امکان سنجی استقرار بودجه ریزی عملیاتی (بر اساس مدل سه عاملی شه)
مقدمه
بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم برنامه ریزی، بودجه ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تاکید می ورزد. در چارچوب بودجه ریزی عملیاتی، بخش های مختلف اداری بر اساس استانداردهای مشخصی تحت عنوان شاخص های عملکرد، پاسخگو هستند و مدیران در تعیین بهترین شیوه نیل به نتایج، از اختیار عمل بیشتری برخوردارند. از طرف دیگر در چهارچوب چنین شیوهای مشارکت سیاستگذاران، مدیران و حتی شهروندان در اغلب برنامه های راهبردی، اولویت های هزینه ای و ارزیابی عملکرد، صورت می گیرد. شناسایی ارتباط میان برنامه‌ریزی راهبردی و تخصیص منابع، با توجه به افق های بلند مدت، از اهداف دیگر بودجه ریزی عملیاتی تلقی می شود. اندیش های که در ورای بودجه ریزی عملیاتی قرار دارد این است که اگر سیاست گذاران، تصمیمات مالی را به گونه ای عینی و بر مبنای کارآیی و اثربخشی استوار سازند، آنگاه هم آن ها و هم مردم می توانند درباره عملکرد دولت قضاوت روشن تری داشته باشند. در واقع بودجه ریزی عملیاتی، با مرتبط ساختن تصمیمات بودجه ای و عملکرد دولت، پاسخگویی دولت را در مقابل قانونگذاران و مردم تقویت کند. بطور کلی فرآیند بودجه ریزی عملیاتی در پی پاسخگویی به این پرسش ها است، جایگاه کنونی ما کجاست؟ میخواهیم کجا باشیم؟ چگونه باید به این اهداف برسیم؟ چگونه باید پیشرفت خود را بسنجیم؟
بودجه ریزی عملیاتی از دیرباز در زمره پیشنهادات اصلاحی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بوده و در ایران نیز ایده عملیاتی کردن بودجه در سال های اخیر اولین بار در بند ب تبصره 23 قانون بودجه 1381 کل کشور مطرح شد. بر اساس این بند معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی کشور (موظف شده بود) در راستای اصلاح نظام بودجه نویسی نسبت به عملیاتی کردن بودجه، اصلاح نظام برآورد درآمدها و هزینه ها برای سال 1382 برای تمام دستگاه های اجرایی و شرکت ها و سازمان هایی که شمول قوانین و مقررات عمومی بر آن ها مستلزم ذکر نام است عمل نموده و توزیع اعتبارات مربوط به هزینه ها را براساس نیاز دستگاه ها و فعالیت هایی که صورت می گیرد انجام دهد. این موضوع عینا در بند ر تبصره 1 قانون بودجه سال 1382 و بند ز تبصره 1 قانون بودجه 1383 تکرار شد. با وجود این تعاریف همچنان اجرای بودجه ریزی عملیاتی همچنان با ابهامات فراوانی همراه بوده است. استفاده از یک سیستم بودجه ریزی مناسب می تواند بسیار مؤثر باشد و بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم بودجه ریزی است که بر رابطه بین هزینه های انجام شده و نتایج تاکید دارد، ولی اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی همواره با مشکلاتی روبرو خواهد بود. ما در این پژوهش سعی می‌کنیم موانع و مشکلات بودجه ریزی عملیاتی را بررسی کنیم و راه‌حلهایی را برای رفع این مشکلات ارائه دهیم.
این پژوهش از پنج فصل تشکیل شده است. فصل اول مربوط به کلیات پژوهش که در این فصل مسئله پژوهش، فرضیه‌ها، جامعه آماری، محدودیت های پژوهش و غیره ارائه شده است. فصل دوم مربوط به پیشینه پژوهش است که شامل بودجه‌بندی و روش های بودجه‌بندی، عوامل مؤثر بر پیاده‌سازی بودجهریزی عملیاتی و سابقه کشورها در زمینه بودجهریزی است. فصل سوم مربوط به روش پژوهش می باشد که روش آزمون فرضیه‌ها در این فصل به تفسیر ارائه گردیده است. فصل چهارم تجزیه و تحلیل فرضیه‌های پژوهش است، که هر کدام از فرضیه‌ها به تفکیک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. و فصل پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادات مربوط به پژوهش است که پیشنهادات پژوهش را به سه دسته پیشنهادات مربوط به نتیجه، پیشنهادات برای پژوهش های آتی و پیشنهادات کاربردی تقسیم نموده‌ایم.
.
فهرست مطالب
فصل اول:
1-1- مقدمه. 2
1-2- بیان مسئله. 3
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش.... 5
1-4- اهداف پژوهش.... 6
1-4-1- هدف اصلی.. 6
1-4-2- اهداف فرعی.. 6
1-5- سوالات پژوهش.... 6
1-5-1- سوال اصلی.. 6
1-5-2- سوالات فرعی.. 6
1-6- فرضیه های پژوهش.... 7
1-6-1- فرضیه اصلی اول.. 7
1-6-1-1- فرضیه های فرعی.. 7
1-6-2- فرضیه اصلی دوم. 7
1-6-2-1- فرضیه های فرعی.. 7
1-6-3- فرضیه اصلی سوم. 7
1-6-3-1- فرضیه های فرعی.. 7
1-7- روش پژوهش.... 8
1-8- ابزار گردآوری داده های پژوهش.... 8
1-9- جامعه آماری.. 8
1-10- روش تجزیه و تحلیل داده ها 8
1-11- قلمرو پژوهش.... 9
1-11-1- قلمرو موضوعی پژوهش.... 9
1-11-2- قلمرو مکانی پژوهش.... 9
1-11-3- قلمرو زمانی پژوهش.... 9
1-12- متغیرهای پژوهش.... 9
1-12-1- توانایی برای اجرای بودجه ریزی عملیاتی.. 9
1-12-2- اختیار برای اجرای بودجه ریزی عملیاتی.. 10
1-12-3- پذیرش برای اجرای بودجه ریزی عملیاتی.. 10
1-13- مدل پژوهش.... 12
فصل دوم:
2-1- مقدمه. 14
2-2- فلسفه وجودی بودجه ریزی.. 14
2-3- تعاریف بودجه ریزی.. 14
2-4- ویژگی های بودجه. 16
2-5- اصول بودجه ریزی.. 17
2-5-1- اصل سالانه بودن بودجه ریزی.. 17
2-5-2- اصل تعادل بودجه ریزی.. 18
2-5-3- اصل وحدت بودجه ریزی.. 18
2-5-4- اصل کاملیت یا جامعیت بودجه ریزی.. 19
2-5-5- اصل شاملیت یا تفصیل بودجه ریزی.. 20
2-5-6- اصل تخصیص و عدم تخصیص بودجه ریزی.. 20
2-5-7- اصل انعطاف پذیری بودجه ریزی.. 21
2-5-8-اصل تحدیدی بودن هزینه ها 22
2-5-9- اصل تخمینی بودن درآمدها 22
2-5-10- اصل تنظیم بودجه بر مبنای عملیات.. 23
2-5-11- اصل تقدم درآمد بر مخارج. 23
2-5-12- اصل تفکیک هزینه های مستمر از غیر مستمر. 24
2-6- موارد استفاده از بودجه. 24
2-6-1- بودجه به عنوان ابزار کنترل.. 24
2-6-2- بودجه به عنوان ابزار مدیریت مالی.. 24
2-6-3- بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی.. 25
2-6-4- بودجه به عنوان ابزار راهبردی.. 26
2-7- مقاصد بودجه بندی.. 26
2-8- وظایف بودجه بندی.. 26
2-8-1- طرح ریزی.. 27
2-8-2- کنترل.. 27
2-9- روش های بودجه بندی.. 27
2-9-1- بودجه ریزی سنتی.. 27
2-9-2- بودجه متداول.. 28
2-9-3- نظام بودجه ریزی طرح و برنامه. 28
2-9-4- بودجه بندی بر مبنای صفر. 29
2-9-5- بودجه برنامه ای.. 29
2-9-6- بودجه بر مبنای فعالیت... 30
2-9-7- بودجه ریزی عملیاتی.. 30
2-9-7-1- اساس بودجه ریزی عملیاتی.. 31
2-10- تفاوت بین بودجه برنامه ای و عملیاتی.. 31
2-11- معایب و مزایای روش های فوق.. 32
2-12- بودجه ریزی عملیاتی.. 32
2-12-1- طرز تنظیم بودجه عملیاتی.. 32
2-12-1-1- طبقه بندی بودجه عملیاتی.. 32
2-12-1-2- انتخاب واحد اندازه گیری.. 33
2-12-1-3- پیش بینی حجم عملیات.. 33
2-12-1-4- محاسبه هزینه واحد. 33
2-12-2- مدیریت بودجه ریزی عملیاتی.. 34
2-12-3- مفهوم بودجه ریزی عملیاتی.. 36
2-12-4- ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی.. 37
2-12-5- مراحل طراحی و اجرای بودجه ریزی عملیاتی.. 39
2-12-5-1- مرحله اول: جلب نظر موافق نقش آفرینان بودجه. 39
2-12-5-2- مرحله دوم: تهیه و تنظیم برنامه زمانی برای اجرای طرح. 40
2-12-5-3- مرحله سوم: تربیت مدیران و کارشناسان کارآمد. 40
2-12-5-4- مرحله چهارم: بررسی برنامه های راهبردی.. 41
2-12-5-5- مرحله پنجم: ایجاد سیستم حسابداری قیمت تمام شده 41
2-12-5-6- مرحله ششم: تعیین شاخص های عملکرد. 42
2-12-5-6-1- شاخص نتایج.. 43
2-12-5-6-2- شاخص های ورودی.. 43
2-12-5-6-3- شاخص های خروجی.. 44
2-12-5-6-4- شاخص های اثر بخشی.. 44
2-12-5-6-5- شاخص های خدمات.. 44
2-12-5-6-6- شاخص های اطلاعاتی.. 45
2-12-5-7- مرحله هفتم: ایجاد سیستم سنجش عملکرد. 45
2-12-5-8- مرحله هشتم: مدیریت نتایج و سنجش عملکرد. 46
2-12-5-9- مرحله نهم: اقدامات مدیریتی.. 46
2-12-6- چالش های بودجه ریزی عملیاتی.. 47
2-12-7-1- چالش اجرایی بودجه ریزی عملیاتی.. 47
2-12-7-2- چالش ساختاری بودجه ریزی عملیاتی.. 47
2-12-8- چرا بودجه بندی عملیاتی.. 48
2-12-9- بازدهی بودجه بندی عملیاتی.. 49
2-12-10- مزایای بودجه ریزی عملیاتی.. 49
2-12-11- معایب بودجه ریزی عملیاتی.. 51
2-13- تجربه برخی از کشورها در اجرای نظام بودجهریزی عملیاتی.. 52
2-13-1- کانادا 52
2-13-1-1- زمان و چگونگی شروع انجام نظام. 52
2-13-1-2- تلاشهای به عمل آمده در زمینه فرهنگ سازی بودجه ریزی بر مبنای عملکرد. 52
2-13-1-3- موانع اصلی موجود در سر راه توسعه بیشتر نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد. 53
2-13-1-4- درسهای مهم حاصل از اجرای نظام. 53
2-13-2- انگلیس.. 54
2-13-2-1- زمان و چگونگی شروع اجرای نظام. 54
2-13-2-2- تلاش های به عمل آمده در جهت فرهنگ‌سازی بودجه ریزی عملیاتی.. 54
2-13-2-3- موانع اصلی بر سر راه توسعه بیشتر نظام بودجه ریزی عملیاتی.. 54
2-13-2-4- درسهای مهم حاصل از نظام بودجه ریزی عملیاتی.. 55
2-13-3- آمریکا 55
2-13-4- ایرلند. 58
2-13-5- هلند. 59
2-13-6- بودجه ریزی عملیاتی در بنگاه های فدرال.. 59
2-13-7- تجربیات بودجه ریزی عملیاتی در کالیفرنیا 61
2-15- پژوهش های علمی انجام شده در ارتباط با موضوع حاضر. 62
2-15-1- پژوهش های داخلی.. 62
2-15-2- پژوهش های خارجی.. 66
فصل سوم:
3-1- مقدمه. 68
3-2- روش پژوهش.... 75
3-3- جامعه آماری.. 77
3-4- ابزار جمع‌آوری داده‌ها 78
3-5- روایی و پایایی.. 78
3-6- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 79
3-6-1- آمار توصیفی.. 80
3-6-2- آمار استنباطی.. 80
3-6-2-1- آزمون کولموگروف - اسمیرنوف.. 80
3-6-2-2- آزمون t
فصل چهارم:
4-1- مقدمه. 83
4-2- اطلاعات جمعیت شناختی.. 84
4-2-1- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سن.. 84
4-2-2- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر جنسیت... 85
4-2-3- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سطح تحصیلات.. 86
4-2-4- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر وضعیت تاهل.. 87
4-2-5- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سابقه کاری.. 88
4-2-6- مطالعه توصیفی نمونه آماری متغیرهای بودجه ریزی عملیاتی.. 89
4-3- آمار استنباطی.. 90
4-3-1- آزمون کولموگروف-اسمیرنوف.. 90
4-3-2- آزمون فرضیه ها 91
4-3-2-1- فرضیه اول.. 92
4-3-2-2- فرضیه دوم. 93
4-3-2-3- فرضیه سوم. 94
فصل پنجم:
5-1- مقدمه. 97
5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی کار 97
5-3- یافته ها 98
5-5- پیشنهادهایی برمبنای یافته های پژوهش.... 106
5-5-1- توانایی.. 106
5-5-2- اختیار 107
5-5-3- پذیرش... 107
5-6-1- محدودیت های محقق.. 108
5-6-2- محدودیت های تحقیق.. 108
فهرست اشکال:
شکل 1-1: مدل مفهومی پژوهش.... 12
شکل 4-1: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سن پاسخ دهندگان.. 84
شکل 4-2: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر جنسیت پاسخ دهندگان.. 85
شکل 4-3: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سطح تحصیلات پاسخ دهندگان.. 86
شکل 4-4: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر وضعیت تاهل پاسخ دهندگان.. 87
شکل 4-5: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سابقه کاری.. 88
شکل 4-6: توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر وضعیت تمام متغیرها 89
فهرست جداول:
جدول 2-1: معایب و مزایای سیستم بودجه ریزی عملیاتی و سنتی.. 32
جدول 2-2: خلاصه ای از مطالعات انجام شده در زمینه بودجهریزی عملیاتی.. 68
جدول 3-1: نتیجه محاسبه ضریب آلفای کرونباخ. 79
جدول 4-1: توزیع فراونی مربوط به سن پاسخ دهندگان.. 84
جدول 4-2: توزیع فراونی مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان.. 85
جدول 4-3: توزیع فراونی مربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان.. 86
جدول 4-4: توزیع فراونی مربوط به وضعیت تاهل پاسخ دهندگان.. 87
جدول 4-5: توزیع فراونی مربوط به وضعیت سابقه کاری.. 88
جدول 4-6: شاخصهای توصیفی بودجه ریزی عملیاتی.. 89
جدول 4-7: نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف.. 90
جدول 4-8: نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف حاصل از نرمال سازی.. 91
جدول 4-9: آزمون t مستقل برای فرضیه اول (سطح خطای %5) 92
جدول 4-10: آزمون t مستقل برای فرضیه دوم (سطح خطای %5) 93
جدول 4-11: آزمون t مستقل برای فرضیه سوم (سطح خطای %5) 94
جدول 4-12: خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 95
تعداد صفحات: 128
نگارش حرفه ای و آماده استفاده
امکان سنجی استقرار بودجه ریزی عملیاتی (بر اساس مدل سه عاملی شه)