نوع فایل: word
قابل ویرایش 40 صفحه
چکیده:
نظر به ممنوعیت و الغای بهره در اقتصاد اسلامی و به تبع آن تغییر قانون عملیات بانکی ایران، عملکرد سیاست بازار باز که بر خرید و فروش مبتنی است، کارایی نداشته و اساسی‌ترین ابزار سیاست پولی برای کنترل نقدینگی از اختیار بانک مرکزی خارج شد.
اوراق بهادار استصناع می‌تواند ابزاری جایگزین برای اوراق قرضه تلقی شود و بانک مرکزی می‌تواند با خرید و فروش این اوراق در بازار اولیه و ثانویه و با اعمال سیاست‌های پولی مناسب، به اهدافی نظیر ایجاد اشتغال، تثبیت سطح عمومی قیمت‌ها، بهبود موازنه پرداخت‌های خارجی و رشد اقتصادی دست یابد. مقاله حاضر ضمن تبیین عقد استصناع و بیان ماهیت آن از نظر فقهی به تصحیح آن پرداخته، سپس کیفیت به‌کارگیری آن در اقتصاد کشور و چگونگی به‌کارگیری بانک مرکزی از اوراق استصناع برای اهداف اقتصادی را تبیین می‌کند
مقدمه:
یکی از مهم‌ترین وظایف نظام بانکی کنترل و هدایت متغیرهای اساسی اقتصاد کلان از طریق اجرای خردمندانه سیاست‌های پولی و تنظیم عرضه پول است. قانون عملیات بانکی بدون ربا نیز بر سامان‌دهی، کنترل و هدایت گردش پول و اعتبار به‌عنوان وظیفه نظام بانکی تأکید دارد. بانک‌های مرکزی برای اجرای سیاست‌های پولی و دستیابی به اهدافی نظیر دستیابی به رشد و اشتغال و تثبیت سطح عمومی قیمت‌ها و بهبود بخشیدن به موازنه پرداخت‌های خارجی ابزارهای متفاوتی چون عملیات بازار باز، تغییر نرخ ذخیره قانونی، تغییر نرخ تنزیل مجدد در اختیار دارند.
با الغای بهره در اقتصاد اسلامی و به تبع آن، تغییر قانون عملیات بانکی ایران، ابزارهای مبتنی بر بهره نظیر اوراق قرضه به‌طور طبیعی کاربرد ندارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا ابزارهای دیگری مطابق با قانون عملیات بانکی بدون ربا می‌توان مطرح کرد که مشکل حقوقی اوراق قرضه را نداشته و در عین حال از کارایی مطلوبی بهره‌مند باشد.
مقاله در صدد است اوراق بهادار استصناع، را به‌صورت ابزاری مناسب برای اعمال سیاست پولی به‌وسیله بانک مرکزی مطرح کند بدین معنا که دولت، بانک‌ها یا مؤسسه‌ها و نهادهای مالی و اعتباری می‌توانند با انعقاد قراردادهای مربوط به تولید کالای خاص یا احداث طرح و پروژه‌های ویژه، اوراق بهادار استصناع را با سررسید مشخص در اختیار پیمانکار یا سازنده بگذارند و این اوراق ابتدا در بازار اولیه و سپس در بازار ثانویه با مجوز بانک مرکزی قابل خرید و فروش باشد و بانک مرکزی بتواند با خرید و فروش این اوراق در بازار، سیاست‌های پولی موردنظر را برای تنظیم حجم نقدینگی اعمال کند.
این مقاله به مباحثی نظیر معنای استصناع، ماهیت عقد استصناع، اوراق استصناع، چگونگی ابزارسازی با این عقد، بازار اولیه و ثانویه اوراق استصناع، چگونگی کارکرد آن در جهت سیاست پولی و عملیات بازار باز و ... می‌پردازد و در صدد است این ابزار را در چارچوب عملیات بانکی بدون ربا مطرح کند و نظام بانکی کشور را یک گام به جلو برد، و تا حدودی از محدودیت‌های پیش‌رو بکاهد و اهداف موردنظر سیاست‌های پولی منطبق با فقه اسلامی را تا حدّ امکان عملی سازد.
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
معنای استصناع
ماهیت عقد استصناع
کلام آیت‌الله مومن در دو مورد ذیل قابل مناقشه است
استصناع و قانون عملیات بانکی بدون ربا
ضرورت بازارهای مالی
ضرورت طراحی ابزاری مناسب برای جایگزینی اوراق قرضه
ضوابط طراحی ابزارهای جایگزین
قابلیت تامین اعتبار مالی
قابلیت برای ابزار سیاست پولی
قابلیت تشکیل بازار
چگونگی انتشار اوراق بهادار استصناع
صورت اوّل: استصناع مستقیم
صورت دوم: استصناع غیرمستقیم
اعمال سیاست مالی
اعمال سیاست پولی
شرایط لازم فقهی در اوراق استصناع
ویژگی‌های اوراق بهادار استصناع
نتایج و پیشنهادها
منابع و مآخذ
منابع ومأخذ:
تسخیری، محمدعلی، «الاستصناع»، مجله مجمع الفقه الاسلامی، المجلد السادس، الجزء الثانی، 1410ق.
موسوی خمینی (الامام)، سیّدروح الله، تحریر الوسیله، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
زرقاء، انس، «گواهی استصناع (سفارش ساخت)»، محمدزمان رستمی، فصلنامة تخصّصی اقتصاد اسلامی، سال اوّل، ش 1، بهار 1380ش.
سرخسی، شمس‌الدین، المبسوط، دارالمعرفه، 1406ق، ج 12.
شافعی ابن ادریس، الام، دارالشعب، 1388ق، ج 3.
طوسی، محمد بن حسن، کتاب الخلاف، موسسه النشر الاسلامی، 1411ق، ج 3.
ــــــــ، المبسوط، المکتبة المرتضویه، بی‌تا، ج 2.
عیوضلو، حسین، تحلیل فقهی، اقتصادی اوراق قرضه در بازارهای پول و سرمایه ایران، تهران، پژوهشکده پولی و مالی و بانکی، 1383ش.
فراهانی‌فرد، سعید، سیاست‌های پولی در بانکداری بدون ربا، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اوّل، 1378ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، 1362ش، ج 5.
مجله مجمع الفقه الاسلامی، الدورة السابعة لموتمر مجمع الفقه الاسلامی، المجلد السابع، الجزء الثانی، 1412ق.
معاونت امور اقتصادی، جایگزین سیاست انتشار خرید و فروش اوراق قرضه، تهران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، 1373ش.
موسویان، سیّدعباس، «بررسی فقهی ـ اقتصادی ابزارهای جایگزین عملیات بازار باز و معرفی ابزاری جدید»، مجموعه مقالات سیاست‌های پولی (2)، تهران، موسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1379ش.
مؤمن، محمد، «استصناع (قرارداد سفارش ساخت)»، مجله فقه اهل بیت، ش 12 ـ 11، 1376ش.
ــــــــ، «جایگاه اوراق مشارکت در نظام اقتصاد اسلامی»، مجله معرفت، بهار، ش 28، 1378ش.
هدایتی، سیّدعلی‌‌اصغر و دیگران، عملیات بانکی داخلی (2)، تهران، مؤسسه عالی بانکداری، دهم، 1384ش.
نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر کلام، المکتبة الاسلامیه، 1398ق، ج 35.
نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
هاشمی شاهرودی، سیّدمحمود، «استصناع»، مجله فقه اهل بیت
پروژه اوراق بهادار استصناع. doc