دانلود مقاله معماری ایران در دوره سلجوقی

اختصاصی از فایلکو دانلود مقاله معماری ایران در دوره سلجوقی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مشخصات این فایل
عنوان: معماری ایران در دوره سلجوقی
فرمت فایل : word( قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 51

این مقاله درمورد معماری ایران در دوره سلجوقی می باشد.

خلاصه آنچه در مقاله معماری ایران در دوره سلجوقی می خوانید :

خرگرد: مدرسه غیاثیه
مدرسه غیاثیه خرگرد یکی از مهمترین و زیباترین بناهای ناحیه شرق ایران است که در خراسان واقع شده است این بنا در سال 848 هجری به دستور غیاث الدین پیر احمد خوانی وزیر سلطان شاهرخ تیموری و هنرمندترین معماران آن زمان. یعنی استاد قوام الدین و غیاث الدین شیرازی بنا شده است.
شکل بنای مدرسه مانند سایر بناهای مذهبی به شکل چهار ایوانی است و هر ایوان آن چهار و نیم متر عرض و یازده متر ارتفاع دارد. میانسرای مدرسه به شکل مستطیل و با 32 حجره برای استفاده طلاب علوم دینی در دو طبقه ساخته شده است.
بنای مزبور دارای یک در ورودی در قسمت جنوبی است که به یک هشتی مربع شکل منتهی می شود. مدرسه خرگرد دارای 2 کلاس در طرفین ایوان ورودی است که گنبد شکل هستند. نمای خارجی مدرسه ای به گونه ای طراحی شده که از اطراف دیده می شود همچنین نمای بیرونی طرفین ورودی مدرسه را طاقنماهایی مستطیل شکل در بر گرفته است. جبهه اصلی نما رو به شمال شرق است در چهار گوشه بناء، چهار برج تزئینی واقع است که از داخل گوشه های حیاط مرکزی یا میانسرا به درون آن می توان راه یافت. زیباترین قسمت مدرسه خرگرد تزئینات آن است.
بسیاری از محققان، سربنای عهد تیموری، یعنی مسجد کبود مسجد گوهرشاد و مدرسه غیاثیه خرگرد را از نظر آرایش کاشیکاری معرق در زمره شاهکارهای قرن نهم می دانند.
مدرسه غیاثیه خرگرد از نظر کاشیکاری معرق بی نظیر است. و روی بنا، ایوانها و طاقنماهای میانسرا با کاشی و آجر تزئین شده است. سر در ورودی تلفیقی از آجر و کاشی است که همراه با نقوش هندسی و اسماء مقدس الهی مانند «الله، محمد، علی» تزئین شده است. رازاره‌های مدرسه و همچنین کلاس ها با نقوش هندسی که با رنگ‌های سبز، آبی زرد و قرمز طراحی شده اند، بر کاشی منقش گردیده است.
همچنین کلاس مدرسه و پنجره های آن با شیشه هایی به رنگ قهوه‌ای، آبی و فیروزه‌ای مزین شده است. قوام الدین شیرازی یکی از معماران مدرسه غیاثیه، شش سال قبل از اتمام بنا در گذشت. بنابراین اتمام بنای مزبور باید همزمان با احداث مدرسه گوهرشاد مشهد و مدرسه هرات باشد.
مدرسه غیاثیه خرگرد، از نظر ویژگی های معماری قابل مقایسه با بسیاری از بناهای ایجاد شده در عهد تیموری در خراسان بزرگ است. بناهای ساخته شده در این عصر به دست گروه معماران و هنرمندان ایرانی- که در آن زمان بین شهرهای یاد شده خراسان بزرگ در رفت و آمد بودند- احداث شده است.

ساری: امامزاده صالح
در بیست کیلومتری شمال شرقی ساری، بین جاده ساری و خزر آباد، از دوره تیموریان بنایی پابرجاست. این بنا آرامگاه یکی از سادات مرعشی است که حدود 2 قرن و نیم در این ناحیه حکومت کرده اند. اگرچه در طول زمان در اصل بنا تغییراتی به وجود‌ آمده، لیکن آنچه از قرن نهم هجری بر جای مانده است، مخصوصاً ضریح چوبی آن نمایانگر شکوه و زیبایی و همچنین یادآور تکمیل و توسعه هنرهای مختلف دوره تیموری در ناحیه مازندران است. بنای اصلی یا مقبره در دوره اول با نقشه مربع به اضلاع 5/6*5/6 متر ساخته شده است.
گنبد آن از نوع گنبد دو پوش است که گنبد زیرین به صورت نیم دایره و گنبد رویی به شکل مخروط ساخته شده است. قسمت زیرین گنبد مدور مقبره، با گچ پوشیده شه است و در آن دو حاشیه سراسری که محل کتیبه ها بوده، دیده می شود ولی از نوشته ها یا کتیبه هایی که شامل تاریخ ساخت مقبره اند، اثری بر جای نیست. ناگفته نماند که در سالهای اخیر اهالی محل روی این بنا را تعمیر و این قسمت از گنبد را با کاشی های آبی رنگ تزئین کرده اند.
همچنین گچبری های پراکنده ای در داخل مقبره به چشم می خورد که نشان دهنده تعمیرات در سالهای اخیر است. این مقبره دارای چهار در ورودی بوده که در حال اضر به جز یک در، بقیه مسدود شده است. سالها بعد در کنار تنها در باقی مانده، در دیگری تعبیه شده و محل درهای مسدود شده را تا نیمه با آجر پوشانده اند. در نیمه بالایی آنها، پنجره ای که روشنایی داخل مقبره را تأمین می کند کار گذاشته اند. در قسمت خارجی مقبره و زیر گنبد، مقرنس های آجری به چشم می خورد که به احتمال زیاد در زمان ساخت آن مزین به کاشی های رنگی بود. ولی متاسفانه امروزه از تزئینات آن نمونه ای باقی نمانده است.
قرن اخیر شاهد تغییراتی در بنای اصلی امامزاده بوده است. به این ترتیب که در ضلع جنوبی آن، بنای مستطیل شکل را ساخته اند که اهالی محل از آن به عنوان مسجد ده استفاده می کنند. در داخل بنای امامزاده آنچه جالب توجه است ضرع یا صندوق چوبی امامزاده است که از نظر منبت کاری و دیگر تزئینات در شمار شاهکارهای هنری قرن نهم هجری به حساب می آید. این ضریح در اندازه های 62/1*20/2 متر بر پایه‌ای مستطیل شکل به ابعاد 82/1*44/2 متر قرار گرفته است برای تزئین تمامی سطح ضریح از هنر، کنده کاری روی چوب، منبت کاری و نقاشی لاکی بهره گرفته اند. ضمناً کتیبه ای به عرض 5/6 سانتی متر بر گرداگرد سطح بالایی ضریح، بر زیبائی و ابهت آن افزوده است.
کنده کاری و منبت کاری که روی این ضریح انجام گرفته، نشان دهنده مهارت و استادی هنرمندان عصر تیموری است هنرمند با استفاده از نقوش گیاهی و هندسی، تزئینات زیبائی را پدید آورده است. غیر از نوشته هایی که در قسمت بالایی ضریح نقش بسته، بقیه سطح آن با بهره گیری از نقوشی کمه بدانها اشاره شده، تزئین گردیده است.
زیبائی فوق العاده این ضریح، علاوه بر هنر کنده کاری روی چوب و منبت کاری، مدیون نقاشی آن است که به شیوه نقاشی لاکی روی همه تزئینات را آراسته است. رنگهای به کار رفته در نقاشیهای ضریح چوبی امامزاده صالح، متنوع هستند. لیکن از رنگهای قرمز، زرد و قهوه ای بیشتر استفاده شده است. هنر نقاشی لاکی از اوایل ظهور اسلام در ایران متداول بوده و تا اواخر عصر تیموریان ادامه داشته در دوره صفوی این شیوه منسوخ و به جای آن نقاشی رنگ روغنی متداول شده است.

با توجه به کنده کاری های زیبای موجود در این مکان شایسته است به سابقه این هنر در حاشیه خزر اشاره کنیم.
هنر کنده کاری روی چوب از زمانهای دور در ایران متداول بوده و در قرن نهم هجری به اوج رونق خود رسید. این هنر به سبب موقعیت جغرافیایی و نیز طبیعی در حاشیه دریای خزر، بیش از نقاط دیگر ایران گسترش یافته است. فراوانی انواع چوبهای جنگلی در نواحی گرگان، گیلان. مازندران، تاثیر مهمی در خلق آثار هنری منبت کاری و کنده اری روی چوب داشته است.
نکته مهم در امر پیشرفت صنایع ظریف و نیز هنر به طور اعم این است که درودگران منبت کاران و دیگر هنرمندان، هنر خود را در خدمت مذهب گرفته اند چرا که آثار اینان را بیش از همه در ساخت در، صندوق گور، منبر، رحل و… که عموماً در بناهای مذهبی مانند مقبره ها و مساجد استفاده می شود مشاهده می کنیم. بیشتر آثار کنده‌کاری روی چوب با نوشته هایی به خط ثلث یا نسخ و برخی از آنها مانند ضریح امامزاده صالح. با نقاشی لاکی تزئین شده اند. بناهای برجای مانده در حاشیه خزر عموماً دارای هنرکنده کاری روی چوب هستند که متاسفانه غالب آنها در یک قرن اخیر مورد دستبرد قرار گرفته اند. به هر حال، بناهای مذهبی بسیاری چون امامزاده روشن آباد، امامزاده نور، امامزاده عباس و… در ناحیه مازندران و گرگان، ضمن دارا بودن ارزش معماری، نمونه های بسیار جالبی از هنرکنده کاری روی چوب و منبت کاری هستند که بر ضریح، در و صندوق موجود در این بناها خودنمایی می کنند.از هنرمندان بنام دوره تیموریان که از خود آثار ارزنده ای در بناهای حاشیه دریای خزر به یاد گذارده اند می توان از استاد فخرالدین بخار رازی، استاد نجم الدین، استاد شهاب الدین، استاد احمد بخار ساروی، استاد حسین بن احمد رازی، استاد نصیرالدین و استاد حسین بن حسین نام برد.
    
شناخت هنر معماری در ایران به تقریبی بیش از شش هزار سال ریشه دارد. نمونه‌های این مدعا حداقل از 4000 سال پیش از میلاد در منطقه بین النهرین تا مرزهای چین، و از آسیای میانه تا زنگبار پراکنده است. معماری ایران در طی تاریخ طولانی خود دارای ویژگیهائی براساس اصالت طرح و سادگی و همواره توام با تزئینات با ارزش بوده است.
ساختن بناهای یادبود در ایران، ریشه مذهبی دارد و دارای خصوصیت نیایشی بوده است. نیروی راهنمای این نوع معماری سمبوسیم آسمانی بوده است که بشر بوسیله آن با قدرتهای فوق انسانی تماس می یافته و حتی خویش را در آنها شرکت می داده است. این اعتقاد که خاص ملل آسیایی است، حتی تا عصر حاضر نیز ادامه داشته و موجب وحدت و دوام معماری ایران و همچنین منشا ویژگی عاطفی آن گشته است.
عامل موثر برای ایجاد بناها، مصالح ساختمانی موجود در نقاط مختلف و میزان دسترسی به آنها بوده است. خاک رس که بنیاد خشت سازی بطریق گل فشرده و آفتاب دیده بوده است، عامل اصلی توسعه معماری ابتدایی ایران به شمار می رود. سپس ایرانیان با مخلوط کردن خاک چسبنده و ملاط آهکی و در نتیجه ایجاد آجر خشک شده در آفتاب، مصالح ساختمانی مقاومت تری را به وجود آوردند که در بناهای بزرگتر و مهمتر از آن استفاده کردند.
عناصر اصلی طرحهای معماری ایران سه هزار سال به کار گرفته شد. این عناصر و ارکان در طی قرون مختلف در بناهای متعدد که به شکلها و روشهای گوناگون بنا گردیده و همیشه و همیشه تکرار گردید. ارکان اصلی معماری ایران براساس احساس در اندازه ها. بکار بردن آگاهانه طرحهای ساده بزرگ، تزئین ساختمان بوسیله بهترین مصالح تزئینی، بنای طاقهای بلند و پوشش دهانه های وسیع بوسیله طاقهای هلالی، ساختن طاقهای گنبدی بر فراز بناهای چهارگوش و هشت گوش بوده است. تکرار طرحها و تکامل آنها در معماری ایران فراوان به چشم می خورد. برخی از ابتدایی ترین طرحهای معماری در معماری شکل گرفته دورانهای بعد نیز بکار گرفته می شود.
تمدن ایران از این دیدگاه که در دورانهای مختلف، با وجود تغییرات سیاسی، به حیات خود ادامه داده. در تاریخ جهان نظیر ندارد. تمدن ایران بصورتهای متوالی خود (ماقبل آریائی، مادی، هخامنشی. پارتی، ساسانی و اسلامی) در مدت پنجاه قرن بدون وقعه به حیات خویش ادامه داده است. نمونه بارز این توالی شاهنامه است که در اوج قدرت اسلام بصورت حماسه ای از عهد ساسانی باقی می ماند.
آنچه به هنر معماری ایران (در مقابل معماری یونان) خرده می گیرند، ناهماهنگی نسبتها است، زیرا بنای محقر در معماری قدیم ایران وجود نداشته است. کوچکترین بناها و محقرترین کاروانسراها دارای اصالت معماری دوران خود بوده و دارای تزئینات خیره کننده است. بناهای ایران از ترکیب عظمت و سادگی شکل گرفته است، حال آنکه تزئین بنا و نسبتهای دقیق آن بیننده را وادار به کنجکاوی می کند.
معماری ساده چه از نظر طرح و چه از نظر بکار بردن مصالح ساختمانی همیشه مورد علاقه ایرانیان بوده است. آمیزش هیجان و وقار از خصوصیات تجربی زیباشناسی ایرانی است.

با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران که بسیاری از مناطق آن چند ماه از سال از تزئینات طبیعی بی بهره است، معماران قدیم کوشیدند تا با این محرومیت با تزئین بناها و ایجاد رنگهای فراوان و گوناگون، که در عصر اسلامی به اوج عظمت رسید و هرگز با آن برابری نشد به مبارزه برخیزند.
علاوه بر موقعیت جغرافیایی و نقش آب و هوا و طبیعت در معماری، نقش مصالح موجود و هدفهای مقدس مذهبی و فرهنگی نیز بسیار موثر بوده است. بناهای یاد بود که پادشاهان از خود به یادگار گذارده اند در پیشرفت معماری ایران نقش بسیار بزرگی را ایفا کرده است.
بناهایی چون “مسجد جامع اصفهان” و محرابهای بزرگ قرن یازدهم آن را به وزیر کاردان و بزرگ سلجوقی، خواجه نظام الملک، و رقیبش تاج الملک، که در معماری ایران نقطه عطف و منطق پایدار و شگرفی را بوجود آوردند مدیون هستیم.
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان از مساجد بسیار زیبای دوران سلجوقی به شمار می رود. این جامع دارای شبستان و گنبد آجری و ایوان بزرگی است، در طرفین، شبستانهای کوچکتری ساخته شده و صحن آن دارای ایوان و غرفاتی می باشد.
در این مسجد که بناهای آن در اواخر قرن چهارم هجری قمری ساخته شده و سپس در قرن بعد تکمیل گردیده کتیبه های کوفی و ثلث که گچبری شده وجود دارد، از مطالعه متن این کتیبه ها چنین معلوم می شود که مرمت و تزئین شبستان بزرگ و ایوان و صفحه های طرفین آن به همت ابوطاهر حسین فرزند غالی فرزند احمد در سالهای 553 تا 555 هجری و به سرپرستی استاد محمد اصفهانی انجام شده است.
گذشته از ایوان جنوبی، این مسجد دارای سه ایوان دیگر: شمالی به نام (صفه صفا)، ایوان غربی به نام (صفه امام حسن) و ایوان شرقی به نام (صفه امیر چمله) زیر می‌باشد.
در قسمت شمال غربی مسجد مناره آجری کوتاهی دیده می شود.
 
آرامگاه سلجوقی- خرقان- قزوین
بنای هشت گوش آجری این مقبره در زمره آرامگاههای سلجوقی به شمار می رود. هر یک از اضلاع، جرزها و طاقنماهای این بنا با نقوش خاصی تزئین شده است. این آرامگاه که ارتفاع آن به حدود 15 متر و قطر آن به 11 متر می رسد دارای دو پلکان مارپیچ است که به گنبد دو پوشه ای آن منتهی می گردند. داخل برج را با نقوش فراوان و گچ بریهای زیبا تزئین کرده اند. بنای مقبره بوسیله معمار “محمدبن مکی آل زنجانی” به سال 460 هجری قمری برابر با 68-1067 میلادی ساخته شده است. برج دوم که از بنای اول در حدود 30 متر فاصله دارد از کارهای معمار ابوعلی مکی آل زنجانی به سال 486 هجری قمری (94-1093 میلادی) می باشد. پلکان مارپیچ این آرامگاه به فضای خالی بین دو پوشه گنبد‌آن ارتباط دارد.
برای تزئینات بیشتر، طاقهای برجهای خرقان را به دو قسمت تقسیم کرده اند که هر قسمت بوسیله سه ردیف قوس کوچک از دیگری جدا می شود.
بطور کلی در ساختمان این دو برج 70 نوع طرح مختلف آجری نمایش داده شده است، علاوه بر آنکه تنوع خاصی در فاصله بین آجرها (ملاط حور) قائل شده اند، از انواع مختلف ملاط نیز استفاده کرده اند.

بخشی از فهرست مطالب مقاله معماری ایران در دوره سلجوقی

سلجوقیان: ساختمان مظهر زیبایی
زمینه فرهنگی
معماری سلجوقی
معماری ایران از سلجوقیان تا پایان عصر تیموریان
اصفهان: مسجد جامع
اردستان: مسجد جامع
برسیان: مسجد جامع
بروجر: مسجد جامع
اردبیل: مسجد جامع
جاده خراسان: رباط یا کاروانسرای شرف
قزوین: برجمای خرقان
مسجد جامع زوزن، فرومد، گناباد
مسجد فرومد یا فریومد
گناباد: مسجد گناباد
اصفهان: مسجد اشترجان
ورامین: مسجد جامع
اصفهان: مدرسه امامی
زنجان: گنبد سلطانیه
یزد: مسجد جامع
تبریز: مسجد کبود
کاشان: مسجد جامع (میدان سنگ)
خرگرد: مدرسه غیاثیه
ساری: امامزاده صالح
مسجد جامع اردستان
آرامگاه سلجوقی- خرقان- قزوین