تخمها بین ۵ - ۱ هزار عدد است. امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاههای تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده است. از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش آن با شرایط پرورش متراکم است. از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا زیاد سختگیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار است.
ماهی قزل آلای دریاچه خزر
رنگ بدن این ماهی نقره‌ای است و در پهلوها ، لکه‌های ستاره‌ای شکل دیده می‌شوند. تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی ۱۹ - ۱۱ عدد است. قد متوسط ۷۷ سانتیمتر و وزن ۵ کیلوگرم است این ماهی که در قسمتهای کرانه شمالی ایران زندگی میکند در اواخر پاییز و اوایل زمستان ، جهت تخم ریزی وارد رودخانه‌های ورودی به دریاچه خزر می‌شود.
مواد غذایی این ماهی را در سنین پایین لارو حشرات و بچه ماهیان و در سنین بالا انواع ماهیان تشکیل می‌دهند. این ماهی از ماهیان باارزش این دریاچه است. صید بی‌رویه ، مسدود شدن راههای مهاجرت به سبب ساختن پلها ، در نظر نگرفتن راه مهاجرت ماهی و آلودگی آبها عواملی هستند که نسل ماهیان را به خطر انداخته‌اند.
قزل آلای دریاچه شمالی
دو گونه از این ماهیها وجود دارد که هر کدام روش زندگی خاص خود را دارد نوع شمالی‌تر آن ، گونه مهاجران میباشد. آنها از آبهای شیرین مهاجرت کرده تا در آبهای آزاد تغذیه کنند و ادامه زندگی بدهند اما برای تولید مثل به رودخانه محل تولد خود باز می‌گردند. انواع جنوبی‌تر آن از گونه مهاجر خود کوچکتر بوده و تمام عمر خود را در دریاچه‌ای کوهستانی می‌گذرانند.
قزل آلای پوزه‌دار
نوعی ماهی کشیده و لاغر با باله‌های براق است که در مناطقی ساحلی که کف شنی دارند زندگی میکند. گونه‌های مختلف همگی دارای پوزه‌های گوشه‌داری هستند که از آنها برای حفاری ماسه و قرار گرفتن در آن استفاده می‌کنند. این ماهی هم به این خاطر به این اسم نامگذاری شده است. طول این ماهیها به ۶۰ سانتیمتر میرسد. این ماهی یک نوع ماهی شب خیز است که شبها از بی مهرگان تغذیه میکند و در طول روز در سوراخی در میان گل و ماسه بسر می‌برد. قزل آلای پوزه‌دار در بعضی مناطق به صورت تجاری صید می‌شوند.
تخم قزل آلا، سرشار از پروتئین
وقتی صحبت از یک محصول دریایی بسیار گران قیمت و پرانرژی به میان می آید، بسرعت نام «خاویار» درذهنمان نقش می بندد.
این تخمهای کوچک ارزشمند علاوه بر آن که سرشار از پروتئین است ، به دلیل داشتن غلظت بالای اسیدهای چرب می تواند از افسردگی و بیماری های قلبی عروقی نیز جلوگیری کند.
شاید باور نکنید، ولی این محصول غذایی که ایران و روسیه از بزرگترین و باسابقه ترین تولیدکنندگان آن در جهان به شمار می روند، آنقدر گران قیمت است که حتی بسیاری از دست اندرکاران شیلات نیز موفق به تناول آن نشده اند؟!
با این حال برای نخستین بار در ایران طرحی برای تولید خاویار از تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان اجرا شده است که علاوه بر تامین پروتئین حیوانی لازم در چرخه غذایی ، می تواند لذت چشیدن طعم خاویاری لذیذ و درعین حال بسیار ارزان تر را تحقق بخشد...خاویار به دلیل کمیاب بودن ، قیمتی بسیار بالا دارد. این ماده غذایی انواع مختلفی دارد و به رنگهای سیاه ، سبز، قهوه ای و بندرت به رنگ زرد یا خاکستری دیده می شود. اندازه دانه های خاویار نیز با توجه به نوع ماهی آن متفاوت است.
مهمترین ماهی هایی که از آنها خاویار تولید می شوند، عبارتند از ماهی خاویار (Sturgeon)، پادل (Paddle Fish)، ماهی آزاد (Salmon)، ماهی پرنده (Flging Fish)، اردک ماهی (Pike) و قزل آلا (Trout).
بهترین نوع ماهی که خاویاری با کیفیت عالی را می توان از آن به دست آورد، همان ماهی خاویار است. این ماهی از نوع ماهی های استخوانی است. در جهان حدود ۲۰ نوع مختلف از این ماهی شناخته شده که ۵ نوع آن در دریای خزر زندگی می کنند و از ۳نوع آن نیز حدود ۹۰ درصد از خاویار جهان تولید می شود. خزر، گنجینه ای از خاویار سه گونه ماهی خاویاری خزر که ۹۰ درصد از خاویار جهان را تامین می کنند، عبارتند از:
▪ Beluga :از نظر فیزیکی بزرگترین ماهی خاویار و بسیار درنده است. بعضی از انواع این ماهی حدود ۱۰۰۰ کیلوگرم وزن دارند و طول آنها به بیش از ۴ متر می رسد. به طور کلی ۱۵ درصد وزن این ماهی مربوط به خاویار آن است. رنگ خاویار این نوع ماهی خاکستری روشن و یا تیره است.
▪ Osetra: حدود ۲۰۰ کیلو وزن دارد و طول آن تقریبا ۲ متر است. البته بعضی از انواع آن حدود ۲۰ تا ۸۰ کیلو وزن دارند. رنگ خاویار این نوع ماهی ، قهوه ای تیره ، خاکستری و یا طلایی است. خاویار این نوع ماهی طعمی شبیه به «جوز» دارد و به همین دلیل از دیگر انواع قابل تمایز است.
▪ Seuroge: ظریف ترین و کوچک ترین نوع ماهی خاویاری است که طولی حدود ۵/۱ متر دارد و وزن آن بندرت به بیش از ۲۵ کیلو می رسد. رنگ خاویار این ماهی ، خاکستری بسیار تیره است. به طور کلی عمر ماهی های خاویاری بسیار طولانی است و طبق بررسی های صورت گرفته تا ۱۰۰ سال هم می رسد.
گوی های کوچک سرشار از پروتئین خاویار یک ماده غذایی پرانرژی است که طعم و بویی بسیار خوشایند دارد. به طور عمده پروتئین موجود در خاویار متشکل از اسیدهای آمینه آرژنین ، هیستامین ، ایزولوسین ، لیزین و میتونین است. چربی موجود در خاویار نیز به ۲ دسته عمده تقسیم می شود که عبارتند از ۲۵ درصد کلسترول و ۷۵ درصد لستین. مطالعات وسیع نشان داده است که مصرف خاویار از ابتلا به بیماری افسردگی و بیماری های قلبی عروقی پیشگیری می کند؛ چرا که در خاویار غلظت اسیدهای چرب از نوع امگا ۳بسیار بالاست. بعلاوه خاویار غنی از ترکیبی به نام «ctacosand»است که نوعی الکل چرب با زنجیره بلند است و در بدن به اسیدهای چرب تبدیل می شود. این اسیدهای چرب به دست آمده در سنتز میلین (پوشش سلول عصبی) نقش بسزایی ایفا می کند.
به همین دلیل مصرف خاویار در سلامت سلول های عصبی بسیار موثر است. در کشورهایی که ماهی و خاویار در عادات غذایی مردم جایگاه ویژه ای دارد، میزان ابتلا به افسردگی بسیار کمتر از دیگر کشورها است. وجود اسیدهای چرب امگا ۳ در خاویار مانع از افزایش کلسترول خون و به دنبال آن باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی عروقی می شود. بعلاوه مصرف خاویار در پیشگیری از ابتلا به بیماری های آرتریت رومائید (التهاب مفاصل)، بیماری های دستگاه گوارش و بعضی از انواع سرطان بسیار موثر است. خاویار از نظر عنصر آهن نیز غنی است و به همین دلیل مصرف آن در افراد مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن نیز توصیه می شود.
تخم قزل آلا هم خوشمزه است کارشناسان مرکز تکثیر و پرورش ماهی یاسوج برای اولین بار در کشور، با استفاده از غلظت های نمک با دوز مناسب موفق به عمل آوری تخم ماهی قزل آلا برای تولید خاویار، با کیفیتی مناسب شدند. مهندس یدالله مهرابی ، رئیس مرکز تکثیر و پرورش ماهی یاسوج با تاکید بر این که ماهی قزل آلا رنگین کمان از ماهیان سردابی و از خانواده آزادماهیان است ، می افزاید: این ماهی به طور وسیع در داخل کشور به منظور تولید گوشت و تولید تخم چشم زده و بچه ماهی پرورش داده می شود. پرورش دهندگان در زمان تکثیر، پیش مولدین دارند که تخمهای استحصالی از آنها به دلیل پایین بودن بازده لقاح و باروری دور ریخته می شوند و در مواردی نیز مواجه با تخمهای رسیده مازاد هستند که می توانند با عمل آوری تخم ماهی قزل آلا از آنها خاویار تولید و به بازار مصرف عرضه کنند. پس نتیجه می گیریم در این روش تخمهای ماهی قزل آلا که معمولا به علت پایین بودن بازماندگی قابل استفاده نیستند و دور ریخته می شوند، با روش فوق در چرخه تغذیه انسانی مورد استفاده قرار می گیرند.
صد گرم خاویار فقط ۱۵ هزار تومان در این روش تخمها قبل از مرحله لقاح از ماهی گرفته می شوند. این تخمها پس از رسیدن به مرحله چشم زدگی ، حداقل با ۳۰ درصد تلفات به بچه ماهی تبدیل می شوند، در حالی که در این روش از تمام تخمهای تولید شده برای تهیه خاویار می توان استفاده کرد. مهندس مهرابی به مزیت دیگر اجرای این طرح یعنی وارد کردن این نوع پروتئین باارزش حیوانی در چرخه غذایی ، با قیمتی بسیار پایین تر از خاویار، می گوید: خاویار تولید شده از ماهی قزل آلا با قیمتی حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ دلار برای هر کیلو (هر ۱۰۰ گرم ۱۵ هزار تومان ، عرضه می شود، در حالی که قیمت هر کیلو خاویار حداقل یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان (هر ۱۰۰ گرم ۱۵۰هزار تومان ) است.
بعلاوه توانایی تولید ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلو تخم چشم زده طی امسال در مرکز تکثیر و پرورش ماهی یاسوج وجود دارد که در صورت حمایت گسترده تر شیلات ، این میزان تا سالانه ده تن نیز قابل افزایش است و بدین ترتیب می توان برنامه ای را برای صادرات این محصول نیز طراحی کرد. جالب آن که تمام مراحل تولید خاویار در شیلات ایران با گذشت ۳۰ سال ، به صورت دستی و البته با رعایت استانداردهای مورد تایید کشورهای خریدار (عمدتا اروپایی) تولید می شود. در طرح تولید خاویار از ماهی قزل آلای رنگین کمان نیز مراحل فرآوری تولید و بسته بندی به صورت دستی انجام می شود. گفتنی است، خاویار تولیدی تا یک سال در یخچال قابل نگهداری است.
...به هر حال توسعه چنین طرحهایی که می تواند علاوه بر بهینه کردن کیفیت جیره غذایی انسانی به ایجاد اشتغال ، تولید رشته های شغلی جدید و افزایش تولید و صادرات و کسب درآمد ارزی برای کشور منتهی شود، به حمایت همه جانبه تری از سوی متولیان امر شیلات و پرورش آبزیان نیاز دارد. «ما کشور توانمندی هستیم.»
مشخصات :
این ماهی دارای یک نوار پهن یه صورت رنگین کمان در هر طرف بدن میباشد. بر روی سر، بدن، پشت، باله چربی و باله دمی این ماهی لکه‌های تیره رنگ دیده می‌شوند. حداکثر طول آنها به ۷۰ سانتیمتر و وزن بدن آنها به ۷ کیلوگرم میرسد.
زیست شناسی :
مشاهداتی که در مورد خصوصیات قزل‌آلای رنگین کمان و قزل‌آلای خال قرمز انجام گرفته است بیانگر این نکته میباشد که قزل‌آلای رنگین کمان، قزل آلای خال قرمز را از محل خویش دور میکند. به طور کلی میتوان چنین اظهار داشت که هرگونه، مناطق خاصی از رودخانه را انتخاب و تحت تسلط دارد. باید به این نکته نیز توجه داشت که قزل آلای رنگین کمان بر خلاف قزل آلای خال قرمز در مقابل تغییرات درجه حرارت آب و اکسیژن محلول در آب زیاد حساس نیست و نسبت به نوسانات مواد غذایی حساسیت نشان نمیدهد. دوره تخمریزی از ماه های آخر زمستان تا اواخر بهار و تعداد تخم ها بین ۵ - ۱ هزار عدد است. بچه این ماهیان تقریبا هنگامی که ۱۵ سانتیمتر طول دارند دارای ۱۲ - ۱۱ عدد لکه های تیره رنگ بر روی بدن می باشند که یکی از مشخصات آنها است.
ارزش اقتصادی :
امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاه های تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی در بیشتر نقاط جهان در آمده است. از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده ، سازش خوب آن با شرایط پرورش متراکم است. از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا زیاد سخت گیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار می باشد.
قزل آلای رنگین کمان جهت ماهیدار کردن آبهای داخلی که واجد شرایط لازم بوم شناختی (اکولوژی) آن هستند بسیار مناسب میباشد. با توجه به این مطالب ماهی قزل آلای رنگین کمان دارای ارزش اقتصادی فراوانی است.
راستی، اگه جایی دیدین یه نفر اشتباهی به ماهی قزل آلا گفت ماهی آزاد، زیاد سخت نگیرین چون تشخیص این دو تا از هم واقعا مشکله.
دوره تخم ریزی :
این ماهی دارای یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در هر طرف بدن است. دوره تخم ریزی از ماههای آخر زمستان تا اواخر بهار و تعداد تخمها بین ۵ - ۱ هزار عدد است. امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاههای تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده‌است.
از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش آن با شرایط پرورش متراکم است. از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا زیاد سختگیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار است.
تکثیر و پرورش :
امر تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا، رایج ترین و غالبا سودمند ترین نوع پرورش آبزیان در سطح جهان هست و هر ساله مقالات فراوانی راجع به جنبه های مختلف تکثیر و پرورش قزل آلا در دنیا منتشر میشه. بعلاوه، این ماهی از ارزشمند ترین و لذیذ ترین ماهیان دنیا هست که بی شک میتوان قزل آلا رو یک حریف بی رقیب در زمینه ضاعقه جهانی برشمرد. بنابراین آشنایی با سیستم های تکثیر و پرورش قزل آلا، یک شریان حیاتی در زمینه آبزی پروری محسوب میشه و به نظر لازم میرسه که در وبلاگ ، توضیحاتی هرچند اجمالی رو برای عزیزان شیلاتی و علاقمندان به این ماهی بیان کنم :
نقش استخرهای پرورش ماهی در تولید ماهی قزل آلا
بحث عملی استفاده از استخر در تولید ماهی قزل آلا، نگهداری آبی است که در آن ماهی زندگی می کند. علاوه بر آنکه مشکل استخرهای پرورش ماهی می تواند در میزان تولید تأثیر گذار باشد، جریان آب ورودی، سرعت جریان آب در استخر، سرعت تعویض آب، حجم مفید مخزن و ... از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.
1-1- طبقه بندی استخرهای پرورش ماهی :
براساس طبقه بندی هیدرولیکی استخرهای پرورش ماهی به شرح زیر طبقه بندی می گردند.
1-2- استخرهای دراز (آبراهه ای) raceway
این استخرها چرخشی نبوده و جریان آب در آنها به طور خطی انجام می گیرد. این استخرها از گذشته به طور سنتی برای پرورش ماهی قزل آلا استفاده شده است. در حال حاضر بیشتر قزل آلای کشور در این تیپ استخرها تولید می گردد. در سیستم های آبزی پروری پرورش متداول که محدودیت آب وجود ندارد این تیپ استخرها توصیه می گردد.
1-3- مبانی طرح هندسه ا ی استخرهای آبراهه ای :
در استخرهای (آبراهه ای) raceway آب از یک انتها استخر وارد و از جهت دیگر خارج می گردد. نسبت پیشنهادی استاندارد برای ابعاد هندسی این استخرها عبارت است از :
عمق (4/0 – 3/0) = (طول 10 – 7) = 1 عرض
نسبت های دیگر ابعاد هم استفاده شده است اما بازده هیدرولیکی مخزن در ابعادهای غیراستاندارد کاهش می یابد.
استخرهای (آبراهه ای) raceway دارای خصوصیات زیر می باشند :
با عبور جریان به صورت خطی در امتداد طولی استخر سبب می شود :
الف – گرادیان غلظت مواد در طول استخر به تدریج به سمت پائین دست افزایش یابد.
ب – کیفیت آب در ورودی استخر در بهترین شرایط و در خروجی استخر در بدترین شرایط قرار خواهد گرفت.
ج – تعویض آب زیاد بوده به طوریکه هر 10 الی 15 دقیقه یکبار تعویض آب وجود دارد.
1-4- مزایای استخرهای (آبراهه ای) raceway :
الف – مناسب برای مدیریت در تولید :
استخرهای آبراهه ای به دلیل نسبت دسترسی بالا و همچنین یکنواختی در عمق و عرض استخر در ملاحظات مدیریت تولید و کنترل کیفیت بهداشت ماهیان دارای امتیاز بالایی می باشند.
ب – ساده سازی :
1. در استخرهای آبراهه ای انجام عملیات رقم بندی، تجمیع و همچنین تقسیم بندی و نگهداری گروههای مختلف به راحتی انجام می شود.
2. در این استخرها به دلیل قابلیت ساخت پهلو به پهلو، دیوار مشترک، استفاده بیشینه از سطح هزینه های احداث نسبتاً پائینی دارند.
ج – قابلیت استفاده به صورت سری :
در این نوع استخرها جهت افزایش بهره وری از میزان آب ورودی، استخرها را به صورت سری با حداقل اختلاف ارتفاع 40 سانتی متر می سازند. در این روش آب بخشی از اکسیژن از دست رفته را بازیافت می کند و بدین ترتیب می توان در استخرهای ردیف پائینتر استفاده نمود.
تجربه نشان داده است با در نظر گرفتن سرعت خودپالائی 15 دقیقه در هر مخزن استفاده از تعداد 2 سری مناسب بوده و حداکثر 3 سری پیشنهاد می گردد.
5-1- مبانی مدیریت در استخرهای آبراهه ای :
در استخرهای آبراهه ای جهت تأمین اکسیژن در هر المان از حجم مخزن، نیاز به سرعت جریان 2 الی 4 سانتی متر می باشد. این مقدار سرعت جریان عملاً جایگزین سرعت مورد نیاز جهت خودشوئی و حذف جامدات که محدوده سرعتی معادل 15 الی 30 سانتی متر در ثانیه تنظیم و حجم سازه های خط انتقال آب و منبع تأمین کننده جریان را کاهش داد. با به کار بردن چنین روشی به دلیل ترسیب فضولات و غیره لازم می گردد که هرچند مدت سطح آب را پائین آورده و شستشو انجام پذیرد.
استخرهای گرد :
این استخرها توسط آبزی پروران متعددی مورد استفاده قرار گرفته است در این استخرها جریان آب چرخشی و در حول محور مرکزی استخر می باشد. این مدل استخرها برای پرورش گونه های متنوع تری از ماهیان مناسب تر هستند.
مزایای استخرهای گرد :
استخرهای گرد دارای مزایای زیر می باشند :
همگن بودن محیط به دلیل سرعت جریان چرخشی بالا که در این استخرها امکان آن می تواند فراهم شود. محیط یکنواخت در تمامی سطح تقریباً فراهم شود.
فرصت شنا و حرکت پایان ناپذیر در جهت جریان و یا خلاف آن استفاده از این پدیده سبب می شود گونه های متنوع تری از ماهیان را پرورش داد.
ایجاد جریان گردشی مناسب برای تجمع و تخلیه فضولات به طرف خروجی مرکز.
معایب استخرهای گرد :
به دلیل عدم دیواره مشترک بین استخرها نیاز به فضای بیشتری می باشد.
جابه جائی ماهیان در حالت تجمع در کنار صافیها و توریها خود به نحوی مشکل است.
دوره درمان به دلیل عدم شرایط بهترین کیفیت آب طولانی تر می باشد.
مبانی طرح هندسی استخرهای گرد :
حد اپتیمم نسبت به قطر به عمق به از دیدگاه هیدرولیکی نسبت به 1:3 الی 1:5 می باشد و حداکثر این مقدار را 1 : 10 در نظر می گیرد. در این استخرها برای به دست میزان اپتیمم خودپالائی، جریان ورودی، چه به وسیله یک لوله از حاشیه داخلی یا بوسیله لوله ای سوراخ دار در شعاع دایره ایجاد می گردد باید با افق زاویه 20 الی 50 درجه داشته باشد. این مقدار زاویه، گردش افقی و عمودی را در تعادل نگه می دارد. در صورتی که در این استخرها از نسبت قطرها بزرگتر استفاده شود استفاده از دستگاههای هواده جریانی همانند Force می تواند بسیار مؤثر باشد.
در استخرهای گرد مقدار جریان ورودی و همچنین تعداد هواده ها به گونه ای در نظر گرفته می شود تا بزرگترین شعاع در حد سرعت شنا باشد (30-15 سانتی متر در ثانیه)
به دلیل آنکه جریان در استخرهای گرد به صورت سیلکونی به طرف مرکز می باشد با نزدیک شدن جریان به سمت مرکز استخر سرعت خطی آن کاهش یافته و ماهی امکان انتخاب سرعت دلخواه را پیدا خواهد نمود.
سرعت بهینه شنا برای ماهی قزل آلا برابر است :
(طول ماهی) L Í (2 - 5/0) = V
v (سرعت جریان برحسب سانتی متر در ثانیه)
در استخرهای گرد نیاز به تعویض آب در حد بالا همانند استخرهای raceway نمی باشد. در این استخرها با خروج 5 الی 10 درصد جریان از کف مقدار قابل ملاحظه ای از رسوبات بار معلق را می توان از سیستم خارج نمود و ما بعدالتفاوت آب بعد از انجام مراحل مختلف پالایش وارد سیستم آب می گردد. بازده سیستم تخلیه مضاعف وقتی است که مدفوع ماهی دستکاری نشده و سریعاً رسوب کند.
انواع دستگاههای هواده و کاربران :
در ا ستخرهای پرورش ماهی جدایی از نوع و شکل هندسی استخر، یکی از روشهای مقدماتی افزایش تولید تأمین نیاز اولیه ماهی یعنی اکسیژن می باشد در صورتیکه مقدار آب ورودی به استخرهای پرورش ماهی را نتوان تأمین نمود می توان توسط انواع دستگاههای هواده این نیاز را تأمین نمود. نکته ای که در بحث هوادهی در استخرها حائز اهمیت می باشد آن است که از چه تعداد دستگاه هواده با چه مشخصاتی در کدام نقطه از استخرها استفاده گردد.
عوامل مؤثر در تخمین نوع، تعداد و جانمایی دستگاههای هواده عبارتند از :
متوسط وزن ماهی موجود در استخر.
بیوماس ماهی در استخر.
هندسه استخر و ابعاد آن.
مقدار آب ورودی آب تازه.
مشخصات فیزیکی و شیمیایی آب.
ارتفاع محل از سطح دریا.
وضعیت عمومی استخر و تراکم ماهی.
الف – وزن ماهی موجود در استخر
بررسیها نشان می دهد متوسط وزن ماهی در انتخاب نوع و مشخصات دستگاههای هواده حائز اهمیت می باشد.
چنانچه از دستگاههای هواده پروانه جریان خطی استفاده شود، باید مقدار سرعت جلوبرندگی پروفیل جریان به گونه ای باشد که مقدار پروفیل سرعت در طول مسیر جریان از حداکثر دو برابر طول ماهی بیشتر نگردد.
ب – بیوماس ماهی در استخر
یکی از عللهای عمده در تعیین تعداد و نوع دستگاههای هواده مقدار بیوماس ماهی موجود در استخر می باشد.
ماهی جهت انجام عمل متابولیسم و هضم غذا، اکسیژن موجود در استخر را مصرف نموده و CO2 را به عنوان محصول تجزیه مواد آلی توسط آبششهای خود به محیط خارج هدایت می نماید.
ماهی قزل آلا همچنین در نتیجه هضم غذا آمونیاک را به عنوان محصول نهایی متابولیسم پروتئین تولید می کند. بنابراین هرقدر مقدار بیوماس موجود در استخر افزایش یابد، از یک طرف مقدار اکسیژن موجود در استخر کاهش و از طرف دیگر مقدار CO2 و آمونیاک موجود در استخر افزایش می یابد.
با در نظر گرفتن مبحث فوق پیشنهاد می گردد که نوع، تعداد و جانمائی دستگاههای هواده در استخر به گونه ای در نظر گرفته شود که تمامی معیارهای فوق را در حد استانداردهای تعریف شده قرار گیرد.
ج – هندسه استخر و ابعاد آن
مشکل و ابعاد هندسی استخرها در انتخاب نوع، تعداد جانمائی دستگاههای هواده مؤثر می باشد. به طور مثال در استخرهای گرد و شکلهای مشابه آن به جهت جلوگیری از تغییر شکل پروفیل سرعت جریان استفاده از دستگاههای هواده مدل قارچی پیشنهاد نمی گردد. در این استخرها به دلیل عبور آب ورودی کم در پیرامون محیطی استخر، استفاده از هواده های جریانی در نزدیکی محل ورودی آب که به صورت مماس بر محیط استخر نصب شده پیشنهاد می گردد.
در خصوص استخرهای آبراهه ای Raceway استفاده از هواده های پروانه ای و یا خطی به دلیل جلوگیری از تشکیل سیکلونهای موضعی و کاهش بار معلق موجود در استخر توصیه می گردد در فاصله x.
از ورودی استخر نصب گردد. در این تیپ استخرها توصیه میگردد در فاصله بیش از 1:3 انتهایی x از هیچ مدل دستگاههای هواده استفاده نگردد.
د-مقدار آب ورودی تازه
یکی از معایارهای مهم در انتخاب نوع، تعداد و جانمایی دستگاههای هواده، مقدار آب ورودی تازه به استخرها می باشد. به طور معمول می توان بیان نمود هر چقدر مقدار آب ورودی تازه به استخر بیشتر باشد مشکلات استخرها در خصوص کنترل عواملهای حیاتی کاهش می یابد، لذا در یک منبع آبی بدون محدودیت پیشنهاد می گردد حداکثر تراکم ماهی را با ظرفیت آب ورودی با روش کنترل اکسیژنی بالانس گردد. از آنجائیکه اکثر منابع آبی مورد بهره برداری دارای دبی پائین تری نسبت به تقاضای می باشند، پیشنهاد می گردد کمبود وضعیت اکسیژنی را با در نظر گرفتن سایر عواملهایی دیگر، توسط دستگاههای هواده بالانس نمایند.
هـ - مشخصات فیزیکی و شیمیایی آب
مشخصات فیزیکی و شیمیایی آب به طور غیرمستقیم در انتخاب نوع و دستگاه های هواده تأثیر گذار می باشد. مشخصات فیزیکی در پرورش ماهی غالباً شامل کدورت، بار معلق و دمای آب می باشد در خصوص عواملهای شیمیایی، کلیه مقادیر غلظتهای مندرج در جدول استاندارد قابل ملاحظه بوده ولی بیشتر عواملهایی همچون PH، سختی کل، درجه قلیائیت، شوری، CO2 ، نیتریت و نیترات از اهمیت خاصی در استفاده از برنامه ریزی دستگاههای هواده برخورد می باشند.
و - ارتفاع از سطح دریا
موقعیت سایت از نظر ارتفاع از سطح دریا حائز اهمیت می باشد. ارتفاع به دو شکل در بحث هوادهی تأثیرگذار می باشد :
مقدار قابلیت حلالیت گازها در آب.
حداکثر عمقی که می توان هوادهی نمود.
به طور عمومی هر چه قدر ارتفاع محل مزرعه پرورش ماهی پست تر باشد میزان قابلیت حلالیت اکسیژن محلول در آب بالاتر بوده و در نتیجه مقدار اکسیژن بیشتری در واحد حجم آب در دسترس ماهی قرار خواهد گرفت.
در این شرایط امکان استفاده از تعداد کمتر دستگاههای هواده در یک مزرعه وجود خواهد داشت. مبحث دوم زمانی مطرح باشد که خواسته در عمقهای متفاوت هوادهی انجام پذیرد محاسبات نشان می دهد در مزارع پرورش ماهی که دارای تراز ارتفاعی، همسطح دریا هستند پائین تر از عمق 1 متر هوادهی انجام نشود و همچنین در ارتفاعات 1200 متر از سطح دریا در عمقهای بیشتر از 2 متر هوادهی صورت نپذیرد.
بنابراین چنانچه از پمپهای هواده پروانه ای که جریان خطی جلو برنده ایجاد می کنند، استفاده می شود جهت جریان آب به گونه ای تنظیم گردد که حبابهای جریان به عمق های بیشتر از مقدار تعریف شده نفوذ ننماید.
ز – وضعیت عمومی استخرها و تراکم ماهی
تغییرات شبانه روزی بر روی وضعیت عمومی استخرها تأثیر گذار می باشند. اگر چنانچه در استخری فیتوپلانکتون، جلبکها و ... در دیواره و بستر استخرها وجود داشته باشند، (استخرهای خاکی قزل آلا) در چنین شرایطی به دلیل تولید گاز CO2 و مصرف اکسیژن در شب توسط عوامل ذکر شده (استفاده از دستگاه های هواده) را در شب ضروری می سازد. در استخرهای بتنی قزل آلا (عمومیت بیشتری دارد) در یک مدیریت صحیح عوامل فوق ناچیز بوده و تعداد هواده بر مبنای حداکثر کمبود ظرفیت اکسیژنی در آن مقطع زمانی محاسبه و به کار می رود.
چنانچه از دستگاه های هواده پاروئی، پروانه ای یا عمودی به عنوان هواده استخر استفاده می شود پیشنهاد می گردد جهت جلوگیری از تغییرات رفتار ماهی که به استرس آن می انجامد از 50 درصد ظرفیت حداکثر تراکمی استفاده گردد. چنانچه از دستگاه های دیفیوزرها هواده همانند :
لوله های تراوا یادیفیوزرهای لوله حبابی یا بشقابی استفاده می شود. حداکثر تراکم پیشنهادی بدون استرس 75 درصد ماکزیمم ظرفیت تراکمی پیشنهاد می گردد.
انواع دستگاههای هواده :
الف – هواده پاروئی Paddle Wheel
ب – پمپهای هواده پروانه ای Propeller Aspirrator Pomp
ج – پمپهای عمودی Vertical Pomp
هـ - اسپری پمپها Pump Sprayer
و – دیفیوزرهای هواده Diffused
در هر دستگاه هواده باید مقادیر و مشخصه های ذیل به درستی تعریف شده باشد.
STOR : مقدار شدت اکسیژن قابل انتقال به آب (کیلوگرم اکسیژن در ساعت kgo2/h)
SAE : راندمان استاندارد دستگاه هواده (کیلوگرم در کیلووات ساعتkgo2/Kw/h )
مثال : دو دستگاه هواده با مشخصات زیر ارائه شده است راندمان کدامیک بیشتر است.
محاسبات نشان می دهد راندمان دستگاه A بیشتر است. بنابراین با به کار بردن دستگاه A انرژی کمتری مصرف شده تا مقدار اکسیژن مورد نیاز جبران گردد.
SAE
جهت انتخاب نوع هواده و محاسبات نیازمندیهای آنها در استخر لازم است که مقادیر STOR و SAE در شرایط عملکرد واقعی اندازه گیری شود.
تعریف راندمان واقعی دستگاه هواده (AAE)
AAE ( Actual Aeration Efficency)
هر دستگاه هواده با درنظر گرفتن مقداری دمای آب، درصد شوری DO و ورودی به دستگاه هواده دارای درصدی از راندمان خواهد بود.
تغییرات درصد شوری آب در محیط های پرورش قزل آلا غالباً کمتر از 10 گرم در لیتر می باشد در چنین شرایطی ضریب اصلاحی شوری چنانچه آب کاملاً شیرین باشد 95 درصد دارای شوری 10 ppt باشد 5/10 درصد لحاظ می گردد.
راندمان هواده های در تأمین اکسیژن موردنیاز استخرهای پرورش ماهی قزل آلا به دو عامل دیگر یعنی درجه حرارت و مقدار DO در دسترس ماهی قزل آلا بستگی دارد. در محاسبات مربوط به تعداد و محل نصب دستگاههای هواده ده سعی می گردد که دستگاه هواده در محلی نصب شود که اکسیژن در نقطه انتهائی، آستانه تحمل ماهی ( DO=6ppm ) باشد. اگر فرض شود چنین شرطی در استخر رعایت شده متوسط تغییرات راندمان دستگاه درحد 35 درصد خواهد بود.
تغییرات دمایی در میزان راندمان دستگاههای هواده مؤثر می باشد. چنانچه دمای آب حدود 5 درجه سانتی گراد باشد، ضریب اصلاحی آن حدود 4/1 و چنانچه دمای آب 20 درجه سانتی گراد باشد ضریب اصلاحی آن به 85/0 می رسد.
بعضی از نرماتیوهای تکثیرو پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان
هزاران سال قبل وقتی که بشر توانست باابزار وتجهیزات مبادرت به صید آبزیان از دریاهاومنابع آبهای طبیعی نمود. با رو به کاهش گذاشتن ذخایر این منابع او را وادار به فکر بازسازی این منابع وشناخت شرایط زیست ؛
بعضی گونه ها برای امکان فراهم نمودن شرایط مصنوعی تکثیر وپرورش از جمله ماهی قزل آلای رنگین کمان که وطن اصلی آن کالیفرنیای امریکا برای این هدف مناسب تشخیص داده شد.درواقع دهها سال قبل تکثیروپرورش ماهی قزل آلا درجهان شروع شد. امادرایران نزدیک به چهاردهه قبل در روستای حصار کرج پرورش ماهی قزل آلا توسط آقای دکتر معتمد با همکاری آقای هس کارشناس دانمارکی شروع شد وامروزه هزاران مرکز کوچک وبزرگ تکثیرو پروش در جاجای کشور فعال بوده ودر راستای امر تولید آن هم ماهی که بعنوان غذای سلامتی وپیشگیری کننده بسیاری ازامراض می باشد ؛ لذا اطلاع از نرما تیوهای پرورش کمک می کند تا تولیدی مطمئنن و محصولی با کیفیت وسالم داشته باشیم لذا پرورش دهندگان وکارشناسان باید آخرین نرماتیوهای روز را باتوجه به شرایط پرورش کشورداشته باشند .اینجانب تلاش نمودم بعضی از فاکتورها
را ازمنابع وتجربه عملی که دارم دراین مقاله بیاورم امید آنکه مفید واقع شود.
تراکم رهاسازی:
تراکم رهاسازی ماهی قزل آلا برابر است با دوبرابر طول ماهی بعنوان مثال اگر طول ماهی 10سانتیمتر باشد تراکم پذیری آن برابر است با بیست کیلوگرم در متر مکعب می باشد. یااگرطول ماهی 27سانتیمتر باشدت تراکم پذیری آن54کیلوگرم در متر مکعب می شود چنانچه طول ماهی 4سانتیمتر باشد تراکم 8کیلوگرم درمترمکعب مناسب است
ارتفاع آب درحوضچه ها:
حداقل ارتفاع آب حوضچه ها سه برابر طول ماهی است بعنوان مثال:اگر طول ماهی 12سانتیمتر باشد ارتفاع آب حوضچه حداقل باید 36 سانتیمترباشد. یااگر طول ماهی 30سانتیمتر باشد ارتفاع آب حوضچه 90سانتیمترمناسب است
سرعت جریان آب:
سرعت جریان آب از اساسی ترین فاکتورهاست که ضمن تامین اکسیژن موردنیاز؛گازهای مضر تولیدی وفضولات ماهی را از محیط زیست ماهی خارج می نمائید بنابرین سرعت جریان آب حوضچه ها بائید حداقل برابر با طول بدن ماهی باشد بعنوان مثال اگر طول ماهی 10سانتیمتر است سرعت آب در استخر بائید ده سانتیمتر در ثانیه باشد البته بستگی به نوع احداث حوضچه ها دارد.
اندازه پلت غذا:
اندازه پلت غذا در ماهیان سردآبی از آنجا که بررسی های انجام شده گویای این مهم میباشد دهانه ورودی برابر یک چهام طول بدن ماهی است وبرای عبور پلت غذا نیاز به فضا لازم می باشد بنابراین طی مطالعات انجام شده قطر پلت غذا برابر یک پنجاه ام طول ماهی است بعنوان مثال اگرطول بدن یک ماهی ده سانتیمتر باشد اندازه پلت مناسب برای آن برابراست با10ضربدر یک پنجاه ام که برابر با دو میلیمتر یا اگرطول ماهی برابر سی سانتیمتر باش اندازه پلت غذا برابربا شش میلیمترخواهد بود.
مقدار غذادهی ودفعات آن درشبانه روز:
محاسبه غذادهی تحت تاثیر دو فاکتور می باشد یکی طول یاوزن ماهی ودیگری دمای آبی که ماهی درآن زیست می کند مثلا اگر دمای آب در شرایط استاندارد پرورش چهارده درجه سانتیگراد باشد . در جدول آمده ماهی پنج گرمی که طول هفت سانتیمتر دارد برابر با چهارونیم درصد وزن بدنش باید غذا محاسبه شود ودر دوازده وعده باید داده شود . بطورکلی درجداول غذا دهی مقدار غذا براساس طول (درصدی از طول بدن) یا وزن ماهی بین هشت در صد تا یک درصد وزن بدن ماهی میباشد ودفعات غذا دهی هم از بیست بار تا یکبار در شبانه روز در نظر می گیرند
حداکثرظرفیت تولید لحظه ای براساس جریان آب ورودی:
تعریف پیک ظرفیت نگهداری به مفهوم آن است که حداکثر توده زنده جمیعت ماهی در سایزهای برنامه ریزی شده استاندارد بوده برای تغذیه ومتابولیسم کارا به منظور گرفتن رشد مناسب؛ که در این شرایط برابر با 8/کیلوگرم لیتر در دقیقه می باشد
بعنوان مثال اگر ورودی آب یک استخر 10لیتر درثانیه باشد حداکثر ظرفیت نگهداری آن برابر با480کیلوگرم خواهد بود.
نسبت طول وعرض استخرها:نسبت طول وعرض حوضچه های تکثیر وپرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان 10به یک مناسب است بنابرین اسخرهای اابعاد(1در10) یا (2در20) یا (3در30) یا (4در40) و (5یا50) و... می باشد.
شیب کف استخرها :
شیب طولی استخرها بین3/درصد تا/5درصد مناسب میباشد شیب عرضی کف استخرها از طرفین در حوضچه های مستطیلی برابر 25/است البته درکف حوضچه گرد برابر با 10/تا25/ است ودرکف حوضچه های سیلویی 50/به بالا می باشد.
بیماری های ویروسی :
عوامل بیماری‌زا در ماهیان به طور کلی به چهار گروه تقسیم می شوند :
a- عوامل ویروسی
b- عوامل میکروبی (باکتریایی)
c- عوامل قارچی و جلبکی
d- عوامل انگلی
که به طور کلی هر گروه از عوامل بیماری‌زا دارای نشانه‌های خاصی در ماهیان هستند به عبارت دیگر عوامل بیماری‌زا پس از پیشرفت، تغییراتی در رفتار ماهی ایجاد می کنند که اغلب با برخی نشانه‌های ظاهری همراه است.
از جمله تغییرات خاصی که ماهی مبتلا به بیماری از خود بروز می دهد، عبارت‌اند از:
از دست دادن اشتها، پراکندگی غیر طبیعی در استخر مانند شنا در سطح آب، جمع شدن در کنار استخر یا جمع شدن در قسمت های ورودی و خروجی آب استخر، چرخیدن و از دست دادن تعادل، سست شدن و از دست دادن توانایی تحمل فشارهای عادی و ...
از جمله علایم فیزیکی که ممکن است در بدن ماهی بیمار ظاهر شود نیز عبارت‌اند از:
بی رنگ شدن برخی از نواحی بدن، ورم بدن یا برانشی‌ها، برجسته شدن چشم، خراشیدگی یا زخم روی سر، بدن و باله ها، تغییر رنگ بافت‌ها مانند کم رنگ شدن کبد و کلیه، خونریزی در برخی بافت‌ها و ...
سالهای زیادی است که بیماری ویروسی عامل ایجاد مشکلات زیادی در کارگاههای پرورش ماهی بوده است. تاکنون در آزادماهیان سه نوع بیماری ویروسی شناسایی شده که برای پرورش دهندگان ماهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا هر سه نوع بیماری باعث مرگ و میرهای زیاد در ماهیان پرورشی جوان می شوند. این سه بیماری عبارت‌اند از:
• بیماری خونریزی پوزه یا سپتی سمی هموراژیک ویروسی قزل‌آلای رنگین کمان
• بیماری فساد بخش های خون ساز یا نکروز هماتوپوتیک عفونی
• بیماری فساد پانکراس یا نکروز لوزالمعده ای عفونی (IPN)
بیماری خون ریزی پوزه :
بیماری VHS یک بیماری فصلی است که شدیدترین اپیدمی آن در اواخر زمستان و اوایل بهار زمانی که درجه آب بالا می رود، دیده می شود.
سپتی سمی هموراژیک یک بیماری واگیردار مشخص است که ظهور و شیوع آن در یک موسسه پرورش ماهی معمولاً در پی وارد کردن ماهیان قزل آلای زنده از یک موسسه آلوده دیگر دیده می شود.
براساس مشاهدات چندین ساله متخصصان بیماری ماهی سه شکل برای این بیماری تعریف شده است: حاد، مزمن و عصبی
نشانه‌های خارجی
حاد: این شکل از بیماری در اوایل بهار مشاهده می شود که با مرگ و میر شدید و سریع همراه است. قزل آلای مبتلا به رنگ تیره درآمده و بیرون زدگی یک طرفه چشم در آن واضح است. نشانه‌های کم خونی و رگه‌های خونریزی بر روی آبشش ها دیده می شود، همچنین در بافت ملتحمه دور چشم ها نیز خونریزی مشاهده می شود.
مزمن : در پی شکل حاد، حالت مزمن با تلفات کم مشخص می شود. قزل آلای مبتلا، رنگ تیره و تقریباً سیاه دارد و بیرون زدگی چشم شدید و دو طرفه در آن دیده می شود. همچنین کم خونی شدید و تغییر رنگ آبشش‌ها در اثر کم خونی مشاهده می شود. لازم به ذکر است خونریزی در حالت مزمن خفیف تر است و حتی در برخی موارد ممکن است دیده نشود.
عصبی : این حالت تنها با مشاهده حرکات ماهیان در آب قابل تشخیص است. قزل آلای مبتلا حرکات مارپیچی به سمت بستر حوضچه یا مرکز نرده‌های خروجی آب نشان می دهد و در مسیر مدوری بر روی یک پهلو همراه با حرکات متشنج و انقباضی و گاهی روی آب شنا می کند. این ماهیان را با هیچ گونه علامت خارجی نمی توان از ماهیان سالم تشخیص داد جز شکم جمع و منقبض و آبشش های با رنگ قرمز طبیعی.
نشانه‌های داخلی
مشخص ترین نشانه داخلی خونریزی های پراکنده است به ویژه دربافت ملتحمه چشمی، عضلات، چربی های دور احشایی، کیسه شنا، صفاق، قلب و ...
در آزمایش بافت، تجمع گلبول های قرمز توام با پلاسمای منعقد شده دیده می شود که به احتمال زیاد ناشی از پاره شدن مویرگ هاست. کبد در شکل حاد پرخون و به رنگ یاقوتی تیره است در حالی که در حالت مزمن بسیار رنگ پریده و مایل به خاکستری است. کلیه در شکل حاد به رنگ قرمز بوده و معمولاً نازک است در حالی که در حالت مزمن به رنگ خاکستری تمایل دارد و حجیم و مواج است. سایر اندامهای قزل آلای مبتلا به VHS نشانه‌های مشخصی از خود نشان نمی دهند و در شکل عصبی یافتن ضایعات ماکروسکوپی و میکروسکوپی غیرممکن است.
پرورش ماهی قزل آلا در سیستم های سنتی و مدار بسته :
پرورش ماهیان سرد آبی ( گونه قزل آلای رنگین کمان ) در ایران نسبت به سایر ماهیان سابقه ی بیشتری داشته و قدیمی ترین مزرعه سنتی پرورش ماهیان سردآبی ،شرکت ماهی سرای کرج است که در سال 1339 فعالیت خود را در مقیاس کوچکی شروع نموده و به تدریج گسترش یافته است و با گذشت زمان مزارع کوچک و متوسط در نقاط مختلف کشورمان که شرایط لازم را داشته اند ، احداث و به بهره بر داری رسیده اند و اخیراتعداد آن ها به طور چشم گیری افزایش یافته است . امکانات بالقوه موجود در کشور از قبیل : تکثیر و تهیه تخم چشم زده و یا لارو ماهی ، تهیه مواد غذایی مورد نیاز ماهیان پرورشی ، شرایط آب و هوایی مناسب و عدم نیاز به تکنولوژی پیچیده و صنایع وابسته و توجیه اقتصادی کار ازیک سو و نیاز روز افزون کشور به مواد پروتئینی خصوصا گوشت سفید به عنوان یک ماده ی غذایی با ارزش از سویی دیگر همگی از عواملی هستند که لزوم سرمایه گذاری و احداث و توسعه مراکز پرورش ماهیان سرد آبی تا تائید می کنند . با بررسی های انجام شده مشخص گردیده که استان های غربی کشور به ویژه استان های آذربایجان غربی و شرقی ، اردیبل ، کردستان ، باختران ، لرستان ، همدان ، چهارمحال و بختیاری ، کهکیلویه و بویر احمد ، فارس و رشته کوه های شمالی کشور به علت دارا بودن چشمه های کوچک و بزرگ متعدد دارای استعداد پرورش ماهیان سردآبی هستند .
برای استفاده از استعداد های بالقوه باید پارامتر هایی را که مطالعه و طراحی یک مزرعه پرورش ماهی قزل آلا در سیستم سنتی نقش دارند بررسی و با تجزیه و تحلیل آنها اطمینان لازم از حصول موفقیت را به دست آورد . چه بسا اگر نقش این معیار ها به صورت مجزا و هم چنین در کل دیده نشود ، می تواند موجب عدم موفقیت کار را به دنبال داشته و از سرمایه گذاری اولیه نتوان به نحو مطلوب استفاده کرد . اهم این فاکتور ها که منجر به انتخاب محل مناسب می گردد شامل موارد زیر است .
بررسی آب ، بررسی زمین ، بررسی عوامل جنبی مانند مسائل محیط زیست ، مسائل اجتماعی و ... پس از انتخاب محل مناسب باید با مد نظر داشتن بخش های اساسی مورد نیاز یک مزرعه و ارتباط لازم بین این بخش ها ، جانمایی پروژه را تهیه کرد . این موارد شامل کانال های آبرسان و تخلیه و ابنیه مربوط ، دریچه ی کنترل و تنظیم آب ، استخر های نوزاد ماهی ، پیش پرواری ، ساختمان ها و تاسیسات می باشد .
منابع آب :
1- چشمه ها
در برسی آب ابتدا باید منابع آب را شناخت . مهمترین منابع آبی که در کارگاه ها مورد استفاده قرار میگیرند چشمه ها هستند که چشمه ها دارای ویژگی های خاصی هستند . به عنوان مثال تغییرات درجه حرارت آن ها در طول سال در مظهر چشمه (c0 2-1±) هستند و تغییرات دبی کمی دارند ، دارای کدورت ، منابع آلودگی و یخبندان نیز نمی شوند .
انواع چشمه ها :
الف – چشمه های سقوطی :
که در آنها پس از این که آب از مظهر چشمه خارج می شود با شیب تندی به طرف پایین بستر حرکت می کند . چشمه های سقوطی در جهت شیب به سرعت حرکت می کنند و سفیدی رنگ آب به علت ورود بیش از حد هوا در داخل آب است . از ویژگی این چشمه ها ، بر خورد زیاد آب با هوا با سرعت زیاد می باشد که از نظر اکسیژن ، آب به حد اشباع می رسد .
از طرفی چون سرعت جریان آب زیاد است مانع رسوب گذاری در طول بستر می شود . هم چنین گیاهان در بستر آن ها قدرت رویش ندارند . از این مظر چشمه های سقوطی یکی از با ارزش ترین چشمه ها است که از نمونه آن در ایران چشمه دشت ارژن است .
ب- چشمه های حوضچه ای در این موارد ، آب چشمه از گودالی در آمده و در جهت شیب به طرف پایین دست حرکت می کند . آب خیلی آرام از مظهر چشمه خارج شده و چندان نمی تواند اکسیژن در یافت کند . قابلیت رسوب گذاری داشته و از این لحاظ مواد غذایی و خاک و برگ در کف حوضچه رسوب می کند و اکسیژن موجود در آب مصرف می شود . گیاهان در این چشمه ها رشد خوبی دارند و این گیاهان تغییرات PH را در طول شبانه روز به وجود می آورند . این چشمه از دیدگاه مصرف آب در پرورش در درجه سوم اهمیت قرار دارد . چشمه آتشکده در استان فارس از این نمونه است . درجه حرارت در این چشمه حوضچه ای بین 15-5/14 درجه سانتیگراد است و از نظر درجه حرارت برای پرورش مناسب است .
ج-چشمه های بینابینی :
این نوع چشمه ها خصوصیات بینابینی د
دانلود مقاله پرورش ماهی قزل آلا
