لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 14
دستاوردهای علمی دربارة نرخ بهره و تحلیل تأثیر آن
بر تورم و وضعیت اقتصاد ایران
چکیده
یکی از بارزترین ویژگی‌های اقتصاد اسلامی، عدم وجود ربا در آن است. در آیات قرآن و روایات معصومان بارها به انسان‌ها سفارش شده است که از این عمل بپرهیزند. دستاوردهای علمی دوران اخیر به روشنی نشان می‌دهد که بهره چگونه باعث ایجاد تورم و بیکاری می‌شود. امروزه کشورهای پیشرفته، سیاست‌های خود را در جهت استفاده از نظریات علمی پیشین سازماندهی می‌کنند.
تجربیات اخیر نشان می‌دهد کاهش شدید نرخ بهره و حتی به صفر رساندن آن امکانپذیر است؛ ولی برخلاف تمام دستورهای شرع مقدس اسلام، دستاوردهای علمی و تجربیات کشورهای پیشرفته، متأسفانه در برخی ممالک اسلامی از جمله ایران، نرخ بهره بسیار بالا است. در مقالة حاضر سعی شده است در ابتدا جایگاه نرخ بهره در شرع مقدس اسلام روشن؛ سپس عمده‌ترین نظریات علمی دربارة تأثیرات نرخ بهره به‌طور خلاصه بررسی شود. در پایان مقاله نیز به طور خلاصه، تشتت آری صاحب‌نظران اقتصاد ایران در زمینة کاهش یا افزایش نرخ بهره که متغیر سیاست پولی در غالب دیدگاه‌های گوناگون موجود است، بررسی می‌شود.
مقدمه
بیش از یک پنجم آیات قرآن، به‌طور کلی یا جزئی از آن‌چه امروز به عنوان امور اقتصادی فرد و جامعه از آن یاد می‌شود، سخن می‌گوید؛ از جملة این سخنان می‌توان به آیات مکرر دربارة حرمت ربا و رباخواری اشاره کرد. در دین مبین اسلام مشابه با دیگر ادیان الهی، منبعث از دستورهای وحی، مکرر از سوی بزرگان دین، به انسان‌ها سفارش شده است که از رباخواری بپرهیزند؛ از جمله می‌توان به آیات و روایات ذیل اشاره کرد:
1. یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَأکُلُوا الرٍّبَا أَضعَافاً مُضَاعَفَةً وَ‌اتَّقُوا اَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ وَ‌اتَّقُوا النَّارَ الَّتِی أُ‌عِدَّت لِلکَافِرِینَ وَ‌أَطِیعُوا اَ وَ‌الرَّسُولَ لَعَلَّکُم تُرحَمُونَ.3
ای مؤ‌منان! ربا [= سود پول] را چند برابر نخورید. تقوای الاهی داشته باشید تا رستگار شوید. از آتشی که برای کافران آماده شده، بپرهیزید و خدا و فرستاده او را اطاعت کنید تا مشمول رحمت شوید.
2. یَمحَقُ اُ الرٍّبَا وَیُربِی الصَّدَقَاتِ وَ‌اُ لاَ یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ.4
خداوند، ربا را نابود می‌کند و صدقات را افزایش می‌دهد و خداوند هیچ انسان ناسپاس و گنهکار را دوست نمی‌دارد.
3. فَاًِن لَم تَفعَلُوا فَأذَنُوا بِحَربٍ مِنَ اِ وَرَسُولِهِ وَ‌اًِن تُبتُم فَلَکُم رُؤ‌وسُ أَموَ‌الِکُم لاَ تَظلِمُونَ وَ‌لاَ تُظلَمُونَ.5
اگر چنین کنید [= تحریم ربا را اجرا نکنید] بدانید که با خدا و رسول او به جنگ برخاسته‌اید و اگر توبه کنید، اصل سرمایه از آن شما است. در این حال، نه ستم کرده، و نه به ستم تن داده‌اید.
4. از پیامبر اسلام9 روایت شده است که به امام علی6 فرمود: «ای علی! ربا هفتاد شعبه دارد که آسان‌ترین آن در حد زنای مردم با مادر خود در خانة خدا است. گناهِ یک درهم آن، از هفتاد بار زنا با محارم در خانة خدا بزرگ‌تر است».6
امام صادق فرمود: «هر گاه خداوند بخواهد قومی را نابود کند، ربا را میان آن‌ها ظاهر و معلوم می‌کند».7
5. امام باقر6 فرمود: «خبیث‌ترین شغل‌ها، کسب و درآمد ربا است».8
6. پیامبر9 فرموده است: «کسی که رباخوار باشد، خداوند در قیامت به اندازة ربایی که خورده، شکمش را از آتش جهنم پر می‌کند و سایر اعمال او را نمی‌پذیرد و پیوسته مورد لعنت خدا و فرشتگان خواهد بود!»
از طرف دیگر، دستاوردهای علمی دوران اخیر، در تأیید دستورهای دین اسلام بر حرمت ربا و رباخواری، تأکید می‌ورزند. مطالعات نشان می‌دهد از جمله مهم‌ترین شاخص‌ها در اقتصاد، نرخ بهرة پولی است. نرخ بهرة پول، تعیین‌کنندة متغیرهای کلانی از جمله تولید، اشتغال و قیمت‌ها است. بسیاری از اقتصاددانان صاحب نام معتقدند: (به‌طور صریح یا در لفافه) که بهرة پولی بزرگ‌تر از صفر، تخصیص بهینة منابع را با اشکال مواجه می‌سازد و به بیکاری و تورم می‌انجامد. امروزه اقتصادهای پیشرفته به این ظرایف علمی عمیقاً توجه دارند و سیاست‌های خود را در جهت بهره‌گیری هر چه بیش‌تر از نتایج پیشین سازماندهی می‌کنند.
نرخ بهرة پولی در اقتصادهای مدرن، مرتب در حال کاهش است. تجربیات، حاکی از آن است که در وضعیت بالابودن نرخ بهرة پولی، دستیابی به اهداف اقتصاد کلان محال است. ما مفتخریم که دین اسلام 1400 سال پیش با درنظر گرفتن جمیع شرایط، به دقایق علمی پیشین و دیگر نکات توجه کرده است؛ ولی متأسفانه آن‌چه امروزه در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود، خلاف دستورهای دینی و دستاوردهای علمی است. هم‌اکنون نرخ بهره (حدود 60 درصد) بسیار بالا است. طبیعی است که با این نرخ بهره، نرخ‌های بیکاری و تورم دو رقمی را داشته باشیم. از جملة عمده توجیه‌هایی که امروزه دربارة وجود بهره عنوان می‌شود، حفظ ارزش زمانی پول به سبب تورم است. در حالی که دستاوردهای علمی، خلاف نظر پیشین، رأی می‌دهند. طبق نظریات علمی، وجود تورم، به سبب وجود بهرة پولی اسمی بزرگ‌تر از صفر است. در ادامه به ترتیب به بررسی دستاوردهای علمی دربارة بهرة پولی خواهیم پرداخت و پس از آن، واقعیات اقتصاد ایران را از دیدگاه‌های گوناگون در زمینة نرخ بهره عرضه خواهیم کرد.9
دستاوردهای علمی
کینز (1936)
شاید مهم‌ترین وجه تمایز بین اقتصاد کینز و اقتصاد نئوکلاسیک، نوع نگرش این دو مکتب به تقاضای پول باشد. از دیدگاه نئوکلاسیک، پول فقط واسطة مبادله و سنجش ارزش است یا به عبارتی، پول فقط به سبب انگیزه‌های معاملاتی و احتیاطی تقاضا می‌شود؛ در حالی که در نگرش کینز، پول افزون بر پاسخ به انگیزه‌های پیشین وظیفة سفته‌بازی را نیز بر عهده دارد. این وجه تمایز آن‌قدر اهمیت دارد که با کنار گذاشتن آن، اقتصاد کینزی حالتی خاص از اقتصاد نئوکلاسیک خواهد شد؛ البته نه این‌که نئوکلاسیک نرخ بهره را در تحلیل‌های خود لحاظ نمی‌کردند. کینز از طریق وارد کردن آن در بازار پول، کوشید نقش با اهمیت‌تری به نرخ بهره بدهد.
در اقتصاد کینز، وجود حساسیت تقاضای پول دربارة نرخ بهره، یگانه دلیل برای بیکاری است. مادامی که سفته‌بازی با پول رواج داشته باشد، اقتصاد در اشتغال ناقص خواهد بود. کینز به صراحت بیان می‌کند که نرخ بهره، نقش ویژه در محدود کردن سطح اشتغال ایفا می‌کند؛ زیرا پایه‌ای را می‌گذارد که کارایی نهایی سرمایه باید به آن برسد.10 به عبارتی دیگر، نرخ بهره بر سرمایه‌گذاری‌ها حد می‌زند. هر چه نرخ بهره بالاتر باشد، فقط سرمایه‌گذاری‌هایی انجام می‌شوند که بازده انتظاری بالایی متناسب با نرخ بهرة پیشین داشته باشند و همچنین محدودیت در سرمایه‌گذاری، حجم اشتغال را کم می‌کند و اقتصاد را در اشتغال ناقص قرار می‌دهد؛ بدین‌سبب باید دولت با دخالت خود، کمبود سرمایه‌گذاری‌ها (کمبود تقاضای مؤ‌ثر) را تأمین کند.
با مطالعة کارهای کینز به روشنی در خواهیم یافت که او از پیشگامان مخالف با بهره است؛ ولی هیچ‌گاه در نوشته‌های خود به‌طور مستقیم به این مسأله اشاره نمی‌کند. شاید تصور کینز این بوده که حذف نرخ بهره یا غیرممکن است (به سبب تأثیرات بوم باورک، 1981) یا دست‌کم در بسیار کوتاه مدت، جای بحث ندارد.
مقاله دستاوردهای علمی دربارة نرخ بهره و تحلیل تأثیر آن
