اولویت¬بندی عوامل موثر برجذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس
با استفاده از تکنیک AHP
چکیده
توسعه اقتصادی نیازمند سرمایه¬گذاری در بخشها و فعالیتهای مختلف اقتصادی است. بدون سرمایه¬گذاری در طرحهای زیربنایی و روبنایی نمی¬توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت. امروزه بسیاری از کشورهای جهان، تمایل شدید به جذب سرمایه¬گذاری خارجی پیدا ¬کرده¬اند. یکی از راههای مفید و مناسب بدین منظور ایجاد مناطق آزاد تجاری - صنعتی است. این تحقیق با هدف شناسایی عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری و اولویت¬بندی و تعیین ضرایب اهمیت هر یک از این عوامل که عبارتند از: مدیریت، امکانات، سیاستگذاری، قوانین و مقررات؛ در منطقه آزاد ارس انجام¬گرفت. جامعه آماری متشکل از کارشناسان و کارکنان سازمان منطقه آزاد ارس که 200نفر می¬باشد و براساس جدول تعیین تعداد نمونه بارتلت، 75 نفر، بعنوان نمونه آماری انتخاب¬شده و پرسش¬نامه¬ای در جهت تعیین عوامل موثر بر سرمایه¬گذاری در منطقه مذکور طراحی¬شده و سپس ضمن بررسی روایی و پایایی، پرسشنامه در بین جامعه آماری توزیع¬ و اطلاعات جمع¬آوری¬شد. پس از استخراج نتایج و تعیین عوامل موثر، پرسشنامه¬ای جهت اولویت¬بندی عوامل شناسایی¬شده و زیرمجموعه¬های هر یک از این عوامل بر اساس روش AHP تنظیم¬شد و در نهایت رتبه¬بندی عوامل موثر و زیرمجموعه¬های هریک از این عوامل بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی AHP مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج تحقیق مبین این نکته است که فقدان سازمانهای اجرایی مناسب و عدم برخورداری از سطح مدیریت اجرایی قوی و کارا در منطقه آزاد ارس مهمترین مشکل منطقه در جذب سرمایه¬های خارجی محسوب می¬شود. فقدان امکانات زیربنایی و خدمات عمومی، زیرساختهای پیشرفته در منطقه آزاد ارس و اثر سوء سیاستگذاری¬های دولت در سطح کلان جامعه در منطقه آزاد ارس وعدم شفافیت و کارایی پاره¬ای از قوانین و مقررات مربوط به مناطق آزاد در رده¬های بعدی قراردارند.
واژگان کلیدی: منطقه آزاد ارس – سرمایه¬گذاری- فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)
1- مقدمه
توسعه اقتصادی آرمان تمامی کشورهای در حال توسعه است و کشورهای مختلف ابزار متفاوتی را برای دستیابی به این امر بر¬می¬گزینند. با توجه به اینکه عامل سرمایه یکی از عوامل اصلی در رشد و توسعه کشورها محسوب می¬شود و متغیرهای دیگر اقتصادی از جمله اشتغال، تولید ناخالص ملی، عرضه کالا و خدمات و... مستقیماً از این عامل تأثیر می-پذیرند. کشورها بدنبال طراحی مکانیزمهای مورد استفاده برخی کشورها جهت جذب هر چه بیشتر سرمایه از منابع داخلی و خارجی می¬باشند . از جمله مکانیزمهای مورد استفاده برخی کشورها جهت دستیابی به این هدف ایجاد مناطق آزاد تجاری- صنعتی است که در صورت موفقیت می¬تواند انتقال تکنولوژی، اشتغال، توسعه منابع انسانی و صادرات را نیز به دنبال داشته باشد. در رابطه با جذب سرمایه¬های خارجی به مناطق آزاد کشور باید گفت، بطور معمول دو تنگنای اساسی در کشورهای میزبان مناطق آزاد موجب می¬گردد که سرمایه¬های خارجی به جای خاک اصلی کشور، مکان فعالیت خود را در مناطق آزاد این کشورها قرار دهند این دو تنگنا یکی عدم وجود امنیت کافی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی برای سرمایه¬های خارجی است و دیگری وجود بوروکراسی پیچیده و قوانین دست و پاگیر و سدکننده در ارتباط با فعالیت این سرمایه¬ها است. وجود تنگناهای مورد اشاره موجب می¬گردد سرمایه¬گذاریهای خارجی در کشورهای مورد اشاره دارای ریسک¬پذیری بالایی باشند و به همین دلیل کمتر مورد استقبال قرارگیرند. در برابر تنگناهای موجود بر سر راه این سرمایه¬گذاریها در خاک اصلی کشورها، متقابلاً در مناطق آزاد مزیتها و برتریهایی وجوددارد که خود انگیزه¬ای مستقل برای جذب این سرمایه¬ها شناخته¬ می¬شوند. این برتریها که ممکن است برتری تکنولوژیکی، برتری طبیعی؛ برتری جغرافیایی و یا برتریهای قانونی، حقوقی، سیاسی و فرهنگی باشند، هر کدام به نوبه خودجاذبه¬ای برای سرمایه¬های خارجی فراهم¬می¬کنند و فرایند ورود این سرمایه¬ها را تسهیل می¬نمایند.
2- بیان مسئله
مناطق آزاد تجاری، با داشتن قابلیت¬هایی در جهت جذب سرمایه¬گذاریهای داخلی و خارجی، افزایش صادرات، اشتغال¬زایی، جذب گردشکران داخلی و خارجی و… می¬توانند نقش مهمی را در اقتصاد کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه همچون ایران ایفاد کنند. اما با گذشت بیش از سه دهه از ایجاد اولین منطقه آزاد تجاری در ایران، این مناطق بخصوص منطقه آزاد ارس هنوز نتوانسته¬اند از جایگاه مناسبی در اقتصاد ایران برخوردار شوند.
اکنون که یک دهه از تأسیس منطقه آزاد ارس می¬گذرد با کمی بررسی با نگاهی گذرا به آمارهای موجود، می¬توان به این نکته پی برد که منطقه آزاد ارس نتوانسته است به اهداف مطلوب و مورد نظر خود برسد. بر اساس اطلاعات ارائه شده از میزان جذب سرمایه¬گذاریهای خارجی و داخلی طی سالهای 83-80 در منطقه آزاد ارس، از 805310 میلیون ریال سرمایه¬گذاری، 99/3درصد آن سرمایه¬گذاری داخلی و تنها 0/7درصد سرمایه¬گذاری خارجی می¬باشد. بیشترین میزان سرمایه¬گذاری داخلی با 50درصد کل سرمایه¬گذاری داخلی در سال 1383 صورت گرفته¬است. همچنین کل سرمایه¬گذاریهای خارجی نیز در سال 1383تحقق پذیرفته¬است. میزان سرمایه گذاریهای انجام شده داخلی و خارجی در منطقه آزاد ارس در طی چهار سال، در نگاره شماره (1) نشان داده شده است.
نگاره شماره(1 ): میزان جذب سرمایه¬گذاری داخلی و خارجی در منطقه آزاد ارس طی سالهای83-80
عنوان 1380 1381 1382 1383 کل
مقدار درصد مقدار درصد مقدار درصد مقدار درصد مقدار درصد
سرمایه¬گذاری داخلی 150000 18/8 100000 12/5 150000 18/8 400000 500 800000 100
سرمایه¬گذاری خارجی - - - - - - 5310 100 5310 100
مأخذ: دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی کشور
با توجه به سهم ناچیز منطقه در میزان جذب سرمایه¬گذاری و همچنین آمار و اطلاعات موجود درباره منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس حاکی از این واقعیت است که این منطقه در مقایسه با مناطق آزاد کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی، امارات متحده عربی و … دردستیابی به اهداف تعیین شده برای آنها چندان موفق نبوده¬؛ و به ویژه در جذب سرمایه اعم از داخلی و خارجی ناتوان بوده¬اند. لذا شناخت تنگناها و موانع جذب و گسترش سرمایه¬گذاری در مناطق آزاد، چشم¬انداز روشنی از عوامل موثر بر جذب و گسترش سرمایه¬های خارجی و داخلی ارائه می¬کند. پس از شناسایی عوامل موثر بر جذب سرمایه در منطقه آزاد ارس، اولویت¬بندی و تعیین میزان نقش هر یک از عوامل اثرگذار بر جذب سرمایه می¬تواند اقدامی مفید و مناسب پیش روی سباستگذاران و برنامه¬ریزان قرار دهد که این کار برای اولین بار با استفاده از تکنیک ریاضی AHP انجام شده است.
3- اهمیت موضوع
با توجه به تاثیر فراوانی که سرمایه¬گذاری در این مناطق، می¬تواند بر اشتغال، انتقال تکنولوژی، ارزآوری و توسعه منابع انسانی و ... داشته¬باشد و با توجه به اینکه در شرائط فعلی حجم عظیمی از بیکاری در کشور وجود ¬دارد و توسعه فعالیتهای مولد مورد توجه قرار گرفته¬است، اهمیت این تحقیق نمایان می¬شود
از سوی دیگر عدم موفقیت مورد انتظار سایر مناطق مشابه در کشور ضرورت بررسی علمی این موضوع را نمایان می-کند تا از این طریق بتواند با شناسایی عوامل موثر بر سرمایه¬گذاری، اولویت¬بندی و تعیین میزان نقش هر یک از عوامل اثرگذار بر جذب سرمایه، راهکارهای مفید و مناسب را پیش روی سیاستگذاران و برنامه¬ریزان قرار¬دهد.
شناسایی نقطه¬نظرات سرمایه¬گذاران و کارشناسان و بکارگیری آن درجهت پیشرفت سریعتر منطقه و به تبع آن پیشرفت کشور از دیگر مواردی است که اهمیت موضوع مورد بررسی را نشان می¬دهد.
درایران نیز، با گذشت بیش از سه دهه از ایجاد اولین منطقه آزاد تجاری، این مناطق به خصوص منطقه آزاد نوپای تجاری - صنعتی ارس هنوز نتوانسته¬اند از جایگاه مناسبی در اقتصاد ایران برخوردار¬شوند و در دستیابی به اهداف تعیین¬شده به ویژه در جذب سرمایه اعم از داخلی و خارجی چندان موفق¬نبوده¬اند. بنابراین در این مورد، لزوم بررسی و شناسایی نقاط قوت و ضعف این منطقه و اولویت¬بندی آنها در تحقق اهداف اولیه آن به خودی¬خود اهمیت می¬یابد و شناسایی عوامل موثر بر جذب سرمایه از مهمترین اهداف به شمار می¬آید؛ زیرا شناسایی عوامل موثر در جذب و گسترش سرمایه¬گذاری به عنوان عامل محرکه اصلی تولید و صادرات و اولویت¬بندی آنها می¬تواند سیاستگذاران و برنامه¬ریزان اقتصادی را از نتایج کار خود بهره¬مندسازد.
4- ادبیات تحقیق
1-4- مناطق آزاد
مفهوم منطقه آزاد
منطقه تجارت آزاد قلمرو معینی است که همواره در داخل یا در مجاورت یک بندر واقع¬گردیده و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته¬شده¬است. کالاها را می¬توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این منطقه خارج یا به آن واردکرد تا بسته¬بندی مجدد شود(رفعتی،1379،2).
دیدگاههای نظری ایجاد مناطق آزاد:
دیدگاههای نظری حاکم برایجاد منطقه آزاد همان چالشهایی است که در گزینش استراتژی توسعه در مورد
کشورهای در حال توسعه از آن بحث می شود. پشتوانه نظری ایجاد مناطق آزاد در کشورهای در حال توسعه عبارتند از:(سرلک¬. محمدعلی، 1380،ص24)
1- بکارگیری استراتژی توسعه صادرات به جای استراتژی جایگزینی واردات: جایگزین¬کردن تولید داخلی به جای کالاهای وارداتی را استراتژی جایگزینی واردات می¬گویند.
2- بکارگیری استراتژی استفاده از اصل برتریهای نسبی:
تئوری برتری نسبی، مبتنی براین اصل است که هر کشور باید به تولید آن کالا مبادرت¬ورزد که در آن از برتری برخوردار است، زیرا کالاها را به بهای ارزانتر نسبت به سایر کشورها عرضه می¬کند.
3- بکارگیری استراتژی تجارت خارجی به عنوان عامل محرکه توسعه
اهداف ایجاد منطقه آزاد:
ایجاد منطقه آزاد از جمله ابزار توسعه اقتصادی است که در صورت موفقیت می¬تواند دستاورد زیادی برای کشورهای در حال توسعه داشته¬باشد. از اینرو اهداف اصلی از تأسیس مناطق آزاد به شرح زیر قابل بررسی هستند: ( Milan. E, 1997, p.6)
- تأمین کمبودهای توسعه اقتصاد ملی.
- بهره گیری از مزایا و امکانات و پتانسیل¬ها، برتری¬های نسبی اقتصاد ملی.
- برقرری ارتباط منظم بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی.
- اتصال تدریجی اقتصاد ملی به اقتصاد جهانی.
همچنین اهم اهداف تفضیلی به شرح زیر قابل طبقه¬بندی است:
1. جذب سرمایه¬های خارجی و داخلی.
2. تأمین ارز بیشتر برای رفع نیازهای اقتصاد ملی.
3. جذب و انتقال تکنولوژی به درون اقتصاد ملی.
4. ایجاد فرصتهای شغلی جدید در منطقه آزاد و درون اقتصاد ملی.
5. افزایش و تنوع¬بخشی صادرات و گسترش تجارت خارجی.
6. افزایش کارآیی اقتصاد ملی.
7. کمک به ورود کالاهای سرمایه¬ای و واسطه¬ای به درون اقتصاد ملی به قیمت مناسب¬تر.
8. افزیش درآمد ناشی از فعالیتهای خدماتی (حمل¬ونقل، انبارداری، بارگیری و تخلیه و ...)
9. آشنایی عینی و عملی با تجارت جهانی، تربیت نیروی انسانی و کسب آموزشهای فنی¬وحرفه¬ای و افزایش درجه مهارت نیروهای کار.
10. استفاده از برتری¬های نسبی (نیروی کار ارزان، ذخایر معدنی، کالاهای کشاورزی و سایر مواد اولیه).
11. توسعه منطقه¬ای و تبدیل بخش¬های عقب¬مانده به قطبهای توسعه.
12. جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم.
عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در مناطق آزاد:
ایجاد مناطق آزاد، به خودی خود ابزاری معجزه آسا برای جذب سرمایه¬گذاری محسوب نمی¬شود؛ بلکه در موفقیت مناطق آزاد در زمینه جذب سرمایه¬گذاری عوامل متعددی دخالت دارند که این عوامل در موارد زیر قابل جمع¬بندی است)10,1997(Milan,:
1- مدیریت
-مدیریت کارا و هدفمند در منطقه(دارای شناخت از کارکردها و اهداف ایجاد منطقه آزاد)
- ایجاد نظام اداری روان
- اطلاع¬رسانی و بازاریابی،
2- قوانین و مقررات
- ثبات و شفافیت در قوانین
- تأمین امنیت سرمایه توسط قوانین
تعیین تشویق¬های مالی در قوانین و مقررات
3- امکانات
- امکانات زیربنایی: شامل تأسیسات آب و برق و سوخت، سیستم حمل ونقل، دسترسی به شبکه¬های پیشرفته مخابراتی، زمین
- خدمات عمومی: شامل امکانات تفریحی، بهداشتی، اقامتی، بیمه¬ای، بانکی
- زیرساختهای پیشرفته: شامل تأسیسات مدرن بندری، اسکله¬ای قابل استفاده، فرودگاه مجهز واقع در منطقه، راه-آهن، راه¬شوشه، تأسیسات مدرن شهری
4- مکانیابی
- مکانیابی جغرافیایی مانند دسترسی آسان به منطقه از طریق هوا، دریا، زمین و داشتن شرائط خوب آب و هوایی، اتصال به خشکی و سرزمین اصلی.
- مکانیابی اقتصادی مانند دسترسی به نیروی کار فراوان و ارزان، نزدیکی به بازارهای مصرفی جهانی و مراکز تجاری و صنعتی توسعه¬یافته، وجود منابع طبیعی
5- سیاستگذاریها
- اختصاص بودجه عمومی توسط دولت
- آزادسازی و خصوصی¬سازی
- گسترش روابط بین¬المللی
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP ) :
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این تحقیق بر اساس مدل AHP (تصمیم¬گیری چند عوامله) می¬باشد. این روش تکنیکی نوین برای تصمیم¬گیری گروهی می¬باشد. در تحقیق حاضر همانطورکه قبلاً بیان شد هدف اینست که از این عوامل تعیین شده جهت سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس کدام بر دیگری ارجحیت دارد که با این تکنیک نتیجه مورد نظر کسب خواهدشد.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) یکی از معروفترین فنون تصمیم¬گیری چند عوامله است که اولین بار توسط توماس ال . ساعتی عراق¬الاصل در دهه 1970 ابداع گردید. این روش در هنگامی که عمل تصمیم¬گیری با چند گزینه رقیب و عوامل تصمیم¬گیری روبرو است می¬تواند استفاده گردد. عوامل مطرح شده می¬توانند کمی و کیفی باشند. اساس این روش تصمیم¬گیری بر مقایسات زوجی نهفته است. تصمیم¬گیرنده با فراهم آوردن درخت سلسله مراتب تصمیم، آغاز می¬کند. درخت سلسله مراتب تصمیم، عوامل مورد مقایسه و گزینه¬های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می¬دهد. سپس یک سری مقایسات زوجی انجام می¬گیرد. این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه¬های رقیب مشخص می¬سازد. در نهایت منظق AHP به گونه¬ای ماتریسهای حاصل از مقایسات زوجی را با همدیگر تلفیق می¬سازد که تصمیم بهینه حاصل آید.
نرم¬افزار مورد استفاده در این مدل نرم¬افزار EC(Export choice) می¬باشد.
5- پیشینه تحقیق
1-5- مطالعات داخلی
به دلیل نوظهور بودن مناطق آزاد در کشور ایران تحقیقات داخلی بسیار اندکی در مورد جذب سرمایه¬گذاری داخلی و خارجی و توسعه صادرات صورت¬گرفته¬است. مطالعات مذکور بصورت موردی فقط بر روی ویژگیهای خاص یکی از مناطق آزاد کشور تمرکز داشته¬است، و تاکنون تحقیقی با روش AHP در خصوص این مناطق کشور صورت نگرفته-است.
مجید عباسی(1379) در پایان¬نامه کارشناسی ارشد خود تحقیقی با عنوان " بررسی موانع سرمایه¬گذاری در منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان " در دانشگاه تهران انجام داده است.
ولی الله کریمی(1376) در پایان¬نامه کارشناسی ارشد خود تحقیقی با عنوان " بررسی موانع جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد کیش " در دانشگاه تهران انجام داده¬است.
نازنین عنایت(1373) در پایان¬نامه کارشناسی ارشد خود تحقیقی با عنوان "عوامل موثر در جذب سرمایه¬گذاری خارجی در جزیره آزاد کیش " در دانشگاه علامه طباطبائی انجام¬داده¬است.
مجید اکبری زحمتی(1373) در پایان¬نامه کارشناسی ارشد خود تحقیقی با عنوان " بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر میزان سرمایه¬گذاری داخلی(تولیدصادراتی) در منطقه آزاد تجاری کیش" در دانشگاه اصفهان انجام¬داده¬است.
2-5- مطالعات خارجی
"هامادا " (1974) اولین چهارچوب نظری را برای تجزیه و تحلیل مفهوم اقتصادی منطقه آزاد- که مأموریتش معافیت گمرکی به منظور جذب سرمایه¬گذاران خارجی است- ارائه داد.
"آردونا آگارول " (2005) در مقاله¬ای عملکرد مناطق پردازش صادرات شمال آسیا را در سه کشور هند، سریلانکا و بنگلادش مقایسه نمود. در این تحلیل عواملی چون: مکان¬یابی مناطق، کیفیت زیرساختها، حکومت، سیاست امتیازات و ویژگیهای خاص منطقه، تأثیر مستقیمی بر موفقیت اینگونه مناطق دارد.
" وار " (1989-1983) در مطالعات خود انواع پیوندها و ارتباطات مفید مناطق آزاد با اقتصاد داخلی را مورد توجه قرار داد. این پیوندها را می¬توان در دو دسته، <<پیوندهای فراز>> و <<پیوندهای نشیب>> طبقه¬بندی کرد.
"ایملیا سنتوس پالینو " (2000) در مقاله¬ای تأثیر آزادسازی تجاری بر رشد صادرات را برای نمونه¬هایی از کشورهای در حال توسعه بررسی¬نمود.
"آردونا آگارول" (2001) در مقاله¬ای اثر ایجاد منطقه پردازش صادرات را در ساختارعدم اشتغال مدل <<هریس تودارو>> بررسی نمود. هدف او در این مقاله کاهش اثرات زیانبار ایجاد مناطق پردازش صادرات در کشور میزبان می¬باشد.
6- مدل تحلیلی تحقیق
در این قسمت مدل مفهومی برای اولویت¬بندی عوامل موثر بر سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس با استفاده از AHP در محیط نرم¬افزاری EC ارائه¬می¬شود.
در این مدل از 4 متغیر :
1-سیاستگذاریها 2- مدیریت 3- قوانین و مقررات 4- امکانات (به عنوان متغیرهای مستقل یا توضیحی) جهت تحلیل سرمایه¬گذاری منطقه آزاد ارس ( به عنوان متغیر وابسته) استفاده گردید. که ضریب هریک از این متغیرها و اهمیت آنها به عنوان عوامل موثر بر سرمایه¬گذاری می¬بایست تعین¬گردد.
شکل شماره(1)
1 گسترش روابط 1 اطلاع¬رسانی وبازاریابی 1 امنیت 1 زیرساختها
2 اختصاص بودجه 2 نظام اداری روان 2 تشویق مالی 2 زیربنایی
3 آزادسازی و 3 دارای شناخت از 3 ثبات و شفافیت 3 خدمات عمومی
خصوصی¬سازی کارکردها واهداف
7- اهداف تحقیق:
هدف اول: تعیین عوامل موثر برجذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس
هدف دوم: اولویت¬بندی عوامل موثر برجذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس با استفاده از تکنیک ریاضی AHP
8- سوالات و فرضیه های تحقیق
1- چه عواملی بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس موثرند؟
2- اولویت¬بندی عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس چگونه است؟
فرضیه های تحقیق بشرح زیر می باشد.
فرضیه اول: امکانات جز عوامل سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس است.
فرضیه دوم: قوانین و مقررات جز عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس است.
فرضیه سوم: سیاستگذاری جز عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس است.
فرضیه چهارم: مدیریت جز عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس است.
فرضیه پنجم: مکانیابی جز عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس است.
9- روش تحقیق :
از آن جایی که در این تحقیق به توصیف و مطالعه آن چه هست پرداخته شده، یک تحقیق توصیفی است. ازسویی چون در تحقیقات توصیفی می توان ویژگی های جامعه مورد مطالعه را از طریق پیمایش ارزیابی کرد، تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و از نظر هدف کاربردی است.
1-9- روش انجام کار:
روش انجام کار با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی در شکل زیر نمایش داده شده است.
مرحله اول: تعیین هدف
در این مرحله هدف از کار مشخص می¬گردد که (( تعیین اولویت عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس)) هدف اصلی است.
مرحله دوم: شناسایی عوامل موثر
در این مرحله ، نخست با استفاده از مطالعات کتابخانه¬ای عوامل موثر بر جذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس شناسایی و در قالب پرسشنامه¬ای بین گروه نمونه توزیع شد.
مرحله سوم: تشکیل ماتریس مقایسات زوجی
مرحله سوم شامل مقایسات زوجی عوامل مندرج در هر سطح از سلسله مراتب در جوابگویی به تحقق هدف یا تامین احتیاجات هدف یا عوامل سطح بالاتر می¬باشد، در این مرحله، این عمل با انجام مقایسه¬های زوجی صورت ¬می¬گیرد این مقایسات در ماتریسی به نام"ماتریس مقایسات زوجی" درج می¬شود. این ماتریس دو خاصیت عمده دارد. اول آن که قطر این ماتریس عدد یک است و دوم آن که ترجیح عوامل نسبت به یکدیگر خاصیت معکوس¬پذیری دارند.
در ارتباط با تعیین مقدار عددی ترجیح یک عامل به عامل دیگر ممکن است تصور شود که می¬توان اعدادی را به طور مستقیم برای این مقایسات منظور نمود. اما در مدل AHP بحث می¬شود که تخصیص مستقیم چنین وزن¬هایی به صورت مطلق، عملاً منجر به ناسازگاری محاسبات و نتایج حاصله خواهد شد. مثلاً ممکن است آن طور که ساعتی می-گوید هنگام مقایسه n عامل یا شی کوچکترین آنها ( از نظر صفت مورد مطالعه) را انتخاب کنیم و به آن مثلا ضریب 1 بدهیم و بقیه را نسبت به واحد (کوچکترین عامل) وزن¬گذاری کنیم. به نظر او اگرچه این رویه ممکن است از نظر تئوری و علم منطق کاملاً درست باشد، اما کاربرد این روش در عمل تقریباً غیر ممکن است و نتایج حاصله غیر قابل اعتماد و ناسازگار خواهد بود. لذا وی مقایسات نسبی و زوجی را برای این منظور پیشنهاد می¬کند و برای اهتراز از کاربرد اعداد مجرد و مطلق یک مقیاس 9 درجه¬ای را که صحت آن بر اساس یک آزمایش اپتیومتری در فیزیک تنظیم شده است. به شرح جدول زیر ارائه می¬نماید.
شدت اهمیت شرح توضیحات
1 اهمیت مساوی دو شی یا عامل در صفت مورد نظر مساوی هستند.
3 یکی از اشیا یا عوامل به طور ضمنی بر دیگری ترجیح دارد. تجربه و یا قضاوت به گونه ای ملایم و ضمنی به به نفع یکی نسبت به دیگری است.
5 یکی از اشیا یا عوامل به وضوح بر دیگری ترجیح دارد. تجربه و یا قضاوت به طور جدی یکی را بر دیگری ترجیح می¬دهد.
7 بسیار با اهمیت شواهد حاکی از آن است که یکی از اشیا یا عوامل بدون تردید و بحث بر دیگری ترجیح دارد
9 بی نهایت با اهمیت تجربه، شواهد و قضاوت نشان می¬دهد که یکی از عوامل یا اشیا به نحو بی نهایت بارز و گویا بر دیگری ترجیح دارد (غالب بودن یک صفت دریکی از اشیا در مقایسه با دیگری صد در صد است.)
4،2،8،6 ارزشهای واسطه ای بین دو قضاوت همجوار بین قضاوت همجوار ائتلاف لازم است.
خاصیت معکوس بودن وقتی فعالیت I با فعالیت I (در ارتباط با یک صفت) معکوس آن عدد را اختصاصی می¬کند.
مأخذ : قدسی پور، 1382
مرحله چهارم:
در مرحله چهارم از فرایند مدل زوجی، وزن نسبی عوامل هر سطح محاسبه می¬شود. متدلوژی این محاسبه به شرح زیراست.
اگر مقایسه¬گر می¬توانست وزنهای واقعی n عامل مورد مقایسه را بداند، در آن صورت ماتریس مقایسات زوجی نسبی عوامل به شکل زیر بود :
(1-3)
در این وضعیت، وزن های نسبی به صورت بدیهی می¬تواند از هر کدام ازn سطر ماتریس A محاسبه شود. به عبارت دیگر ماتریس A دارای رتبه 1 بوده و رابطه زیر برقرار است:
(3-2)
که در آن بردار وزن واقعی و n تعداد عوامل یا عناصر است.
در مدل AHP استدلال می¬شود که چون قضاوت کننده شناختی نسبت به بردار W ندارد (اجزا این بردار یعنی w1,w2,…, wn برای وی مشخص نیست) بنابراین قادر نیست که وزن¬هایی نسبی دو¬به¬دویی ماتریس A را با دقت صددرصد تعیین کند. بنابراین ماتریس A که حاصل قضاوت شخصی او می¬باشد منطقاً ناسازگار است. محاسبه وزن از روشهای مختلفی مثل روش حداقل مربعات، روش حداقل مربعات لگاریتمی، روش بردار ویژه، روشهای تقریبی و ... بدست می¬آید.
روشی که از همه رایج¬تر است، روش بردار ویژه می¬باشد. که به طریق زیر اعمال می¬گردد.
1) ماتریس A را تشکیل دهید،
2) ماتریس را تشکیل دهید،
3) دترمینان ماتریس را محاسبه¬کرده و مساوی صفر قرار داده و مقادیر را محاسبه¬کنید،
4) بزرگترین را نامیده و آن را در رابطه
(3-3)
قرار داده و با استفاده از رابطه فوق مقادیر Wi را محاسبه نمائید.(قدسی¬پور،1387،47)
هرچه قدر به n نزدیکتر باشد در آن صورت درجه سازگاری ماتریس A بیشتر است که براساس این خاصیت، مقیاسی تحت عنوان CI یا" مقیاس یا درجه سازگاری " و CR یا "نسبت سازگاری " به شرح زیر محاسبه می¬گردد:
λmax-n C.I=
n-1
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 20 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله اولویت¬بندی عوامل موثر برجذب سرمایه¬گذاری در منطقه آزاد ارس با استفاده از تکنیک AHP