بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران
چکیده:
از جمله مهمترین ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می توان به قابلیت اعتماد و مربوط بودن اطلاعات اشاره کرد. از جمله اقلام گزارش شده در صورتهای مالی تحت عنوان کلی دارایی های ثابت که اساساً دارای ماهیتی متفاوت از سایر دارایی ها و یا حتی سایر اقلام صورتهای مالی می باشد می توان سرقفلی و دارایی های نامشهود را نام برد. در این تحقیق به بررسی وجود قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزشهای گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در صورتهای مالی پرداخته ایم. اگر اقلام حسابداری دارای دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اطمینان باشند، باید در تصمیم گیری استفاده کنندگان از این اطلاعات مفید واقع شوند و بر ارزش بازار شرکت اثر بگذارند. برای بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن سرقفلی و دارایی های نامشهود گزارش شده در صورتهای مالی وجود رابطه همبستگی این دو را با ارزش بازار شرکت سنجیده ایم و پس از طی فرآیند تحقیق و تایید شدن فرضیات تحقیق مشخص شد که بین ارزش گزارش شده دارایی نامشهود و سرقفلی به عنوان متغیر مستقل و ارزش بازار به عنوان متغیر وابسته در یک دوره 5 ساله بین سالهای 1384 تا 1388 همبستگی مثبت معنادار وجود داشته است.
واژگان کلیدی: دارایی های نامشهود، دارایی ، سرقفلی، قابلیت اعتماد، مربوط بودن
مقدمه:
استانداردهای حسابداری هدف اصلی از تهیه و ارائه صورتهای مالی را کمک به استفاده کنندگان در راستای تصمیم گیری هایشان میداند. همچنین اطلاعات حسابداری دارای ویژگی های کیفی خاصی است. از جمله مهمترین این ویژگی ها می توان به قابلیت اعتماد و مربوط بودن این اطلاعات اشاره کرد. یکی از مهمترین و بحث انگیز ترین اقلام حسابداری می توان سرقفلی و دارایی های نامشهود را نام برد. صرفنظر از تعریف سرقفلی و دارائیهای نامشهود آنچه در این تحقیق اهمیت داشته است، بررسی وجود قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزشهای گزارش شده این دو در صورتهای مالی می باشد.
اگر اقلام حسابداری دارای دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اطمینان باشند، باید در تصمیم گیری استفاده کنندگان از این اطلاعات مفید واقع شوند و بر ارزش بازار شرکت اثر بگذارند. برای بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن سرقفلی و دارایی های نامشهود گزارش شده در صورتهای مالی ناگزیر باید تحت یک رابطه همبستگی این دو را با ارزش بازار شرکت سنجید.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1) مقدمه
در این فصل بطور مختصر به کلیات تحقیق شامل؛ بیان مسئله، اهداف، اهمیت، مدل تحلیلی، چارچوب نظری، فرضیات، دوره زمانی، قلمروها و در نهایت تعریف واژگان کلیدی تحقیق پرداخته خواهد شد.
2-1) تاریخچه مطالعاتی
تحقیقات داخلی
کرمی و عمرانی (1389)در پژوهشی که آقایان کرمی و عمرانی تحت عنوان " تأثیر چرخه عمر شرکت بر میزان مربوط بودن معیارهای ریسک و عملکرد" انجام داده اند به بررسی تأثیر چرخه عمر شرکت بر میزان مربوط بودن معیارهای ریسک و عملکرد پرداخته اند. در این تحقیق، بازده سهام به عنوان متغیر وابسته و معیارهای ریسک و عملکرد به عنوان متغیرهای توضیحی در نظر گرفته شده تا میزان مربوط بودن معیارهای مزبور با در نظرگرفتن متغیر تعدیل کننده چرخه عمر شرکت بررسی گردد. نخست نمونه آماری با استفاده از متغیرهای رشد فروش، نسبت سود تقسیمی و مخارج سرمایه ای به شرکت های در مرحله رشد، بلوغ و افول تفکیک شده، سپس با استفاده از معادلات رگرسیونی چند متغیره و آزمون آماری وونگ فرضیات تحقیق بررسی شده اند. نتایج حاصل از بررسی 518 سال - شرکت طی سال های 1380 الی 1386 نشان می دهد که میزان مربوط بودن معیارهای ریسک و عملکرد و نیز توان توضیحی افزاینده معیارهای ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر(رشد، بلوغ، افول) تفاوت معناداری با یکدیگر دارند. نتایج حاصل از آزمون آماری وونگ نشان می دهد که توان توضیحی افزاینده معیارهای ریسک در مرحله رشد، دارای بیشترین مقدار و در مرحله بلوغ دارای کمترین مقدار است.
بایزیدی و جبارزاده کنگرلوئی (1388) در پژوهشی که آقایان بایزیدی و جبارزاده کنگرلوئی تحت عنوان "بررسی و مقایسه قدرت توضیح دهندگی ارزش افزوده اقتصادی، درآمد پسماند و رشد غیر عادی سود در تعیین ارزش بازار سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" انجام داده اند مدل ارزیابی درآمد پسماند، ارزش بازار شرکت را تابعی از سود و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام در روش حسابداری شمول کلی و مدل رشد غیر عادی سود، ارزش بازار شرکت را تابعی از میزان سود غیر عادی در هر دوره می داند در حالی که مدل ارزش افزوده اقتصادی، ارزش شرکت را بر اساس سود عملیاتی خالص پس از کسر هزینه های تأمین مالی (از طریق بدهی یا حقوق صاحبان سهام) در روش حسابداری متعارف محاسبه می کند. در این پژوهش، تعداد 115 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دورهء زمانی 86-82 بررسی شده است. جهت آزمون فرضیه ها از دادههای تلفیقی استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که بین قدرت توضیحی این مدلها در تعیین ارزش شرکتها در حالت کلی تفاوت معنی داری وجود ندارد و تقریباً در تمامی موارد، مدل ارزیابی درآمد پسماند نسبت به مدل ارزش افزوده اقتصادی و همچنین مدل ارزش افزوده اقتصادی نسبت به مدل رشد غیر عادی سود در تعیین ارزش شرکتها دارای قدرت توضیحی نسبی بالاتری است
سعیدی و قادری (1386)در پژوهشی که آقایان سعیدی و قادری تحت عنوان " بررسی مربوط بودن سود حسابداری، ارزش دفتری گردش وجوه نقد عملیاتی و سرمایه گذاری در مدل های ارزشیابی مبتنی بر قیمت" انجام داده اند به بررسی توان پیش بینی کنندگی ارزش دفتری، سود خالص، گردش وجوه نقد عملیاتی و سرمایه گذاری به عنوان نماینده اطلاعات حسابداری در رابطه با ارزش بازار شرکتها پرداخته اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که ارزش دفتری و سود حسابداری اقلامی مربوط تر هستند و وارد نمودن گردش وجوه نقد (عملیاتی و سرمایه گذاری )در قدرت توضیح دهندگی مدلها افزایش معنی داری ایجاد نمی کند.
تحقیقات خارجی
هالتسن و واتز ( 2009)در پژوهشی که هالتسن و واتز تحت عنوان " ارتباط بین ارزش و قابلیت اطمینان دارایی های نامشهود: قبل و بعد از IFRS " انجام داده اند، ارزش های گزارش شده دارایی های نامشهود را قبل و بعد از IFRS در سالهای 2001 تا 2008 در شرکتهای کشور استرالیا مورد بررسی قرار داده اند.
آنها به این نتیجه رسیده اند که پس از تصویب استانداردهای حسابداری ارزش های گزارش شده دارایی های نامشهود بسیاری از شرکت تغییر کرده است. همچین قابلیت اطمینان دارایی های نامشهود تاثیر قابل توجهی از ارزش های گزارش شده دارد.
تامپسون و دنیس )2003)در پژوهشی که رابرت و دنیس تحت عنوان " شواهدی در ارتباط با مربوط بودن اقلام تعهدی یا جریان های وجه نقد: موضوع استهلاک " انجام داده اند، برای یافتن شواهدی جهت تایید این موضوع، آنان به مقایسه قدرت تفسیر سود محاسبه شده بر مبنای حسابداری تعهدی اموال، ماشین آلات و تجهیزات و سود محاسبه شده بر مبنای حسابداری نقدی اموال، ماشین آلات و تجهیزات با یکدیگر پرداخته اند، تا بدانند که کدام یک از آنها بهتر می تواند سودهای آتی مجموعه بزرگی از شرکت های تولیدی را تفسیر کنند. آنان دریافتند که سود محاسبه شده از طریق منظور نمودن مخارج سرمایه ای به حساب هزینه دوره، بخش کمتری از انحرافات قیمت سهام را می تواند توضیح دهد و قدرت تفسیر سود محاسبه شده توسط روش استهلاک بیشتر است. این نتیجه حتی برای شرکت هایی که از یک الگوی منظم سالانه برای مخارج سرمایه ای استفاده می کنند نیز صدق می کند.
3-1) بیان مسئله
با توجه به بیانیه شماره 4 هیئت تدوین کننده استانداردهای حسابداری که هدف اصلی از تهیه و ارائه صورتهای مالی را کمک به استفاده کنندگان در راستای تصمیم گیری هایشان میداند، اطلاعات حسابداری باید دارای ویژگی های کیفی خاصی باشد. از جمله مهمترین این ویژگی ها می توان به قابلیت اعتماد و مربوط بودن این اطلاعات اشاره کرد. یکی از مهمترین و بحث انگیز ترین اقلام حسابداری می توان سرقفلی و دارایی های نامشهود را نام برد. صرفنظر از تعریف سرقفلی و دارائیهای نامشهود آنچه در این تحقیق اهمیت دارد و پایه و اساس شکل گیری آن نیز بوده است، بررسی وجود قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزشهای گزارش شده این دو در صورتهای مالی می باشد.
اگر اقلام حسابداری دارای دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اطمینان باشند، باید در تصمیم گیری استفاده کنندگان از این اطلاعات مفید واقع شوند و بر ارزش بازار شرکت اثر بگذارند. برای بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن سرقفلی و دارایی های نامشهود گزارش شده در صورتهای مالی ناگزیر باید تحت یک رابطه همبستگی این دو را با ارزش بازار شرکت سنجید.
4-1) چارچوب نظری تحقیق
دارایی نامشهود به یک دارایی غیرپولی و فاقد ماهیت‌عینی اطلاق می‌شود که:
الف. به منظور استفاده درتولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می‌شود،
ب. با قصد استفاده طی بیش از یک دوره مالی توسط واحد تجاری تحصیل شده باشد، و
ج. قابل تشخیص باشد (استاندارد حسابداری، شماره 17).
در تعریف جامع، سرقفلی را چنین بیان کرده اند: سرقفلی ممکن است شاخصی از تجارت باشد که شرکت ها را قادر می سازد تا سود مازادی نسبت به بازده سرمایه گذاری به طور نرمال کسب نمایند. مازاد سود یعنی سود اضافی که بیشتر از سود معمولی باشد. مفهوم سرقفلی یعنی آنچه که سبب می شود مشتریان بیشتری برای شرکت جلب گردد.
سرقفلی اساساً به موارد زیر بستگی دارد:
الف) حسن شهرت مالکین شرکت، ب) معروفیت محصولات، ج) اثربخشی آگهی و تبلیغات، د) موقعیت و جا و مکان مناسب، ه) انحصاری بودن محصولات، و) در دسترس نبودن محصولات مشابه.
سرقفلی فقط می تواند در امور تجاری به وجود آید. سرقفلی معروفیت و شهرتی است که یک فعالیت تجاری به کمک آن می تواند مشتریان زیادی را مجذوب خود نماید تا فروش را بیشتر و در نتیجه سود بیشتری را کسب نماید. بدین جهت سرقفلی نقش یک دارایی را ایفا می کند. سرقفلی همانند یک دارایی شرکت، اثربخش عمل می نماید. سرقفلی به تدریج به دست می آید و غیر قابل رویت و نامحسوس می باشد. علیرغم این تفاوت ها، سرقفلی یک دارایی با ارزش برای موفقیت شرکت است. بعضی اوقات ممکن است یک شرکت برای سرقفلی، بیشتر از یک دارایی محسوس و قابل رویت تلاش نماید. از این رو، مصلحت نمی باشد که سرقفلی یک دارایی موهوم تلقی گردد (کرباسی یزدی،1387، 38).
ارزش دفتری یکی از مفاهیم حسابداری است و با استفاده از معیار ارزش هر یک از اقلام دارایی بر اساس داده های تاریخی تعیین می گردد. ارزش دفتری دارایی ها همان ارقام و مقادیری است که در ترازنامه ی شرکت نوشته می شود و ارزش دفتری هر سهم عبارت است از نسبت حقوق صاحبان سهام عادی به تعداد سهام شرکت (مریدی پور و موسوی، 1385، 21).
5-1) فرضیه های تحقیق
با توجه به اهداف تحقیق و با در نظر گرفتن موضوع تحقیق « بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران » طی سالهای 1384 تا پایان 1388 فرضیه های پژوهشی زیر تدوین و ارائه می گردد تا پس از جمع آوری اطلاعات، آنها را برای تأیید یا رد مورد آزمون قرار دهیم:
فرضیه اصلی:
اقلام گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود توسط سیستم حسابداری، مربوط و قابل اطمینان است.
فرضیه های فرعی برای تائید فرضیه اصلی:
1. بین اقلام گزارش شده سرقفلی و ارزش بازار شرکت رابطه مستقیمی وجود دارد.
2. بین اقلام گزارش شده دارایی های نامشهود و ارزش بازار شرکت رابطه مستقیمی وجود دارد.
6-1) اهداف تحقیق
هدف کلی این پژوهش بررسی این موضوع است که آیا دو مورد از مهمترین ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری یعنی مربوط بودن و قابلیت اعتماد ،در مورد اقلام داراییهای نامشهود و سرقفلی مصداق دارند یا خیر. در حقیقت می توان هدف این تحقیق را کمک به استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری در مورد وجود و یا عدم وجود کیفیت اطلاعات بطور موردی در خصوص ارزش های گزارش شده داراییهای نامشهود و سرقفلی بیان کرد(مریدی پور و موسوی، 1385، 21).
7-1) حدود مطالعاتی
تحقیق حاضر در زمره تحقیقات تجربی در حوزه امورمالی و حسابداری می باشد. موضوعات مالی مانند سایر موضوعات علمی که از روش های آماری در پژوهشها و تحقیقات خود استفاده می نمایند، نیازمند داده ها و اطلاعاتی می باشند که در طول یک دوره زمانی ایجاد می شوند و بدیهی است که هر اندازه تعداد داده های مورد نیاز، مربوط به دوره زمانی طولانی تر باشند، نتایج بدست آمده از روشهای آماری با دقت و صحت بیشتری توأم خواهد بود. دوره زمانی پژوهش حاضر را سالهای 1384 تا 1388 در نظر گرفته ایم. قلمرو تحقیق از لحاظ زمانی، مکانی و موضوعی به شرح زیر می باشد؛
1-7-1) قلمرو زمانی
قلمرو این تحقیق از نظر زمانی سالهای 1384 تا 1388 می باشد.
2-7-1) قلمرو مکانی
قلمرو تحقیق از نظر مکانی، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
3-7-1) قلمرو موضوعی
از لحاظ موضوعی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
8-1) واژگان کلیدی
دارایی نامشهود : به یک دارایی غیرپولی و فاقد ماهیت‌عینی اطلاق می‌شود که :
الف . به منظور استفاده در تولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می‌شود،
ب. با قصد استفاده طی بیش از یک دوره مالی توسط واحد تجاری تحصیل شده باشد، و
ج. قابل تشخیص باشد.
دارایی : عبارت است از حقوق نسبت به منافع‌اقتصادی آتی یا سایر راههای دستیابی مشروع به آن منافع که درنتیجه معاملات یا سایر رویدادهای گذشته به کنترل واحد تجاری درآمده است. (استانداردهای حسابداری ایران، شماره 17).
سرقفلی: هر گونه مازاد بهای تمام‌شده ترکیب تجاری نسبت به سهم واحد تحصیل‌کننده از ارزش منصفانه داراییها و بدهیهای قابل تشخیص در تاریخ انجام معامله باید به عنوان یک دارایی با نام سرقفلی شناسایی شود (همان منبع، شماره 19).
مربوط بودن: اطلاعاتی مربوط تلقی می‌شود که برتصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته ، حال یا آینده یا تائید یا تصحیح ارزیابیهای گذشته آنها مؤثر واقع شود .
قابلیت اعتماد: برای اینکه اطلاعات مفید باشد باید همچنین قابل اتکا باشد . اطلاعاتی قابل‌اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه بااهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند (مفاهیم نظری گزارشگری مالی)3.
رقم گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود: بیانگر ارقام ارائه شده مربوط به حساب سرقفلی و دارایی های نامشهود پس از کسر استهلاکات مربوطه می باشد.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
1-2) مقدمه
در تدوین گزارش تحقیق مرسوم است که فصل دوم به مروری بر ادبیات وپیشینه تحقیق پرداخته می شود. بررسی پیشینه تحقیق معمولاً نقدی از دانش موجود درباره موضوع پژوهش است. بررسی پیشینه تحقیق اگر به درستی صورت گیرد به بیان مساله کمک می کند و یافته های تحقیق را به پژوهش های قبلی متصل می سازد.
2-2) هدف صورتهای مالی
در پیوست استاندارد های حسابداری تحت عنوان، مفاهیـم نظری گزارشگـری مالـی هدفهای تهیه صورتهای مالی به شرح زیر آورده شده است:
1. هدف صورتهای مالی عبارت از ارائـه اطلاعاتی تلخیص و طبقه‌بندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده‌کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد.
2. صورتهای مالی همچنین نتایج وظیفه مباشرت مدیریت یا حسابدهی آنها را در قبال منابعی که دراختیارشان قرار گرفته منعکس می‌کند. استفاده‌کنندگان صورتهای مالی، برای اتخاذ تصمیمات اقتصادی، غالباً خواهان ارزیابی وظیفه مباشرت یا حسابدهی مدیریت می‌باشند. تصمیمات اقتصادی مزبور به عنوان نمونه شامل مواردی از قبیل فروش یا حفظ سرمایه‌گذاری در واحد تجاری و انتخاب مجدد یا جایگزینی مدیران می‌باشد.
3. از آنجا که صورتهای مالی عمدتاً بیانگر اثرات مالی رویدادهای گذشته است و لزوماً دربرگیرنده اطلاعات غیرمالی نیست، تمام اطلاعات مورد لزوم استفاده‌کنندگان را جهت اتخاذ تصمیمات اقتصادی فراهم نمی‌آورد. با این‌حال، صورتهای مالی نیازهای اطلاعاتی مشترک اغلب استفاده‌کنندگان را رفع می‌کند.
4. اطلاعات ارائه شده در صورتهای مالی مشمول محدودیتهای مختلف دیگری نیز هست. اطلاعات مالی تحت تأثیر ابهامات موجود قرار می‌گیرد زیرا دربرگیرنده برآوردها بوده و اثر معاملات بین دوره‌های مالی مشخص تخصیص یافته است. اطلاعاتی را که نمی‌توان برحسب واحد پول بیان کرد در متن صورتهای مالی قابل انعکاس نمی‌باشد. به‌علاوه، اطلاعـات منـدرج در صورتهـای مالی عمدتـاً تاریخی است، زیرا مرتبط بـا وضعیت مالی دریک تاریخ معین و عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی برای یک دوره گذشته می‌باشد.
3-2) استفاده‌کنندگان صورتهای مالی و نیازهای اطلاعاتی آنان
استفاده‌کنندگان صورتهای مالی به اشخاصی اطلاق می‌شود که جهت رفع نیازهای اطلاعاتی متفاوت خود از صورتهای مالی استفاده می‌کنند. تأمین نیازهای اطلاعاتی تمام مفاهیـم نظری گزارشگـری مالـی استفاده‌کنندگان توسط صورتهای مالی امکان‌پذیر نیست ولی نیازهایی وجود دارد که برای همه استفاده‌کنندگان مشترک است . بالاخص همه استفاده‌کنندگان به نوعی به وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری علاقه‌مند هستند . اعتقاد براین است که هرگاه صورتهای مالی معطوف به تأمین نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران باشد ، اکثر نیازهای سایر استفاده‌کنندگان را نیز در حد توان برآورده می‌کند . به‌عبارت دیگر اطلاعات تهیه شده برای سرمایه‌گذاران ، به عنوان یک مرجع اطلاعاتی برای سایر استفاده‌کنندگان نیز مفید است چرا که اینان می‌توانند اطلاعات مشخص‌تری را که در معاملات خود با واحد تجاری بدست می‌آورند با این مرجع اطلاعاتی بسنجند. استفاده‌کنندگان صورتهای مالی و نیازهای اطلاعاتی آنها به شرح زیر است :
الف ـ سرمایه‌گذاران:
سرمایه‌گذاران به عنوان تأمین‌کنندگان سرمایه متضمن ریسک واحد تجاری و مشـاوریـن آنـان علاقه‌منـد بـه اطـلاعـاتـی در مـورد ریسـک ذاتـی و بـازده سرمایه‌گذاریهای خود می‌باشند . اینان به اطلاعاتی نیاز دارند که براساس آن بتوانند در مورد خرید ، نگهداری یا فروش سهام تصمیم‌گیری کنند و عملکرد مدیریت واحد تجاری و توان واحد تجاری را جهت پرداخت سود سهام مورد ارزیابی قرار دهند.
ب ـ اعطاکنندگان تسهیلات مالی :
اعطاکننندگان تسهیلات مالی علاقه‌مند به اطلاعاتی هستند که براساس آن بتوانند توان واحد تجاری را در بازپرداخت به‌موقع اصل و متفرعات تسهیلات دریافتی ارزیابی کنند.
ج ـ تأمین‌کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران:
تأمین‌کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران به اطلاعاتی علاقه‌مند هستند که آنها را در اتخاذ تصمیم در زمینه فروش کالا و خدمات به واحد تجاری و ارزیابی توان واحد تجاری جهت بازپرداخت بدهیهای خود در سررسید، یاری رساند. بستانکاران تجاری برعکس اعطاکنندگان تسهیلات مالی به وضعیت واحد تجاری در کوتاه‌مدت علاقه‌مند هستند مگر آنکه واحد تجاری از مشتریان عمده آنان بوده و ادامه فعالیت آنان به تداوم معاملات با واحد تجاری متکی باشد.
د ـ مشتریان :
علاقه مشتریان به کسب اطلاعات در مورد تداوم فعالیت واحد تجاری است، بالاخص زمانی که رابطه آنان با واحد تجاری بلندمدت بوده یا اینکه درحد قابل ملاحظه‌ای به محصولات و خدمات واحد تجاری وابسته باشند.
ه ـ کارکنان واحد تجاری :
کارکنان و نمایندگان آنها به اطلاعاتی در مورد ثبات و سودآوری کارفرمایان خود علاقه‌مندند. اینان همچنین علاقه‌مند به اطلاعاتی هستند که آنها را در ارزیابی توان واحد تجاری مبنی‌بر تأمین حقوق و مزایا، ایجاد فرصتهای شغلی و پرداخت مزایای پایان خدمت یاری دهد.
و ـ دولت و مؤسسات دولتی :
دولت و مؤسسات تابع آن در رابطه با تخصیص منابع علاقه‌مند به فعالیتهای واحد تجاری هستند. اینان همچنین برای تنظیم فعالیتهای واحدهای تجاری، تعیین سیاستهای مالیاتی و تشخیص مالیات و نیز تهیه آمار ملی به اطلاعات نیاز دارند.
ز ـ جامعه به‌طور اعم :
آحاد جامعه به طرق مختلف تحت تأثیـر واحدهـای تجـاری قرار می‌گیرند. به‌طور مثـال، واحدهـای تجـاری ممکن است در اقتصـاد محلی از طریق ایجـاد اشتغـال و استفـاده از محصولات فروشندگان محلی نقش قابل ملاحظـه‌ای ایفاکنند. از طریق ارائـه اطلاعـات در مورد رونـدهـا و تحولات اخیـر در رشـد واحـد تجاری و طیف‌فعالیتهای آن، صورتهـای مالی می‌تواند برای آحاد جامعه مفید باشد.
ح ـ سایر استفاده‌کنندگان :
اشخاص دیگری که عمدتاً به ارائـه انواع خدمات به استفاده‌کنندگان فوق‌الذکر بالاخص سرمایه‌گذاران اشتغال دارند، جهت رفع برخی نیازهای اطلاعاتی خود به صورتهای مالی تکیه می‌کنند. اشخاص مزبور ازجمله شامل بورس اوراق بهادار، کارگزاران بورس، تحلیل‌گران مالی و پژوهشگران می‌باشند.
مدیریت واحد تجاری مسئول تهیه و ارائـه صورتهای مالی می‌باشد. مدیریت به شکل و محتوای صورتهای مالی علاقه‌مند است زیرا این صورتها ابزار اصلی انتقال اطلاعات مالی در مورد واحد تجاری به اشخاص خارج از آن است.
مدیریت از اطلاعات اضافی در انجام وظایف برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و کنترل کمک می‌گیرد و قادر است شکل و محتوای چنین اطلاعات اضافی را در راستای رفع نیازهای خود تعیین کند. گزارش چنین اطلاعاتی خارج از دامنه کاربرد این مجموعه است. معهذا اطلاعات مندرج در صورتهای مالی منتشره بایستی با اطلاعات مورد استفاده مدیریت جهت ارزیابی وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری در تضاد نباشد.
4-2) خصوصیات کیفی اطلاعات مالی
خصوصیات کیفی به خصوصیاتی اطلاق می‌شود که موجب می‌گردد اطلاعات ارائه شده در صورتهای مالی برای استفاده‌کنندگان در راستای ارزیابی وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری مفید واقع شود. برخی خصوصیات کیفی به محتوای اطلاعات مندرج در صورتهای مالی و برخی دیگر به چگونگی ارائـه این اطلاعات مربوط می‌شود.
خصوصیات کیفی اصلی مرتبط با محتوای اطلاعات، " مربوط بودن " و " قابل اتکابودن " است. هرگاه اطلاعات مالی مربوط و قابل اتکا نباشد، مفید نخواهد بود. اطلاعاتی مربوط تلقی می‌شود که برتصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته ، حال یا آینده یا تائید یا تصحیح ارزیابیهای گذشته آنها مؤثر واقع شود .
کیفیت "اهمیت "
اهمیت یک کیفیت آستانه‌ای است. اهمیت به جای اینکه یک خصوصیت کیفی اصلی لازم برای اطلاعات باشد یک نقطه انقطاع است و باید قبل از سایر خصوصیات کیفی اطلاعات مورد توجه قرار گیرد. اگر اطلاعات بااهمیت نباشد نیازی به بررسی بیشتر آن نیست.
اطلاعاتی بااهمیت است که بتواند برتصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان که برمبنای صورتهای مالی اتخاذ می‌شود ، تأثیر گذارد . اگر اطلاعات، نادرست ارائـه شود یا حذف گردد ، اهمیت ارائـه نادرست یا حذف اطلاعات ، به میزان و ماهیت قلم مورد بحث براساس قضاوتی که در شرایط مربوط اعمال می‌شود ، بستگی دارد . جنبه‌هایی از ماهیت که برقضاوت در مورد اهمیت یک قلم تأثیر می‌گذارد شامل معاملات و سایر رویدادهای بوجود آورنده آن و نیز سرفصلهای خاص صورتهای مالی و افشائیاتی است که تحت تأثیر قرار گرفته است.
مواردی که باید مدنظر قرار گیرد شامل سایر عناصر صورتهای مالی در کلیت آن و دیگر اطلاعات دردسترس استفاده‌کنندگان است که بتواند بر ارزیابی آنها از صورتهای مالی تأثیر گذارد. این امر به طور مثال متضمن ملاحظه تأثیر آن قلم برارزیابی روندهاست. در مورد دو یا چند قلم مشابه، اهمیت مجموع و نیز تک‌تک آنها باید مدنظر قرار گیرد.
مربوط بودن
اطلاعاتی مربوط تلقی می‌شود که برتصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته ، حال یا آینده یا تائید یا تصحیح ارزیابیهای گذشته آنها مؤثر واقع شود .
ارزش پیش‌بینی‌کنندگی و تأییدکنندگی
" اطلاعات مربوط " ، یا دارای ارزش پیش‌بینی‌کنندگی و یا حائز ارزش تأییدکنندگی است . نقشهای پیش‌بینی‌کنندگی و تأییدکنندگی اطلاعات به هم مربوط می‌باشند. به طور مثال، اطلاعات در مورد سطح و ساختار فعلی داراییهای واحد تجاری، برای استفاده‌کنندگانی که سعی دارند توان واحد تجاری را در استفاده از فرصتها و واکنش به شرایط نامطلوب پیش‌بینی کنند، دارای ارزش است. همین اطلاعات دارای نقش تأییدکنندگی در مورد پیش‌بینی‌های گذشته مثلاً درباره ساختار واحد تجاری و ماحصل عملیات می‌باشد.
اطلاعات در مورد وضعیت مالی و عملکرد مالی گذشته اغلب برای پیش‌بینی وضعیت مالی و عملکرد مالی آتی و سایر موضوعات مورد علاقه مستقیم استفاده‌کنندگان از قبیل پرداخت سود سهام و دستمزد، تغییرات در بهای اوراق بهادار و توانایی واحد تجاری جهت ایفای تعهدات خود در سررسید، مورداستفاده قرار می‌گیرد. برای اینکه اطلاعات دارای ارزش پیش‌بینی‌کنندگی باشد نیازی نیست که در قالب یک پیش‌بینی صریح ارائه شود. معهذا توان پیش‌بینی براساس صورتهای مالی تحت تأثیر نحوه نمایش اطلاعات در مورد معاملات و سایر رویدادهای گذشته ارتقا می‌یابد. به‌طور مثال هرگاه اقلام غیرمعمول، غیرعادی و غیر تکراری درآمد یا هزینه جداگانه افشا شود، ارزش پیش‌بینی‌کنندگی صورتهای عملکرد مالی افزایش می‌یابد.
انتخاب خاصه
برای ارائه اقلام در صورتهای مالی باید خاصه قلم مورد ارائه انتخاب شود. صورتهای مالی تنها می‌توانند آن خاصه‌هایی را ارائه کند که برحسب واحد پول قابل بیان است. چندین خاصه پولی وجود دارد که می‌توان در صورتهای مالی ارائه کرد از قبیل بهای تمام شده تاریخی، بهای جایگزینی یا خالص ارزش فروش.
انتخاب خاصه‌ای که قرار است در صورتهای مالی گزارش شود باید مبتنی‌بر مربوط‌بودن آن به تصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان باشد . اطلاعات در مورد سایر خاصه‌ها ازجمله خاصه‌های غیرقابل بیان به پول از قبیل مقادیر و سررسیدها را می‌توان با شرح اقلام در صورتهای مالی یا یادداشتهای توضیحی به استفاده‌کننده انتقال داد.
قابل اتکا بودن
برای اینکه اطلاعات مفید باشد باید همچنین قابل اتکا باشد . اطلاعاتی قابل‌اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه بااهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند .
اطلاعات ممکن است مربوط باشد لیکن ماهیتاً یا در بیان چنان غیرقابل‌اتکا باشد که شناخت آن در صورتهای مالی به‌طور بالقوه گمراه‌کننده شود. به‌طور مثال اگر اعتبار و مبلغ یک ادعای خسارت در یک اقدام قانونی مورد سئوال واقع شود، ممکن است شناخت کل مبلغ ادعا در ترازنامه برای واحد تجاری نامناسب باشد گرچه افشای مبلغ و شرایط ادعا می‌تواند مناسب باشد.
بیان صادقانه
اطلاعات باید اثر معاملات و سایر رویدادهایی را که ادعا می‌کند بیانگر آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیانگر آن باشد به‌طور صادقانه بیان کند . بدین‌ترتیب مثلاً ترازنامه باید بیانگر صادقانه اثرات معاملات و سایر رویدادهایی باشد که منجر به عناصری در تاریخ ترازنامه شوند که معیارهای شناخت را احراز کرده باشند.
بیشتر اطلاعات مالی تا حدی در معرض این مخاطره قرار دارند که آنچه را که مدعی نمایش آن هستند کاملاً به طور صادقانه بیان نکنند. این بدان‌دلیل است که در تشخیص معاملات و سایر رویدادهایی که قرار است اندازه‌گیری شود یا در طراحی و اعمال روشهای اندازه‌گیری و ارائه‌ای که بتواند پیامهای مرتبط با آن معاملات و سایر رویدادها را انتقال دهد، مشکلات ذاتی وجود دارد. در برخی موارد اندازه‌گیری اثرات مالی اقلام ممکن است آنقدر مبهم باشد که واحدهای تجاری عموماً از شناخت آنها در صورتهای مالی خودداری کنند. معهذا در مواردی دیگر ممکن است شناخت اقلام در صورتهای مالی مربوط تلقی شود و خطر اشتباه مربوط به شناخت و اندازه‌گیری آنها نیز افشا گردد.
رجحان محتوا بر شکل
اگر قرار است اطلاعات بیانگر صادقانه معاملات و سایر رویدادهایی که مدعی بیان آنهاست باشد، لازم است که این اطلاعات براساس محتوا و واقعیت اقتصادی و نه صرفاً شکل قانونی آنها به حساب گرفته شود . محتوای معاملات و سایر رویدادها همواره با شکل قانونی آنها سازگار نیست. هرچند اثرات خصوصیات قانونی یک معامله خود بخشی از محتوا و اثر تجاری آن است، این اثرات بایستی در چارچوب کلیت معامله ازجمله هرگونه معاملات مرتبط مورد تفسیر قرار گیرد. به‌طور مثال یک واحد تجاری ممکن است مالکیت قانونی یک کالا را به‌شخص دیگری واگذار کند. لیکن هرگاه به شرایط معامله از یک دیدگاه کلی نگریسته شود، ممکن است این مطلب آشکار شود که ترتیباتی وجود داشته است که از ادامه دسترسی واحد تجاری به منافع اقتصادی آتی آن کالا اطمینان حاصل شود. در چنین شرایطی گزارش معامله به عنوان یک معامله فروش از لحاظ مقاصد گزارشگری، بیان صادقانه معامله انجام شده نمی‌باشد.
بی‌طرفی
اطلاعات مندرج در صورتهای مالی باید بی‌طرفانه یعنی عاری از تمایلات جانبدارانه باشد . چنانچه انتخاب و یا ارائـه این اطلاعات به‌گونه‌ای باشد که برتصمیم‌گیری یا قضاوت در جهت نیل‌به نتیجه‌ای از قبل تعیین شده، اثر گذارد، صورتهای مالی بی‌طرف نمی‌باشد.
احتیـاط
تهیه‌کنندگان صورتهای مالی درعین حال باید با ابهاماتی که به‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر بربسیاری رویدادها و شرایط سایه‌افکنده برخورد کنند. نمونه این ابهامات عبارت است از قابلیت وصول مطالبات، عمر مفید احتمالی داراییهای ثابت مشهود و تعداد و میزان ادعاهای احتمالی مربوط به ضمانت کالای فروش رفته. چنین مواردی با رعایت احتیاط در تهیه صورتهای مالی و همراه با افشای ماهیت و میزان آنها شناسایی می‌شود. احتیاط عبارت است از کاربرد درجه‌ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است به‌گونه‌ای که درآمدها یا داراییها بیشتر از واقع و هزینه‌ها یا بدهیها کمتر از واقع ارائه نشود . اعمال احتیاط نباید منجر به ایجاد اندوخته‌های پنهانی یا ذخایر غیر ضروری گردد یاداراییها و درآمدها را عمداً کمتر از واقع و بدهیها و هزینه‌ها را عمداً بیشتر از واقع نشان دهد زیرا این امر موجب نقض بی‌طرفی است و بر قابلیت اتکای اطلاعات مالی اثر می‌گذارد.
کامل بودن
اطلاعات مندرج در صورتهای مالی باید باتوجه به کیفیت اهمیت و ملاحظات مربوط به فزونی منافع برهزینه تهیه و ارائـه آن، کامل باشد. حذف بخشی از اطلاعات ممکن است باعث شود که اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده شود و لذا قابل اتکا نباشد و از مربوط‌بودن آن کاسته شود.
قابل مقایسه بودن
استفاده‌کنندگان صورتهای مالی باید بتوانند صورتهای مالی واحد تجاری را طی زمان جهت تشخیص روند تغییرات در وضعیت مالی ، عملکرد مالی وانعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری مقایسه نمایند . استفاده‌کنندگان همچنین باید بتوانند صورتهای مالی واحدهای تجاری مختلف را مقایسه کنند تا وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی آنها را نسبت به یکدیگر بسنجند . بدین‌ترتیب ضرورت دارد اثرات معاملات و سایر رویدادهای مشابه در داخل واحد تجاری و در طول زمان برای آن واحد تجاری با ثبات رویه‌اندازه‌گیری و ارائه شود و بین واحدهای تجاری مختلف نیز هماهنگی رویه در باب اندازه‌گیری و ارائه موضوعات مشابه رعایت گردد .
رعایت استانداردهای حسابداری موجب می‌گردد که قابلیت مقایسه صورتهای مالی فراهم آید زیرا به موجب الزامات مندرج در استانداردهای مزبور، واحدهای تجاری مختلف باید برای حسابداری معاملات و رویدادهای مشابه از رویه‌های مشابهی استفاده کنند.
نیاز به قابلیت مقایسه را نباید با یکنواختی مطلق اشتباه گرفت و این خصوصیت نباید مانع از بکارگیری روشهای بهبود یافته حسابداری گردد. هرگاه رویه حسابداری مورد استفاده با خصوصیات کیفی "مربوط‌بودن" و "قابل‌اتکابودن" سازگار نباشد، برای واحد تجاری ادامه استفاده از آن رویه مناسب نخواهد بود. به‌گونه‌ای مشابه، درصورت وجود رویه‌های جایگزین "مربوط‌تر" و "قابل اتکاتر"، برای واحد تجاری مناسب نخواهد بود که در رویه‌های حسابداری مورد عمل تغییر ندهد.
ثبات رویه
قابل مقایسه بودن مستلزم این امر است که اندازه‌گیری و ارائه اثرات مالی معاملات و سایر رویدادهای مشابه در هر دوره حسابداری و از یک دوره به دوره بعد با ثبات رویه انجام گیرد و همچنین هماهنگی رویه توسط واحدهای تجاری مختلف حفظ شود. اگرچه برای نیل به قابل مقایسه‌بودن، ثبات رویه لازم است اما همیشه به خودی خود کافی نیست. به‌طور مثال در دوران تورمی هرگاه دو واحد تجاری که شرایط اقتصادی و عملکرد آنها عیناً مشابه است از مبنای بهای تمام شده تاریخی برای اندازه‌گیری داراییها استفاده کنند، درصورت تحصیل داراییهای خود در زمانهای مختلف نتایج متفاوتی را گزارش خواهند کرد.
افشاء
یکی از پیش شرطهای قابل مقایسه‌بودن، افشای رویه‌های حسابداری بکار رفته در تهیه صورتهای مالی و همچنین افشای هرگونه تغییرات در آن رویه‌ها و اثرات چنین تغییراتی می‌باشد. استفاده‌کنندگان باید قادر باشند تفاوت بین رویه‌های حسابداری برای معاملات و سایر رویدادهای مشابه را که توسط یک واحد تجاری&zwn
دانلود مقاله بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی
