پایان نامه دکتری روانشناسی
گرایش روانشناسی تربیتی
همراه با پرسش نامه
305 صفحه
چکیده:
تاب‌آوری به عنوان سازگاری موفقیت آمیز و توانایی بازگشت به حالت اولیه علیرغم موانع و شرایط تهدیدآمیز، از جمله سازه‌هایی است که در سال‌های اخیر توجه محققان را به خود جلب نموده است. از جمله چالش‌های موجود در ادبیات تاب‌آوری، مفهوم‌سازی آن در قالب یک سازه عام یا در نظر گرفتن آن به عنوان یک سازه چندگانه و شناسایی عوامل تسهیل کننده و یا بازدارنده ابعاد مختلف تاب‌آوری می‌باشد. در همین راستا، هدف این پژوهش ارائه مدلی علّی و تبیینی از چگونگی تاب‌آوری هیجانی و تحصیلی، با ایجاد تمایز میان عوامل حفاظتی، فرآیندها، پیامدها، و شاخص‌های تاب‌آوری، با رویکردی سیستمی و شناختی – اجتماعی، و با در نظرگرفتن عوامل فردی، خانوادگی، و اجتماعی و همچنین لحاظ نمودن فرایندهای تنظیمی مؤثر در تاب‌آوری تحصیلی و هیجانی بود. عوامل حفاظتی ساختاری مدل عبارت بودند از: باورهای انگیزشی به عنوان عامل حفاظتی فردی، دلبستگی به والدین و همسالان به عنوان عامل حفاظتی خانوادگی و اجتماعی، و جو تعاملی معلم –دانش آموز به عنوان عامل حفاظتی اجتماعی در محیط آموزشی. فرآیندهای تنظیمی مدل نیز شامل راهبردهای مقابله‌ای و تنظیم شناختی هیجانات بود. شرکت‌کنندگان پژوهش شامل 840 دانش‌آموز دختر(479نفر) و پسر (361نفر) دبیرستانهای شهر شیراز بودند که به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای از چهار ناحیه آموزش و پرورش شهرستان شیراز انتخاب شدند. به منظور سنجش متغیرهای مدل از ابزارهای مقیاس انگیزشی و درگیری دانش آموزان، دلبستگی به والدین و همسالان، پرسشنامه معلم به عنوان بافت اجتماعی (جو تعاملی معلم- دانش‌آموز)، مقیاس راهبردهای مقابله‌ای، پرسشنامه تنظیم شناختی عاطفی، مقیاس بهزیستی روانی، مقیاس عاطفه مثبت و عاطفه منفی، و افسردگی کودکان، و تاب‌آوری تحصیلی استفاده گردید. پایایی و روایی تمامی ابزارها با استفاده از ضریب پایایی آلفای کرونباخ و تحلیل عوامل احراز گردید. با استفاده از رگرسیون به شیوه متوالی همزمان و با بکار گیری مراحل پیشنهادی بارون و کنی، مدل فرضی مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس یافته‌های مدل نهایی، هر یک از راهبردهای مقابله‌ای و یا تنظیم شناختی هیجانات دارای نیمرخ متفاوتی از پیش‌آیندها بودند. برای راهبرد مقابله‌ای فعال، به ترتیب باورهای انگیزشی سازگار (بصورت مثبت) و باورهای انگیزشی ناسازگار (بصورت منفی) و دلبستگی به والدین (بصورت مثبت) پیش‌بینی‌کننده معنادار بودند. برای راهبرد مقابله‌ای تنظیم شناختی منفی هیجانات، باورهای انگیزشی ناسازگار (بصورت مثبت) و دلبستگی به والدین (بصورت منفی) پیش‌بینی‌کننده معنادار بودند. متغیرهای پیش‌بینی‌کننده راهبرد مقابله‌ای جستجوی حمایت به ترتیب عبارت بودند از: دلبستگی به والدین (بصورت مثبت)، درگیری و توجه (بصورت مثبت)، ساختار (بصورت منفی)، و دلبستگی به همسالان (بصورت مثبت). پیش‌بینی‌کننده‌های معنادار تنظیم شناختی مثبت هیجانات نیز به ترتیب شامل باورهای انگیزشی سازگار (بصورت مثبت)، درگیری و توجه (بصورت مثبت) و دلبستگی به والدین (بصورت مثبت) بودند. راهبرد مقابله‌ای اجتنابی به ترتیب توسط متغیرهای باورهای انگیزشی سازگار (بصورت مثبت)، دلبستگی به والدین (بصورت منفی) و دلبستگی به همسالان (بصورت مثبت) پیش‌بینی شده است. راهبرد مقابله‌ای کناره‌گیری نیز فقط از طریق متغیر ساختار (بصورت منفی) پیش‌بینی شد. در ارتباط با بررسی نقش واسطه‌ای فرآیندهای تنظیمی پژوهش، بطور کلی از میان انوع راهبردهای مقابله‌ای و یا تنظیم شناختی هیجانات، راهبردهای مقابله‌ای فعال و تنظیم شناختی منفی هیجانات نقش واسطه‌ای میان متغیرهای برون‌زاد و تاب‌آوری تحصیلی و راهبردهای مقابله‌ای فعال، اجتنابی، و تنظیم شناختی مثبت و تنظیم شناختی منفی نقش واسطه‌ای میان متغیرهای برون‌زاد و تاب‌آوری هیجانی دارند. مطابق با نتایج فوق به نظر می رسد که در مدل نهایی و درحضور کلیه عوامل حفاظتی، نیمرخ پیش بینی‌های متفاوتی برای تاب‌آوری تحصیلی و هیجانی وجود دارد. به منظور مقایسه نیمرخ پیش‌بینی‌های افراد تاب‌آور و غیر تاب‌آور در رویکرد متمرکز بر شخص، از تحلیل افتراقی استفاده گردید. نتایج حاصل از تحلیل افتراقی و ماتریس ساختاری نشان داد که از میان متغیرهای پژوهش، بیشترین قدرت تفکیک گروه‌های تاب‌آور و غیر تاب‌آور به ترتیب مربوط به متغیرهای باورهای انگیزشی منفی، راهبردهای مقابله‌ای کناره‌گیری، راهبرد مقابله‌ای فعال، درگیری و توجه، و ساختار می‌باشد. مضامین و پیشنهادات تحقیقات آتی مورد بحث قرار گرفته است.
کلید واژه ها: باورهای انگیزشی سازگار، باورهای انگیزشی ناسازگار، دلبستگی به والدین و همسالان، جو تعاملی معلم- دانش‌آموز ، تاب‌آوری تحصیلی، تاب‌آوری هیجانی، راهبردهای مقابله‌ای، تنظیم شناختی هیجانات
مدل تبیینی تاب آوری تحصیلی و هیجانی