دانلود مقاله جنگلداری در مناطق خشک

اختصاصی از فایلکو دانلود مقاله جنگلداری در مناطق خشک دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

تقدیم
تقدیم به همه آنهایی که طبیعت را دوست دارند و برای حیاتش می کوشند.

تقدیر و تشکر
این مجموعه در راستای آشنایی با مناطق خشک و جنگل کاری در این مناطق و با کوشش های جناب آقای دکتر گرجی مسئول خدمات دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی اراک و همچنین جناب آقای دکتر صدوق مدیر گروه محیط زیست دانشگاه مذکوز تهیه گردیده است. لذا بدین وسیله از زحمات و تلاش های ارزشمند ایشان کمال سپاس را دارم.

فهرست مطالب
فصل اول: محیط های خشک
مفهوم خشکی
علل خشکی
اقلیم مناطق خشک
بارندگی
درجه حرارت
رطوبت جوی
باد
خاکهای مناطق خشک و اهمیت خواص خاک
پوشش گیاهی مناطق خشک
طبقه بندی پوشش گیاهی
فصل دوم: جنگل کاری به منظور خاص
جنگل کاری به منظور احیاء زمین های کوهستانی
جنگل کاری بر شن های روان
جنگل کاری به منظور باد شکن
جنگل کاری به منظور مبارزه با آلودگی هوا
نقش جنگل کاری در کاهش گرما
اثرات جنگل کاری در شهرها
فصل سوم: تکنیک های ایجاد و مدیریت نهاستان های جنگلی
شناسایی مقدماتی محل
انتخاب محل کشت
انتخاب گزمه ها
آماده سازی محل کشت
زمان کاشت
فصل 4: نهاستان های جنگلی ویژه
بارشکن ها و کمربندهای حفاظتی
طراحی بار شکن ها و کمربندهای حفاظتی
انتخاب گونه های درخت و درختچه
فنون کاشت
فعالیتهای مدیریتی
تثبیت تپه های ماسه ای
تثبیت تپه های ساحلی
تثبیت تپه های درون خشکی
فنون کاشت
فصل 5: جنگل کاری در نقاط خشک و نیمه خشک جهان
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک ایتالیا
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک شمال آفریقا
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک مصر
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک عراق
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک اردن
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک کویت
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک خاور نزدیک
جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک هندوستان و پاکستان
مقدمه
نیمی از کشورهای جهان به طور کلی یا جزئی در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند. این مناطق، با حاشیه های نیمه مرطوب یا به اصطلاح دیمزارهای خود، مجموعا حدود چهل و پنج میلیون کیلومتر مربع یا یک سوم مجموع زمینهای دنیا را در بر می گیرند. آسیبهای بوم شناختی در این مناطق چنان افزایش یافته که زنگهای خطر را به صدا در آورده و زندگی هشتصد و پنجاه میلیون نفر ساکنان این مناطق را تهدید می کند.
مداخله بشر از طریق عملیات کنترل یا به کارگیری سیستمهای مناسب استفاده از اراضی، می تواند این روند را متوقف کند و در نهایت، فرایند تخریب را دگرگون سازد. مفهوم، تدوین و اعمال این گونه مداخلات می بایست مبتنی بر دانش صحیح و درک درست از عوامل انسانی بوم شناختی و اقتصادی درگیر در هر وضعیت خاص باشد. همچنین، کارکنان میدانی باید به موازات پیشرفتهای تکنولوژیک رشد کنند.
فصل 1
محیطهای خشک
1- مفهوم خشکی
محیطهای خشک از نظر شکل زمین، خاک، گونه های گیاهی و جانوری، بیلان آبی و فعالیتهای انسانی، فوق العاده متنوع اند. به همین علت، نمی توان هیچ گونه تعریف عملی از محیطهای خشک به دست داد. اما به هر حال، یک عنصر مشترک در تمامی مناطق خشک، خشک بودن آن است.
خشکی معمولا به عنوان تابعی از بارندگی و درجه حرارت تعریف می شود. از جمله شاخصهای مفید برای بیان خشکی، شاخص خشکی اقلیمی است:
که در آن P نشانگر بارندگی و ETP نشانگر میزان تبخیر و تعرق بالقوه است که توسط روش«پنمن» با در نظر گرفتن رطوبت هوا، میزان تشعشع خورشید و میزان باد محاسبه می شود.
به وسیله این شاخص، می توان مناطق خشک را به سه دسته تقسیم کرد: فوق العاده خشک، خشک، نیمه خشک. از مجموع اراضی سراسر دنیا، زمینهای فوق العاده خشک 2/4 درصد، زمینهای خشک 6/14 درصد و اراضی نیمه خشک 2/12 درصد را در برگرفته اند. بنابراین، در حدود یک سوم مساحت زمینهای دنیا، جزو اراضی خشک محسوب می شود.
مناطق فوق العاده خشک(شاخص خشکی 03/0) عبارت است از مناطقی که در آنها پوشش گیاهی وجود ندارد، باستثناء معدودی درخچه به صورت پراکنده، و غالبا زندگی شبانی عشایری در این گونه مناطق یافت می شود. میزان بارش سالانه در این مناطق کم است و به ندرت از صد میلی متر تجاوز می کند. باران کمیاب و نامنظم است، به طوری که گاه در دوره های طولانی در چندین سال در حد صفر است.
مناطق خشک(شاخص خشکی 03/0 تا 2/0) که از ویژگیهای آن، زندگی شبانی است، و کشاورزی تنها با استفاده از آبیاری صورت می گیرد. در اکثر مناطق، پوشش گیاهی طبیعی بصورت پراکنده، شامل گراسهای یک و یا چند ساله و دیگر گونه های علفی و بوته ها و درختچه ها وجود دارد. تنوع بارندگی در این مناطق زیاد است، به طوری که میزان آن سالیانه، بین 100 تا 300 میلی متر می باشد.
مناطق نیمه خشک(شاخص خشکی 2/0 تا 5/0) در این مناطق، میزان بارندگی می تواند آب مورد لزوم برای کشاورزی با سطح تولید کمابیش ثابت را تامین کند. تولید دامپروری مبتنی بر یکجا نشینی نیز در این مناطق صورت می گیرد. پوشش گیاهی بومی این مناطق، معمولا شامل گونه هایی نظیر گراسها و شبه گراسها و فوربها و نیز گیاهان نیمه بوته ای، درختچه و درخت است. میزان بارش سالانه در این مناطق، در تابستان بین 300-600 میلی متر تا 700-800 میلی متر و در زمستان بین 200-250 تا 450-500 میلی متر است.
شرایط خشک را می توان در مناطق نیمه مرطوب نیز یافت(شاخص خشکی 5/0 تا 75/0). در مجموع، اصطلاح مناطق خشک در این کتاب به مناطق فوق العاده خشک، خشک، نیمه خشک، و نیمه مرطوب اطلاق می شود.
2- علل خشکی
خشکی، در نتیجه وجود هوای خشک فرود آینده حادث می شود. بنابراین، خشکی اغلب در مناطقی وجود دارد که در آنجا شرایط واچرخه ای حاکم باشد؛ همان گونه که در مناطق تحت شرایط واچرخه ای نواحی نیمه گرمسیر صادق است.
تاثیر واچرخه های نواحی نیمه گرمسیری بر بارندگی، در صورت وجود سطوح سرد افزایش می یابد. هوای خشک، همچنین در مناطق اطراف رشته کوههای بزرگ پدید می آید زیرا این کوهها واچرخه هایی را که از فرازشان عبور می کنند، مختل ساخته، مانع بارندگی می شوند. همچنین، گرمای زیاد سطح زمین، مانع بارندگی می شود و در نتیجه، مناطق وسیع دارای آب و هوای خشک، در فاصله دور از دریا یافت می شوند.
3- اقلیم مناطق خشک
ویژگی مناطق خشک، گرمای شدید و بارندگی پراکنده و ناکافی است در واقع نوعی ناهمگونی در آب و هوا به چشم می خورد. به طور کلی، این ناهمگونی اقلیمی در نتیجه اختلاف درجه حرارت، فصل بارندگی و درجه خشکی پدید می آید. سه گروه اصلی که از نظر اقلیمی در توصیف مناطق خشک قابل تمایزند، عبارتند از: 1- اقلیم مدیترانه ای،
2- اقلیم گرمسیری و 3- اقلیم قاره ای.
در اقلیم مدیترانه ای، بارندگی اغلب در طول فصل پاییز و زمستان صورت می گیرد؛ تابستانها گرم و بدون بارندگی است؛ درجه حرارت زمستان معتدل است. شکل 1-1 اقلیم مدیترانه ای را نشان می دهد که در آن، فصل مرطوب از ماه اکتبر آغاز می شود و در آوریل یا ماه مه خاتمه می یابد و به دنبال آن، پنج ماه خشک فرا می رسد.
در اقلیم گرمسیری، بارندگی در طول فصل تابستان صورت می گیرد و هر چه فاصله از خط استوا بیشتر باشد، فصل بارندگی کوتاهتر و زمستان طولانی و خشک است. در«سنار» واقع در کشور سودان که نمونه منطقه ای با آب و هوای گرمسیری است، فصل از نیمه ژوئن تا پایان سپتامبر ادامه می یابد و پس از آن حدود 9 ماه فصل خشک از راه می رسد.
در اقلیم قاره ای معمولا پراکنش بارندگی در تمام طول سال یکنواخت است؛ اگر چه در تابستان بارندگی بیشتر است. در«آلیس اسپرینگز» در استرالیا میزان نزولات در هر ماه، کمتر از دو برابر میانگین درجه حرارت همان ماه است؛ از این رو فصل خشک در تمام طول سال ادامه دارد(شکل1-3).
4- بارندگی
بارانی که از جو در یک محل مشخص می بارد، یا در میان راه با درختها، درختچه ها یا دیگر رستنی ها برخورد می کند و یا به سطح زمین می رسد و جریان آب سطحی، جریان زیر قشری و آبهای زیرزمینی را تشکیل می دهد. صرف نظر از مقدار آبی که در زمین باقی می ماند، بخش اعظم آن، در اثر تبخیر و تعرق گیاهان و تبخیر رودخانه ها و تبخیر آبهای دیگری که از جریان هرز آب سطحی، آب زیر قشری و آبهای زیرزمینی پدید آمده، همان گونه که در چرخه هیدرولوژیک شکل 1-4 نشان داده شده، در نهایت به جو بر می گردد.
پویش نسبی چرخه هیدرولوژیک در یک محل، عمدتا توسط طبیعت فضایی و زمانی الگوهای بارندگی، رژیمهای حرارتی و رطوبت جوی، خاک و مشخصه های توپوگرافی، و ویژگیهای گیاهی این مناطق تعیین می شود.
برخلاف شرایط مناطق معتدل، توزیع بارندگی در تابستان و زمستان در مناطق خشک متفاوت است. برای مثال، در شهر«رباط» واقع در مراکش، بارندگی معمولا در فصل زمستان صورت می گیرد و در ماههای گرم تابستان بارندگی وجود ندارد. از سوی دیگر، در منطقه«سنار» در کشور سودان، زمستان به صورت یک دوره بلند مدت خشک است؛ در حالی که قسمت اعظم بارندگی در ماههای تابستان صورت می گیرد. اگر چه رباط و سنار دارای میزان بارندگی یکسانی هستند، تنوع بارندگی در خور توجه و بررسی است. بارانهای زمستانی در رباط می تواند به داخل خاک نفوذ کند و به منابع آب زیرزمینی بپیوندند؛ در حالی که در بارش تابستانی در سنار، آب باران روی سطح خاک گرم می بارد و در اثر تبخیر از بین می رود. این امر هنگامی تشدید می شود که نزولات به شکل تگرگ و رگبار مختصر باشد. بنابراین، بارش موثر و مفید برای گیاهان در رباط بسیار بیشتر از سنار است.
این مثال نشان می دهد که مناطق دارای باران تابستانی، نسبت به اقلیمهای سردتر دارای باران زمستانی، بارش سالانه بیشتری نیاز دارد تا گیاهان به مقدار آب یکسانی دست یابند. با این حال گیاهان در مناطقی که در طول زمستان در دوره خواب به سر می برند، نمی توانند در این دوره استفاده کاملی از آب موجود ببرند.
در مناطق خشک میزان بارندگی همچنین در هر سال با سال دیگر متفاوت است و این موضوع را می توان به آسانی با رجوع به آمار بارندگی در یک منطقه مشخص در طول زمان تایید کرد. تفاوت بین کمترین و بیشترین میزان بارندگی ثبت شده در سالهای مختلف، می تواند مساله ای جدی و قابل توجه باشد، اگر چه معمولا دامنه آن 50 درصد میزان متوسط بارش سالانه است. میزان تنوع بارندگی ماهیانه حتی بیش از این است.
در بسیاری موارد، میزان بارندگی مورد انتظار در یک انتظار در یک مکان مشخص، با متوسط بارش سالیانه ثبت شده طی چند سال یکسان نیست. تنوع بارندگی در فعالیتهای جنگلداری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا وقتی بارندگی کافی نباشد، گونه های جدیدا شکل گرفته با مشکل مواجه می شوند. انتخاب زمان کشت، همزمان با بارندگی، بیشترین اهمیت را در موفقیت جنگلداری داراست.
شدت بارندگی، پارامتر دیگری است که باید در نظر گرفت. زیرا ممکن است خاک قادر به جذب تمامی آب یک بارش سنگین نباشد و در نتیجه، باران به صورت هرز آب تلف شود. همچنین، آب حاصل از بارندگی با شدت کم، ممکن است در اثر تبخیر از بین برود؛ بویژه اگر بارندگی در اراضی خشک به وقوع پیوندد. شدت بارندگی را می توان با محاسبه تعداد روزهای بارانی یا ترجیحا میزان بارندگی در ساعت یا روز اندازه کرد. شدت بارندگی، همچنین با احتمال فرسایش خاک مرتبط است. می دانیم که قطرات باران از چنان نیرویی برخوردار است که می تواند خاک را جابجا کند و این امر خصوصا در مورد خاکهای سطحی صادق است. فرسایش ناشی از قطرات آب در حال بارش که به فرسایش تلاشی موسوم است، می تواند به ساختمان خاک آسیب بزند و یا آن را نابود کند. همچنین، هنگامی که شدت بارندگی به 35 میلی متر در ساعت می رسد، قدرت فرسایش آن به شدت بالا می رود. درصد بسیار بالایی از بارندگیها در مناطق گرمسیری، از شدتی بیش از این مقدار برخوردار است که اصطلاحا آن را آستانه فرسایش می نامند.
5- درجه حرارت
الگوی اقلیمی در مناطق خشک، غالبا با یک فصل خشک نسبتا«سرد» پیش از یک فصل خشک نسبتا«داغ» و در آخر، یک فصل بارانی«معتدل» مشخص می شود. به طور کلی، نوسانهای حرارتی روزانه مهمی در این فصلها به چشم می خورد. اغلب اوقات در طول فصل خشک«سرد»، درجه حرارت در روز، به 35 تا 45 درجه سانتی گراد می رسد و در شب به 10 تا 15 درجه سانتی گراد در شب تغییر کند. در بسیاری از موارد، این نوسان درجه حرارت روزانه، رشد بسیاری از گونه های گیاهی را محدود می کند.
رشد گیاهان بین حداقل و حداکثر درجه حرارت معینی امکان پذیر است. درجه حرارت بسیار بالا یا بسیار پائین، می تواند به گیاهان آسیب بزند. گیاهان در دمای بالا ممکن است دوام بیاورند، زیرا می توانند مقدار زیادی از این دما را از طریق تعرق شدید، باعث از دست رفتن سریع رطوبت خاک خواهد شد؛ اگر چه مشکلات ناشی از درجه حرارت پایین عموما در مناطق خشک کمتر به چشم می خورد، اما چنانچه در دوره های نسبتا طولانی عارض شود، می تواند باعث محدودیت رشد گیاه شود. در دمای زیر صفر درجه سانتی گراد، گیاه ممکن است از بین برود.
6- رطوبت جوی
اگر چه میزان بارندگی و درجه حرارت عوامل اصلی تعیین کننده خشکی است، عوامل دیگری نیز در این زمینه دخیل اند. رطوبت هوا برای تعادل آب موجود در خاک حائز اهمیت است. هنگامی که رطوبت خاک، بیش از رطوبت هوا باشد، آب موجود در خاک تبخیر می شود. هنگامی که رطوبت هوا بیش از خاک باشد، جهت جریان معکوس خواهد شد. رطوبت مناطق خشک معمولا کم است.
در بسیاری از مناطق، وجود شبنم و مه برای بقای گیاهان ضروری است. شبنم در نتیجه تراکم بخار آب موجود در هوا بر روی سطح برگ در طول شب پدید می آید، در حالی که مه، در اثر تعلیق ذرات ریز آب در هوا تولید می شود. آبی که به شکل مه و یا شبنم بر روی برگ جمع می شود، گهگاه می تواند از طریق روزنه ها جذب گیاه شود و یا اینکه، بر روی زمین چکیده و رطوبت خاک را بالا برد. شبنم و مه باعث افزایش رطوبت هوا می شوند و در نتیجه، تبخیر و تعرق را کاهش داده، رطوبت خاک را حفظ می کنند.
7- باد
مناطق خشک، به علت کمبود پوشش گیاهی که می تواند سبب کاهش جابجایی هوا شود، نوعا باد خیزاند. بادها، هوای مرطوب را در اطراف گیاهان و خاک به حرکت در می آورد و در نتیجه، میزان تبخیر و تعرق را افزایش می دهد.
فرسایش خاک در اثر باد در مناطقی روی می دهد که شرایط خاک، پوشش و اقلیم، مستعد این نوع فرسایش باشند. این شرایط(خاک خشک سست یا خاک ریز، سطح زمین صاف، پوشش گیاهی پراکنده، باد شدید کافی برای عمل جابجایی خاک) غالبا در مناطق خشک دیده می شود. علت اصلی فرسایش خاک در اثر باد، نبود پوشش گیاهی است. جدیدترین خسارت حاصله از ذرات خاک باد خورده، جداسازی مواد متشکله آن است. فرسایش بادی به تدریج، سیلت، رس و مواد آلی از خاک سطحی را به حرکت در می آورد و بدین ترتیب، شنهای درشت و غیرحاصلخیز بر سطح زمین باقی خواهد ماند.
غالبا شنهای سطحی خاک به صورت توده درآمده، خطری جدی برای زمینهای اطراف فراهم می آورند. بارندگی، عامل اصلی انتقال رطوبت از بخار آب موجود در هوا به زمین است. تبخیر، در واقع مکمل سیکل هیدرولوژیکی است. در بررسی مقدار باران موثر، میزان تبخیر رطوبت خاک اهمیت دارد. میزان تبخیر با بالا رفتن سرعت باد، افزایش درجه حرارت و پایین آمدن رطوبت، افزایش می یابد.
همان گونه که اشاره شد، گیاهان برای جبران گرمای شدید محیط، ناگزیر از راه تعرق واکنش نشان می دهند. تعرق باعث از دست رفتن مقدار متعنابهی از رطوبت خاک می شود. شدت تعرق به سرعت باد، رطوبت، درجه حرارت و به خود گیاه بستگی دارد. بعضی از کیاهان با محیط خشک سازگارترند و کمتر از سایر گونه ها دچار تعرق می شوند. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که ترکیب گونه های گیاهان، نقش مهمی در میزان تعرق گیاه دارد. حاصل جمع مقدار آب از دست رفته از طریق تبخیر(از خاک) و تعرق(از گیاه) را عمل تبخیر می نامند که مولفه اصلی چرخه آب است و با در نظر گرفتن آن از طریق اعمال مدیریت صحیح در اراضی می توان، رطوبت خاک را افزایش داد.
8- خاکهای مناطق خشک و اهمیت خواص خاک
خاکها از تاثیر اقلیم و گیاهان بر روی سنگ مادر در طول زمان پدید می آیند. جنبه های مهم پیدایش خاک در آب و هوای خشک عبارتند از:
- تغییرات شدید درجه حرارت طی روز که باعث خرد شدن سنگها از نظر فیزیکی یا مکانیکی می شود.
- بادها و توفانهای صحرایی حامل ذرات شن که سبب سایش و خراش سطوح سنگی می شوند.
متلاشی شدن فیزیکی سنگها، قطعات نسبتا بزرگی بر جای می گذارد؛ از این مرحله به بعد، تنها هوادیدگی شیمیایی است که می تواند این قطعات را متلاشی کند. جریان هوادیدگی شیمیایی در مناطق خشک به ویژگی کمبود آب، بسیار کند است. همچنین دوره های طولانی کمبود آب در از بین رفتن یا کندی آبشویی(انتقال املاح به لایه های پایین) نمکهای محلول مهم است. از همین رو انباشت و تجمع نمکها با زیاد شدن تبخیر افزایش می یابد. مدت زمان کوتاه جریان هرز آب، مانع نفوذ عملی نمکها در خاک می شود(فقط مسافت کوتاهی حمل می شوند)، که غالبا به تجمع نمکها در گودیهای خاک می انجامد.
پوشش گیاهی، نقشی اساسی در جریان خاک سازی دارد؛ بدین ترتیب که ریشه ها با نفوذ در قطعه سنگهای زیرین، باعث خرد شدن تدریجی آنها می شوند و در حاصلخیزی خاک به وسیله مواد آلی، اندامهای هوایی و زیرزمینی نقش اساسی ایفاء می کنند. با وجود این، نقش پوشش گیاهی در مناطق خشک بسیار کم است؛ زیرا پراکندگی تاج و پوشش گیاهی و توسعه اندامهای هوایی در این مناطق بسیار محدود است. با این همه، سیستم ریشه غالبا از رشد و گسترش استثنایی برخوردار است و بیشترین تاثیر را بر روی خاک دارد.
جنگلیان معمولا بیشتر با خواص خاک که برای کمک به رشد درختان و بوته ها اهمیت دارند، سر و کار دارد تا سیر تکاملی پروفیل خاک و یا سیستمهای طبقه بندی خاک منطقه. برای خاک مناطق خشک، ظرفیت نگهداری آب و توان تامین مواد مغذی، بیشترین اهمیت را داراست.
ظرفیت نگهداری آب در هر خاکی به ویژگیهای فیزیکی آن از جمله بافت، ساختمان و عمق آن بستگی دارد. بافت خاک، به توزیع نسبی ذرات(رس، شن و سیلت) اشاره دارد. به طور کلی، هر چه بافت خاک ریزتر باشد، ظرفیت نگهداری آب آن بیشتر است. ساختمان خاک و آرایش درونی ذرات آن، از مواد آلی موجود در خاک که این ذرات را به یکدیگر پیوند می دهد، تاثیر می پذیرد. خاکهای شنی، ساختمان معینی ندارند. خاکهای رسی دارای اشکال ساختمانی متفاوتی هستند که فضای موجود بین ذره ها، جریان هوا و آب را میسر می سازند. هر چه این فضای بین ذره ها بیشتر باشد، نفوذ پذیری آن نیز بیشتر خواهد بود.
عمق خاک، تعیین کننده مقدار رطوبتی است که خاک می تواند در خود نگه دارد و علاوه بر آن، نحوه گسترش ریشه گیاهان به آن بستگی دارد. به طور کلی، خاکهای آبرفتی و خاکهای واریزه ای از جمله خاکهای عمیق هستند. با این تفاوت که خاکهای رسوبی عمقشان بسیار متنوع است و به شیب زمین، طول و شدت هوادیدگی، تاثیرات بیوتیک(موجودات زنده) برخاک( یعنی کشت، چرای دام و غیر آن) بستگی دارد. خاکهای قله ها و دامنه های پرشیب در ارتفاعات بالا، غالبا کم عمق اند؛ ولی در دامنه های کم شیب و دره ها به طور نسبی یا کاملا عمیق می شوند. عمق خاک در مناطق خشک، اغلب با یک لایه سخت محصور می شود. این لایه های سخت که شامل سنگ آهن یا سنگ دانه های لاتریتی در مناطق گرمسیری و یا کلسیت سخت شده در مناطق مدیترانه ای است، می تواند کمابیش پیوسته باشد و از 5 تا 60 سانتیمتری زیر سطح زمین قرار داشته باشد.
از آنجا که تجمع و انباشت مواد آلی در مناطق خشک کم است، بنابراین، مقدار مواد آلی موجود در خاک این مناطق ناچیز است. هنگامی که چنین خاکهایی به زیر کشت بروند، محتوی محدود مواد آلی آنها به سرعت از بین می رود.
خواص شیمیایی خاک، مواد غذایی موجود در آن را کنترل می کند. ویژگی خاکهای مناطق خشک، آبشویی بالای مواد غذایی و هوادیدگی شدید مواد معدنی است، گرچه این دو فعالیت با کاهش بارندگی کند می شود. حاصلخیزی طبیعی( که تا حد زیادی بستگی به مواد آلی خاک سطحی دارد)، اغلب پایین است.
به علت خشکی اقلیم، ویژگیهای ادافیک خاک که محدودیتهای آبی را تسهیل می کند، برای کشت درختان و درختچه ها مطلوب است. برخی از این ویژگیهای ادافیک خاک عبارتند از:
- وجود سطح آب زیر زمینی که در عمق قابل دسترس ریشه باشد؛
- وجود ضخامت(عمق) خاکی مناسب برای میسر ساختن ذخیره آب؛
- بافت خاک مناسبی که حداکثر میزان آب را نگاه دارد.
البته از این موضوع نباید غفلت ورزید که توپوگرافی سطح زمین نیز نقش مهمی را ایفاء می کند. به عنوان مثال، قسمتهای کم عمق و پایین تر تپه های ماسه ای، می توانند تا حد قابل ملاحظه ای آب در خود ذخیره کنند که گیاهان سازگار از آن استفاده می کنند.
در نهایت، از آنجا که خاکهای مناطق خشک نسبت به فرسایش آبی و بادی آسیب پذیرند، تثبیت و حفاظت خاک اهمیت بسیاری دارد.
9- پوشش گیاهی مناطق خشک
پوشش گیاهی در مناطق خشک بسیار کمیاب است. با وجود این، سه شکل گیاهی این مناطق قابل تمیز است:
1- گیاهان یکساله با دوره رشد کوتاه
2- گیاهان گوشتی چند ساله
3- گیاهان غیرگوشتی چند ساله
گیاهان یکساله با دوره رشد کوتاه، بعد از بارندگی پدیدار می شوند و دوره زیست آنها در یک فصل کوتاه کامل می شود(8 هفته). رشد آنها، به یک دوره کوتاه مرطوب محدود است. این گیاهان یکساله، فاقد ویژگیهای گیاهان چند ساله اند. به طور کلی، اندازه این گیاهان، کوچک، ریشه آنها کم عمق و سازگاری فیزیولوژیک آنها شامل رشد فعالشان است. این گیاهان در دوران خشکسالی که ممکن است چند سال طول بکشد، به شکل بذر زندگی می کنند. گیاهان یکساله، گاه می توانند ساقه های انبوه تولید کنند و به عنوان علوفه مورد استفاده قرار گیرند.
گیاهان گوشتی چند ساله قادرند آب را در اندامهایشان ذخیره کنند(که می توانند آن را در مواقع خشکی به مصرف برسانند) این ویژگی به علت تکثیر و توسعه بافت پارانشیمی ساقه ها و برگها و ویژگیهای فیزیولوژیک آنهاست که میزان تعرق اندکی انجام می دهند. کاکتوسها از نمونه های بارز این گونه گیاهان اند.
گیاهان غیرگوشتی چند ساله اکثر گیاهان مناطق خشک را تشکیل می دهند. اینخا گیاهان مقاومی هستند و گراسها، بوته ها، درختچه ها و درختان مقاوم نسبت به شرایط سخت محیط مناطق خشک را شامل می شوند. بسیاری از این گیاهان چند ساله غیرگوشتی، بذرهای سختی دارند که به آسانی جوانه نمی زند و اغلب برای جوانه زدن نیاز به یک سلسله عملیات(خیساندن در آب یا اسید) دارند. رویش این گیاهان به سه شکل قابل تمیز است:
- همیشه سبز- که از نظر زیست شناختی در تماس سال فعال اند؛
- برگریز در فصل خشک- که از نظر زیست شناختی در فصل خشک در دوره خواب به سر می برند.
- برگریز در فصل سرد- که از نظر زیست شناختی در طول فصل سرد در دوره خواب به سر می برند.
گیاهان یکساله با دوره رشد کوتاه، از گونه های خشکی گریزند و به طور کلی، به عنوان گیاهان مقاوم به خشکی و خشکی پسند واقعی به شمار نمی روند. گیاهان گوشتی و غیر گوشتی چند ساله، در مقابل خشکی پایداری نشان می دهند و خشکی پسند واقعی محسوب می شوند. خشکی پسندی به صفات سازگاری گیاهان اشاره دارد که با مقدار کمی رطوبت ادامه حیات می دهند. پاره ای ویژگی های گیاهان خشکی پسند عبارتند از:
- توسعه سیستم ریشه ای به صورت گسترده- رشد اصلی ریشه ها می تواند به صورت عمودی، افقی یا به هر دو صورت باشد و ظاهرا به شرایط محلی(خاک) بستگی دارد. نفوذ ریشه تا عمق 10 تا 15 متری غیرعادی نیست؛ در خاکهای کم عمق، ریشه ها به طور افقی در زیر خاک رشد می کنند. بعضی از گونه ها خشکی پسند، در پاسخ به بارندگی کم یا در خلال دوره های تشکیل شبنم در زیر سطح خاک، ریشه های بارانی تولید می کنند.
- جوانه ها به وسعت ریشه ها نیستند- نسبت جوانه به ریشه، معمولا 1 به 5/3 تا 1 به 6 است.
- کاهش سطح تعرق- کاهش سطوج تعرق، در اثر ریزش و یا لوله شدن برگها صورت می گیرد.
- کاهش فصلی سطح تعرق گیاه- این ویژگی در طول فصل خشک، باعث کاهش میزان اتلاف آب می شود.
- سازگاری خاص در گونه های همیشه سبز، از میزان تبخیر می کاهد. برگ این گیاهان چرم گونه و غالبا پوشیده از لایه ضخیم مومی شکل است؛ به این گیاهان«اسکلروفیل» می گویند.
سایر ویژگیهای تشریحی تمیز دهنده گیاهان مقاوم در خشکی(خشکی پسند) عبارتند از:
- کوتیکولی شدن- تشکیل لایه مشمع مانند از جنس کوتین؛
- کوتینی شدن- اشباع سازی دیواره های سلولی از ماده کوتین که یک لایه ضد آب با تارهای مویین فراوان ایجاد می کند؛
- فرم خاص روزنه ها در تورفتگیها و شیارها که حفاظتی در برابر هوای خشک ایجاد می کند.
10- طبقه بندی پوشش گیاهی
در طبقه بندی پوشش گیاهی مناطق خشک، مشخصه های اصلی معمولا برحسب میزان بارندگی و الگوی بارندگی(توزیع زمانی آن) مشخص می شود.
- بیابانی: در این کتاب، اصطلاح«بیابان» در محدودترین مفهوم آن به زمینی اطلاق می شود که جز در مسیر رودخانه ها و مسیلها فاقد پوشش گیاهی باشد. گراسها و گیاهان علفی یکساله، در پی رگبارهای پراکنده پدیدار می شوند و به طور متوسط، میزان بارندگی سالیانه کمتر از 100 میلی متر است.
- نیمه بیابانی: پوشش گیاهی در مناطق نیمه بیابانی، شامل گراسها، بوته های علفی، درختچه ها و درختان کوچک و کوتاه تا ارتفاع دو متر است که اطرافشان تهی از هر گونه پوشش گیاهی است. چمنزارهای نیمه بیابانی در مناطقی وجود دارد که فرسایش زمین شناختی کمتر است و خاک قادر است باران مختصری را که می بارد جذب کند. پوشش گیاهی حاصله، پوشش یکدستی از گراسها و گیاهان علفی خواهد بود. درختان و درختچه های پراکنده در محلهایی یافت می شوند که آب زیادی در طول زهکشها و در حوضه های آبخیز وجود داشته باشد. درختچه های گوشتی، شامل مجتمعهای باز گیاهی است که در آنها گیاهان گوشتی غالب هستند. گراس هم ممکن است وجود داشته یا نداشته باشد. به طور کلی، مشخصه های گیاهان مناطق نیمه بیابانی، عبارتن از: انبوه گیاهانی که برگهایشان کاهش فراوانی دارد، گسترش بافتهای ذخیره سازی برای تشکیل ساقه های گوشتی و وجود تیغ و خار. بارندگی در این مناطق، بین 100 تا 300 میلی متر متغیر است که غالبا به صورت غیرقابل اطمینان و محدود به چند ماه از سال در قالب توفانهای محلی و رگبارهای پراکنده ظاهر می شود.
- ساوانای جنگلی کم باران: پوشش گیاهی در این منطقه، شامل گراسها و گیاهان علفی همراه با درختچه یا درخت(یا هر دو) است که نسبت گراش به درختچه یا درخت به دفعات و شدت آتش سوزیها بستگی دارد. درختان و درختچه ها غالبا تاجی مسطح و چترگونه دارند. تاج آنها یک پوشش بسته را به وجود نمی آورد، بلکه فواصل وسیعی باقی می گذارد که با درختچه های کم ارتفاع(پا کوتاه)، گراس و علف پوشانده می شود؛ گرچه نقطه های لخت و تهی از پوشش نیز به چشم می خورد. گاهی این نواحی تهی از پوشش، بعد از بارندگی، از گیاهان یکساله پوشیده می شود. ارتفاع گراسها به ندرت به 2 متر می رسد و درختچه ها و درختان از شش متر تجاوز نمی کنند.
درختچه ها و درختان، معمولا سایه کافی برای جلوگیری از رشد گراسها ایجاد نمی کنند. در فصل خشک، این گیاهان(علفی) از جمله عوامل بالقوه آتش سوزیها هستند. با این حال گونه های ساوانای جنگلی تا اندازه ای در برابر آتش سوزی مقاوم اند. هنگامی که گراسها و بوته های علفی غالب اند و درختچه ها و درختها کمتر از 50 درصد زمین را در بر گرفته اند، جنگل به عنوان مراتع جنگلی و باز طبقه بندی می شود. این نوع ساوانای جنگلی، نمایان مناطق خشک گرمسیری است که در آن یک دوره بارانی کوتاه و پس از آن، یک دوره طولانی گرم و خشک وجود دارد. متوسط باران بین 300 تا 600 میلی متر است.
خارستان همیشه سبز: این نوع پوشش گیاهی مناطق خشک، شامل خارستان بسته ای از گیاهان بوته ای همیشه سبز یا نیمه سبز، درختان کوچک، گیاهان بالا رونده و گهکاه، بعضی درختان بزرگ می باشد. گیاهان بوته ای با برگهای چرمی، صیقلی و یا برگهای تیغدار گوشتی، بین 2 تا 3 متر ارتفاع دارند. درختان بزرگتر در مقیاسی گسترده پراکنده اند. بارندگی سالانه از 500 میلی متر تجاوز می کند.
فصل دوم
جنگلکاری به منظور خاص
هدف های متعددی امروزه برای جنگلکاری در نظر گرفته می شود که اهم آنها عبارتند از:
1- جنگلکاری به منظور احیاء زمین های کوهستانی:
در مناطق کوهستانی بویژه نقاطی که در معرض خطر فرسایش می باشند و یا خطر سقوط بهمن وجود دارد و بالاخره برای جلوگیری از ریزش خاک و تنظیم رژیم باران به جنگلکاری اقدام می نمایند. برای مهار کردن مناطق کوهستانی به تشخیص متخصصین به ایجاد بانکت و تراس اقدام می شود و گونه های مناسب را در آن می کارند. اقدام به این عمل مستلزم مخارجی است ولی اجرای آن ضروری به نظر می رسد. در مناطق کوهستانی در شیب شمالی البرز این خطر کمتر موجود است ولی در دامنه های جنوبی بدلیل فرسایش خاک اقدام به آن اجباری است. در جبال زاگرس نیز این مسئله اهمیت حیاتی دارد. و احیاء مناطق مناطق کوهستانی در این سلسله جبال شدیدا توصیه می شود.
2- جنگلکاری بر شن های روان:
در این روش برای تثبیت تپه های شنی کرانه دریا و همچنین نقاط برای اقداماتی صورت می گیرد.
اصولا ذرات ماسه که به وسیله امواج دریا به ساحل آورده می شوند بر اثر تابش آفتاب زیاد در هوا معلق هستند و بعدا به مانعی برخورد می کنند و بعد از تجمع توده کوچکی ناچیزی را به وجود می آورند، لذا بعد از مدتی تپه قابل ملاحظه ای را درست کرده و بلندی گاهی به چند متر می رسد.
شیب ملایم این تپه های شنی به طرف دریا و شیب تند آنها بطرف ساحل است گاهی اتفاق افتاده که کیلومترها ساحل را اشغال می کنند و سطح قابل ملاحظه ای دارند، این تپه ها شکل هلالی دارند در بعضی ممالک در کرانه دریا مصنوعا تپه های ثابتی ایجاد می کنند تا جلوی پیشرفت ذرات ماسه را در کرانه دریا بگیرند و در نتیجه قسمت های داخلی از آسیب مصون بماند. گاه برای جلوگیری از دیواره چوبی استفاده می کنند این دیواره می تواند به دو صورت ایجاد گردد. اولا پایه هائی بطور 2 متر و به دور میانه 15 سانتیمتر را به فاصله های کم از یکدیگر در زمین فرو می کنند و بین آنها را با شاخه های باریک برگ دار یا بدون برگ که بطور افقی قرار داده می شوند می پوشانند. ثانیا تخته هائی به همین که فاصله ای به قدر سه سانتیمتر در بین آنها بماند در خاک فرو می نمایند تا از پیش روی ماسه جلوگیری نماید. ذرات شن که به وسیله باد از ساحل می رسد در پای دیواره جمع می شوند. به تدریج حجم این ذرات فزونی می یابد تا آنگاه که دیواره را در خود مدفون می کند در چنین مواردی دیواره جدیدی بنا می کند این کار را مدتی ادامه می دهند تا تپه به ارتفاع مناسبی برسد، اینک باید معلوم نمود که بلندی تپه حامی به چه اندازه باید باشد، ارتفاع تپه حامی تابع شرایط محلی است مسلما هر قدر تپه حامی بلندتر باشد اثر آن در حفاظت از نباتات پشت تپه بیشتر است. بر روی این تپه ها گیاهی از خانواده گندمیان به نام Psamma arenaria می رویانند. وجودش برای رشد این گیاه اصولا ضروری است. اندازه شیب دامنه رو به دریا باید ناچیز باشد اصولا این شیب برای دامنه رو به دریا 20 درصد و برای دامنه رو به خشکی 40 تا 50 درصد است.
تپه های حامی می توانند منطقه ای به پهنای تقریبا 10 تا 12 برابر بلندی خود را زیر پناه خویش بگیرند. و در این پهنا رستنی به رشد خود ادامه می دهد. وجود موانع جدید در روی تپه های شنی باعث تجمع شن و تشکیل برآمدگی هائی می گردد در این صورت بریدگی هائی در روی تپه حاصل می شود و باید مراقبت نمود که چنین حالتی رخ ندهد. و گیاهانی از قبیل Ammophilla arenaria(L.)Link را بطور پرپشت می کارند از رفت و آمد و چرای دام روی تپه ها باید جلوگیری کرد تپه های حامی باید به قدر کافی از ساحل فاصله داشته باشند تا امواج آسیبی به آنها نرساند.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  45  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید