دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
نک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:211
فهرست:
عالم برزخ، عالم متوسطى میان دنیا و آخرت است که مردگان تا قیامت در آن بسر مىبرند .
پس از اثبات وجود روح مجرد و بقاى آن پس از مرگ و تخلیه بدن، این مساله اساسى مطرح مىگردد که ارواح پس از مرگ و خارج شدن از قالب اجسام بدنى در کجا زندگى مىکنند؟
آیا عالمى به نام برزخ که واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است وجود دارد؟ یعنى ما در سلسله عقاید خود و ملاحظه مراحل تکاملى انسانها قبل ا ز این دنیاى مادى، نطفه بودیم و قبل از نطفه عناصرى در زمین، و بعد از نطفه به صورت انسانى در آمدیم و در دنیا زندگى مىکنیم آیا بعد از این دنیا هم به عالم دیگرى وارد مىشویم به نام عالم برزخ یا نه؟
کلمه برزخ در لغتبه معناى فاصله و حائل میان دو چیز راگویند .
مرحوم طریحى (1) در مجمعالبحرین (2) در معناى کلمه برزخ چنین مىنویسد:
«البرزخ: الحاجز بین الشیئین» یعنى «برزخ حائل بین دو شىء است» ، سپس روایتى از معصوم علیه السلام چنین نقل مىکند: «نخاف علیکم هول البرزخ» پس مراد از برزخ در این روایتبین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا رستاخیز مىباشد پس کسى که مىمیرد، داخل برزخ مىشود . این کلمه و واژه در قرآن سه بار و در سه آیه ذکر شده است: در دو آیه که یکى در سوره فرقان و دیگرى در سوره «الرحمان» است، واژه برزخ به معناى فاصله و حائل میان دو دریا که یکى شور است و دیگرى شیرین و به هم نمىآمیزند، آمده و در آیه سوم که در سوره «مؤمنون» است، در معناى عالم برزخ یا فاصله میان مرگ و رستاخیز ذکر شده است .
آیه اول: «و هو الذی مرج البحرین هذا عزب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بینهما برزخا و حجرا محجورا» (3).
«او خدائى است که آب دو دریا را بهم آمیخت، دو دریایى که آب یکى از آن دو شیرین و گوارا است و آب دیگرى شور و تلخ، و میان این دو آب فاصله و حائلى قرار داد تا همیشه از هم جدا باشند و به هم نیامیزند» .
آیه دوم: «. . و بینهما برزخ لا یبغیان ...» (4).
«میان آن دو دریا فاصلهاى است که به حدود یکدیگر تجاوز نمىکنند و به هم نمىآمیزند» .
آیه سوم: «لعلى اعمل صالحا فیما ترکت کلا انها کلمة هو قائلها و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون» (5).
«گناهکاران گویند تا شاید به تدارک و جبران گذشته کردار نیک انجام دهم و به آن خطاب شود که هرگز چنین نخواهد شد و گناهکاران کلمه «ارجعننى» را که از سر حسرت بر زبان رانند و نتیجهاى نگیرند، که از عقب آنها عالم برزخ است تا روزى برانگیخته شوند .
غیر از این آیه، آیات دیگرى نیز در قرآن ذکر شده که از مجموع مطالب آنها استفاده مىشود که عالم برزخ واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است از جمله آنها:
«و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون» (6).
«(اى پیامبر) هرگز گمان مبر کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زندهاند و نزدش پروردگارشان (در عالم برزخ) روزى داده مىشوند» .
در آیه 171 سوره آل عمران مىفرماید:
«و از نعمتخدا و فضل او (نسبتبه خودشان در عالم برزخ) مسرورند و (مىبینند که) خداوند پاداش مؤمنان را ضایع نمىکند (نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان را که شهید شدند)» .
«یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیوة الدنیا و فیالآخرة ...» (7).
خداوند کسانى را که ایمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار مىدارد هم در این جهان و هم سراى دیگر (در عالم برزخ و سراى آخرت) .
از همه این آیات استفاده مىشود که بعد از مرگ، عالم برزخ است تا روزى که مبعوث شوند و این برزخ عالم قیامت نیستیعنى انسان پس از مرگ بلافاصله به روز قیامت منتقل نمىشود .
شخصى به امام صادق علیه السلام عرض کرد: چه مىفرمایید در آیه «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا ...» (8). «آتش است که هر صبح و شام که آنان بر آن عرضه مىشوند؟» فرمود: «دیگران چه مىگویند؟» عرض کرد: «مىگویند آن آتش جهنم جاوید (آخرت) است و گویند که بین صبح و شام عذابى نباشد» . فرمود: «پس اینها خوشبختاند «که بخشى از روز را در آسایش بسر مىبرند» . عرض کرد: «پس چگونه است؟» فرمود: «این، در دنیا است که مربوط به عالم برزخ است . و اما جهنم جاوید محتواى این آیه است: «.. . و یوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون اشد العذاب» (9).
«روزى که قیامتبرپا شود (مىفرماید:) آل فرعون را در سختترین عذابها وارد کنید» .
در احادیث معتبر از پیامبر و ائمه علیهم السلام در توضیح عالم برزخ چنین وارد شده است:
«البرزخ هو امر بین امرین و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخرة و هو قول الصادق علیه السلام و الله ما اخاف علیکم الا البرزخ» (10).
«برزخ همان امر بین دو امر ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است و آن قول امام صادق علیه السلام است که مىفرماید: «به خدا سوگند من بر شما (شیعیان) نمىترسم جز از مرحله برزخ بین دنیا و آخرت» .
در مورد آیه «و من ورائهم برزخ . .» امام صادق علیه السلام فرمود: «هو القبر و ان لهم فیه لمعیشة ضنکا و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النار» .
«مراد از برزخ همان قبر مىباشد و البته براى کافران هر آینه زندگى سختى در آنجا مىباشد به خدا سوگند که قبر هر آینه باغى از باغهاى بهشتى (براى مؤمنین) و یاحفرهاى از حفرههاى آتش جهنم (براى کافران و . .). مىباشد (11).
از اینرو امام صادق علیه السلام خطاب به شیعیان آن زمان مىفرماید:
«والله اتخوف علیکم فی البرزخ . قلت ما البرزخ؟ فقال: القبر منذ حین موته الى یوم القیامة» .
من بر شما (شیعیان) در عالم برزخ مىترسم، راوى مىگوید: من به امام صادق علیه السلام گفتم که عالم برزخ کجا است؟ فرمود: قبر است، زندگى در آن از زمان مرگ تا روز رستاخیز ادامه دارد» .
امام صادق علیه السلام به جمعى از شیعیان خود فرمود: به خدا قسم که تنها خطرى که من بر شما احساس مىکنم، برزخ است و چون قیامتشود و کار به دست ما برسد، ما بر کار شما از خودمان اولویت داریم (12).
از امیرالمؤمنین علیه السلام روایتشده است که فرمود: «ارواح مؤمنان عالم در برزخ به کنار چشمهاى از بهشتبه نام «سلمى» زندگى مىکنند (13).
«ابوبصیر» مىگوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم ارواح مؤمنین پس از مرگ در چه وضعند؟ فرمود: «در برزخ در میان غرفههایى از بهشتبسر مىبرند، از خوراک بهشتى مىخورند و از آب آن مىنوشند و منتظر انجاز وعده پروردگار خود هستند» (14).
پس عالم برزخ حائل بین دو شىء یعنى مابین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا روز بعثت است پس کسى که مىمیرد، داخل برزخ مىشود که واسطه و حائل بین دنیا و آخرت است (15).
از نظر قرآن مجید ((عالم برزخ )) وجود دارد و انسانها بعد از مرگ تا قیامت در آنجا خواهند بود و هر کس در قبال اعمال دنیوى اش در آنجا از نعمتهاى الهى یا از عذاب الهى برخوردار خواهد بود.
مرحوم علامه طباطبائى ، مفسر بزرگ اسلام ، در ذیل آیه شریفه 99 و 100 سوره مؤ منون (5) در تفسیر شریف المیزان مى فرماید:
((مراد از برزخ طبق آنچه که سیاق آیات مى رساند عالم قبر است و عالم قبر همان ((عالم مثالى )) است که انسان در آن بعد از مرگش تا روز قیامت زندگى مى کند و بر این واقعیت آیات دیگرى نیز دلالت مى کند)).(6)
مرحوم ((علامه شهید مطهرى )) در کتاب ((زندگى جاوید یا حیات اخروى )) مى فرماید:
((آیا انسان پس از مرگ یکباره وارد عالم قیامت مى شود و کارش یکسره مى گردد، و یا انسان در فاصله مرگ و قیامت یک علل حاصل را طى مى کند و هنگامى که قیامت کبرى به پا شد وارد عالم قیامت مى گردد؟
مطابق آنچه از نصوص قرآن کریم و اخبار و روایات متواتر و غیر قابل انکارى که از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله ) و ائمه اطهار (علیهم السلام ) رسیده است استفاده مى شود هیچ کس بلافاصله پس از مرگ وارد عالم قیامت کبرى نمى شود، زیرا قیامت کبرى مقارن است با یک سلسله انقلابها و دگرگونیهاى کلى در همه موجودات زمینى و آسمانى که ما سراغ داریم یعنى کوهها و دریاها، ماه ، خورشید، ستارگان و کهکشانها.
هنگام قیامت کبرى هیچ چیزى در وضع موجود باقى نمى ماند.
- بعلاوه در قیامت کبرى اولین و آخرین جمع مى شوند، و ما مى بینیم که هنوز نظام جهان برقرار است و شاید میلیونها و بلکه میلیاردها سال دیگر نیز برقرار باشد و میلیاردها، میلیارد انسان دیگر بعد از این بیایند.
همچنین از نظر قرآن کریم همانطور که از آیات استفاده مى شود هیچکس در فاصله مرگ و قیامت کبرى در خاموشى و بى حسى فرو نمى رود یعنى چنین نیست که انسان پس از مردن در حالى شبیه بیهوشى فرو رود و هیچ چیزى را احساس نکند، نه لذتى داشته باشد، نه درد و رنجى ، نه سرورى داشته باشد و نه اندوهى ، بلکه انسان بلافاصله پس از مرگ وارد مرحله اى دیگر از حیات مى گردد که همه چیز را حس مى کند...
این مرحله ادامه دارد آنگاه که قیامت کبرى به پا شود.
پس از نظر قرآن کریم عالم پس از مرگ در دو مرحله صورت مى گیرد: عالمى که مانند عالم دنیا پایان مى پذیرد و عالم برزخ نامیده مى شود، دیگر عالم قیامت کبرى که به هیچ وجه پایان نمى پذیرد.(7)))
در کتاب شریف ((تفسیر قمى )) در ذیل آیه شریفه و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون (8) مى فرماید:
این مساله (برزخ ) امرى است بین دو امر و آن ، ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است ، و همین آیه ، منکرین عذاب قبر و ثواب و عقاب قبل از قیامت را مردود مى شمارد.(9)
بخش سوم : برزخ از دیدگاه معصومین (علیه السلام )
در مورد برزخ از نظر ائمه معصومین (علیه السلام ) اکتفا مى کنیم به چند روایت :
اول روایتى است که در خطبه 83 نهج البلاغه آمده و آن عبارت است از اینکه حضرت در یادآورى مرگ و مصیبتهایى که در راه است مى فرمایند: آیا کسى که باقى است جز فنا را منتظر است ؟ با اینکه هنگام فراق و جدایى و لرزه اضطراب و ناراحتى مصیبت نزدیک شده که حتى فرو بردن آب دهان براى او مشکل شود و از فرزندان و بستگان یارى جوید، آیا مى توانند مرگ را از او دفع کنند و یا ناله هاى آنان و فریادشان براى او سودى دارد، نه او به سرزمین مردگان سپرده مى شود و در تنگناى قبر مى ماند، حشرات پوستش را از هم مى شکافند و سختیهاى گور او را مى پوساند و از پاى در مى آورد، تند بادهاى سخت اثر او را نابود مى کند و گذشت شب و روز نشانه هاى او را از میان مى برد، اجساد پس از طراوت و تازگى تغییر مى پذیرند و استخوانها بعد از تواناى پوسیده مى گردند، ارواح گروگان اعمال مسئولیت خویشند و در آنجا به اسرار نهانى یقین حاصل مى کنند نه بر اعمال صالحشان چیزى افزوده مى شود(10) و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه کنند.(11)
همان گونه که در خطبه شریفه ملاحظه مى فرمایید، حضرت اشتغال ارواح را به جزا دیدن به خاطر اعمالى که در دنیا مرتکب شدند یادآورى مى فرمایند و اینکه بلافاصله بعد از مرگ مصیبتها، براى بدکاران و رفاه و آسایش و متنعم شدن از نعمتهاى الهى براى صالحان در انتظار روح است .
دوم روایت که تصریح دارد بهشت و جهنم خلق شده پیامبر اکرم ، به بهشت رفته و از جهنم دیدن کرده و این بهشت و جهنم ، همان بهشت و برزخى است و اگر وجود بهشت و جهنم را قبول کنیم که حق نیز همین است باید بپذیریم که بعد از رحلت از این جهان در عالم برزخ در یکى از دو مکان یعنى بهشت و یا جهنم بر اساس اعتقاد و عمل مقیم خواهند شد و آن روایت ، روایت هروى از امام رضا (علیه السلام ) است که از امام پرسید آیا بهشت و جهنم را خدا خلق فرموده ؟
حضرت در پاسخ فرمودند: بله ، رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) وقتى به معراج رفتند به داخل بهشت رفته و از جهنم دیدن کردند.(12)
سوم روایتى که در تفسیر قمّى در ذیل آیه شریفه ((و من ورائهم برزخ )) آورده و آن فرمایش این است :
- به خدا قسم من نمى ترسم براى شما مگر از بابت برزخ پس آنگاه که امور به دست ما سپرده شد، ما اولى هستیم بر شما (یعنى اینکه پیروان را از لرز و ترس قیامت نجات دهیم ).(13)
در این روایت حضرت صادق (علیه السلام )، وجود برزخ و خطراتى که در آن وجود دارد را تصریح مى فرماید.
و همچنین روایاتى که در طول داستان این کتاب بدان استناد کردیم ، همه حاکى از وجود حیات و زندگى بعد از مرگ است و روایات نورانى دیگرى داریم که ذکر آنها را به علت انگیزه دیگرى که از نوشتن این کتاب داریم نمى آوریم ، لذا خوانندگان گرامى را به کتب روایى و همچنین کتب استدلالى در رابطه با برزخ و معاد ارجاع مى دهیم .(14)
در آیات وروایات، مرگ وعالم برزخ به خواب تشبیه شده است. قرآن کریم می فرماید:«خداوندجان ها را به هنگام مرگ می گیرد ونفسی(انسانی) که هنوز اجلش فرا نرسیده در خواب، روح او راقبض می کند. کسی که مرگش فرا رسیده باشد،روحش را نگه می دارد وکسی که هنوز زمان مرگش فرانرسیده تا وقت معین رهایش می کند.» در این آیه شریفه مرگ به خواب موقت ولی طولانی تشبیه شده است. درهمین رابطه درروایتی از امام باقر(علیه السلام) سوال شد مرگ چیست؟ حضرت فرمود:« همان خوابی است که هر شب به سراغتان می آید ولی طولانی تر . به طوری که شخص از آن بیدار نمی گردد مگر روزقیامت .» حضرت در ادامه فرمود: «حالت شادی وصف ناپذیر ویاترس ومناظر هولناکی که شخص در خواب می بیند چگونه است؟! مرگ نیزهمانطوراست پس خود رابرای مرگ آماده نما.» دراین تشبیه می توان ارواح رابه سه گروه تقسیم کرد.همانطور که سه نوع خواب داریم، یکی خوابهایی که شخص به هنگام آن ازاطراف خود بی خبر است ودرخواب نه چیزی می بیند ونه چیزی می فهمد وتنها پس ازبیداری متوجه می شود خواب بوده؛ دوم خواب هایی خوش که فردتمام آرزوهای خود را در عالم خواب ودر مرحله وجودمشاهده می کند وسوم خواب هایی که به آن خواب پریشان می گویند به گونه ای که آنقدر وحشتناک وطاقت فرساست که شخص در خواب فریادش بلند می شود، زبانش می گیرد،تمام بدنش می لرزد تاجایی که از صدای دادوفریادخود بیدار می شود؛ عالم برزخ هم ،این چنین است. لهذا اکثر مردم که نه ایمان خالص دارندونه کافر محضند در عالم برزخ دربی خبری به سرمی برند؛ حتی درمواردی بیان شده که سوال و جواب از آنها هم ، در قیامت خواهد بود.اما درموردمومنین محض خداوندمی فرماید : « فروح وریحان وجنت النعیم» ارواح مومنین عالم برزخ را در« روح وریحان برزخی »می گذرانند تا اینکه تکامل لذت ورضایت رادرقیامت دربهشت پر نعمت که برای اصحاب یمین هم سلام است وهم سلامتی سپری کنند . اما در مورد ارواح کافرین محض درعالم برزخ، قرآن مجید می فرماید:« اما ان کان من المکذبین الضالین فنزل من حمیم وتصلیه الجحیم » که مقصود از « نزل حمیم» پیش غذایی ازآب چرک جوشان (پذیرایی درقبر ) واز « تصلیه الجحیم» فرو افتادن در آتش آخرت است. با نگاهی بر ادله قرآنی بر اثبات وجود برزخ چند نکته رابه دست می آوریم اول اینکه عذاب برزخ وقیامت از یک سنخند .اما دربرزخ دیدن ونزدیک شدن به عذاب است . دومین نکته این است که اهل برزخ با صبح وشام دنیا در ارتباطند . چرا که برزخ ،عالم بین دنیا و آخرت است . پس مردگان نه تنها از صبح وشام دنیا به کلی منقطع نشده اند بلکه بهشت وجهنم برزخی آنها از حین مرگ وخارج شدن روح از بدن شروع می شود و به محض جداشدن روح از بدن ،بشارت به بهشت یا وعید عذاب آتش را دریافت می کنند وبه دنبالش آنان که جهنمی هستند تقاضای بازگشت به دنیارا دارند تا گذشته راجبران کنند اماهرگزبرگشتی به دنیابرایشان نخواهد بود. شب اول قبر وسوال وجواب از اموات: یکی از وحشتناک ترین مواقف انسان اولین شب ورود به عالم برزخ است .ازآن جایی که وحشت به معنای عدم آشنایی وبیگانگی انسان با وضعیت جدید است لذا هر چه روح با عالم معنویت بیگانه باشد وبه عکس به دنیا تعلق خاطر داشته باشد درجه وحشت وتنهاییش بیشتر است. به تصریح روایات فشار قبر همان فشار بدن انسان بوسیله دو جسم است. اما این فشار به وسیله دیوارهای مثالی بر بدن مثالی صورت می گیرد واگر روح به جسم مادی اش سخت علاقه داشته باشد هیچ مانعی ندارد که این عذاب جانکاه علاوه بر وساطت بدن مثالی ، شامل بدن دنیوی هم بشود.درروایتی راوی درباره فشار قبر کسی که به دارآویخته می شود ازحضرت رضا علیه السلام سوال می کند وحضرت می فرماید:«او هم فشار قبر دارد،خدا هوا را امر می کند که اورا بفشارد.» فشار قبر،تنها شامل کافران وفاجران نمی شود، بلکه مومن هم - در صورتی که مرتکب گناهان شده باشد- مشمول این عذاب دردناک خواهد شد واین عذاب رحمتی است از جانب خداوند، برای مومنان زیرا موجب خروج مومن از گناه شده وبعد از آن در نعیم برزخ و قیامت به سر خواهد برد . اما در مورد سوال در قبر، اباعبدا...(علیه السلام) می فرماید: «در قبر سوال نمی شود مگر از ایمان محض وکفر محض و خالص (یعنی از عقاید سوال می شود) ودیگران را متعرض نمی شوند.» شهیدثانی -رحمه الله علیه- فرمودند: « در قبر وعالم برزخ از مومن وکافر محض به تفصیل سوال خواهد شد یعنی این که از کلیه اصول عقاید وفروع آن ، مثل نماز ، روزه ،حج ،جهاد و...سوال می شود. اما از کسانی که ضعیف العقل هستند ویا حجت الهی در ایمان بر آنها ثابت نشده به طوراجمال از کفر و ایمانشان بازجویی می شود.» از بیانات علما وبزرگان بدست می آید که چهارگروه ( اطفال- افراد کم عقل- جاهل قاصر وکسی که فسق عملی ندارد)عذاب برزخی ندارند . زیرا یا امکان دسترسی به عقاید صحیح ولوازم ایمان رانداشته اند ویا مستضعف فکری ، فرهنگی ویاعقب افتادگان فکری هستند.نکته مهم دیگری که باید درآن تامل کرد این است که پس از مرگ ، دفتر اعمال انسان بسته نمی شود زیرا بعضی از اعمال متوفی اعم از سیئه وحسنه می تواند اثرات منفی ویا مثبت ماندگاری برفرد ویا جامعه بگذارد . وتا زمانی که آن اثر باقی است به مناسبت آن اثر روح هم در عذاب ویا آرامش باقی می ماند . لذا ثواب کارهای خیر انسان بعد از مرگ هم برای میت نافع است .در روایتی از اباعبدالله (علیه السلام) به پنج خصلت اشاره شده که پس ازمرگ به میت نفع می رساند : ? فرزند صالح میت که برای او طلب مغفرت می کند. ? کتابی که میتی نوشته وموجب هدایت جامعه شده. ? چاهی حفر کرده باشد که مردم از آن نفع ببرند. ? نهالی کاشته باشد که مردم از میوه وسایه آن استفاده ببرند . ? صدقه جاریه ای که بعد از مرگ برای میت جاری باشد سنت حسنه ای که بعد از مرگ او باقی باشد. علاقه روح به قبر ودیدار اموات از خانواده: براساس روایات فراوان بدون هیچ تردیدی می توان گفت که روح به قبر ومدفن خویش عنایت وتوجه خاصی دارد وعلتش می تواند چند چیزباشد: ? محل دفن، آخرین مرحله ازنشئه دنیا واولین مرحله از سفر اخروی اوست لهذا این خاطره را روح هرگز فراموش نمی کند. ? قبر متوفی محل اجتماع خویشان است که به یاد او گرد هم جمع می شوند وکارهای خیر چون تلاوت قرآن وخیرات ومبرات انجام می دهند . ? متوفی عنایت خاصی به زائرین قبرش دارد.بنا براین مردگان از آنچه بر بندگان می گذرد بی خبر نیستند به خصوص زمانی که زندگان بر مزارشان می آیند وآنهارا با کارهای خیرشان شادمان می سازند. در زمینه دیدار اموات از خانواده ،«اسحاق بن عمار»ازابی الحسن (علیه السلام) سوال کرد:« آیا شخص مومنی که از دنیا می رود پس از مرگ از خانواده خود دیدارمی کند؟» حضرت پاسخ می دهند. « بلی»، بعد پرسید :«چه مدت وهر چند وقت یکبار؟» حضرت درپاسخ فرمودند: «به اندازه فضیلت ومنزلتی که نزد خدا دارد، بعضی هر روز ، بعضی دو روز یک باروبعضی هرسه روز یک بار.»اسحاق می گوید: من درضمن کلام حضرت فهمیدم که کمترین مدت درهرجمعه است. بعد سوال کردم درچه ساعتی ؟ فرمودند:« در نزد زوال شمس ، یعنی ظهر ویا قبیل آن»(شاید منظور اوقات نماز باشد) سپس فرمودند:« خداوند ملکی را همراه میت می فرستد که به او آنچه را شادش می گرداند نشان دهد وآنچه را موجب کراهتش می شود ازاو بپوشاند ، لذا بر می گردد در حالتی که چشمش به دیدار آنها روشن است. ›› امام صادق (علیه السلام) می فرماید :«هیچ مومن وکافری نیست مگر این که بعد از زوال شمس نزد کسانش می آید واگر مومنی ببیند اهلش کارهای نیک انجام می دهندخدارا شکرمی گویدواگر کافر ببیند اهلش کارهای ناپسند انجام می دهند حسرت وافسوس می خورد. اموات از خیرات ومبراتی که به آنها داده می شود آگاهند. چه بسا سبب نجات آنها از عذاب برزخی شود . حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید:«همانا میت به سبب ترحم واستغفاری که برایش انجام شده شاد می شود همانطوری که انسان زنده به سبب هدیه ای که به او می دهند خوشحال می شود.» وفرمودند:«هر مسلمانی که عمل صالحی برای میتی انجام دهد، ثواب آن عمل برای خودش مضاعف می گردد ونفعش به میت هم می رسد.» «حبه العرنی» می گوید:« با امیرالمومنین به طرف پشت شهر (کوفه) روان شدیم. حضرت دروادی السلام توقف نمود، (در وضعیتی بودند) که گویی اقوامی را مورد خطاب قرار داده اند. من هم با ایشان ایستادم تا خسته شدم و...بالاخره بلند شدم وعبایم را جمع کرده وعرض کردم یا امیرالمومنین! من از این طول قیامتان دلم به حال شما می سوزد (لطفا) ساعتی استراحت کنید. آن گاه عبایم را پهن کردم تا حضرت روی آن بنشینند ، فرمود : « یا حبه ( این جایی که ما هستیم ) یا محل گفتگوی مومن است یا محل نشست و برخاست او . » عرض کردم راستی آن ها چنینند (دراین جا حضور دارند ) ؟ فرمود:« آری . اگر پرده از چشم تو برداشته شود خود خواهی دید آن ها دسته دسته دور هم گرد آمده و باهم به گفتگو نشسته اند » عرض کردم : « جسمند یا روح ؟» فرمود : « روحند . مومنی نمی میرد مگر آنکه به روحش گفته می شود به وادی السلام ملحق شو . زیرا آنجا سرزمینی است متصل به بهشت عدن » بنابراین مومنین به بقاء روح در عالم برزخ معتقدند و مرگ را تولد تازه ای می دانند که اموات در هر مرحله ای از آن آگاهتر و بیناتر از زندگی دنیوشان هستند به گونه ای که ارتباط روحی آن با بازماندگانشان قطع نمی شود . و حتی از طریق خیرات و صدقات و کارهای نیک آن ها بهره هم می برند .اما در مقابل کفار و کسانی که به بقاء روح اعتقاد ندارند ، عدم ارتباط ارواح مردگان را با دنیا ناشی از طول زمان و بعد مکان می دانند آن هم به علت جام مرگی است که مردگانشان نوشیده اند که دیگر پس از آن حرکاتشان به سکون تبدیل می شود .
