نوع فایل: word
قابل ویرایش 230 صفحه
مقدمه:
مسئله دیون و مطالبات یکی از واقعیتهای زندگی بشر است. در واقع انسانها برای رفع نیازهای ضرور خویش ناچاراً می بایست مبالغ کم یا زیادی را بپردازند و در بسیاری اوقات پرداخت ما به ازای آنها بطور نقد برایشان میسر نمی باشد. از طرف دیگر تولیدکنندگان و فروشندگان کالا نیز راهی جز فروش و عرضه کالاهای تولیدی خویش را ندارند و در بسیاری از مواقع با مشتریان خود مسامحه نموده و دریافت ثمن و عوض خویش را برای مدت زمانی به تأحیل می اندازند و یا با دریافت آن در طی چندین قسط موافقت می نمایند. دین و بدهی قدمتی به وسعت تاریخ دارد و مسئله تازه و نوینی محسوب نمی گردد. اما با لحاظ کثرت نیازهای انسان کنونی و مصرفی شدن جوامع امروزی، جهان امروزه با گستردگی بیشتری از دیون نسبت به دوران و اعصار قبلی مواجه است. تمام اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی و حتی دولتها به نحوی با آن روبرو هستند . به عنوان مثال در سال گذشته در یکی از قستمهای برنامه اپراپخش شده در یکی از شبکه های ماهوارهایییکی از کارشناسان مالی اظهار نمود که چیزی در حدود 90% از درآمد مردم در ایالت لوس آنجلس آمریکا صرف باز پرداخت وام های دریافتی آنها از بانکها و موسسات مالی می شود. در سطح دولتها نیز این امر از کثرت و وسعت بیشتری برخوردار است. در سال 1992 میلادی تنها بهره دیون دولت آمریکا به میزان 293 میلیارد دلار رسیده بود.بنابراین بحث دین با این گستردگی اش در زندگی فردی و اجتماعی امری انکار ناپذیر است و مسئله ای که می بایست مد نظر قرار گیرد، و سوالی که به ذهن می رسد این است که آیا شخص دائن که مالی بر ذمه دیگری دارد می تواند آنرا مورد معامله قرار دهد؟ یعنی می تواند همانطور که فرش، اتومبیل، خانه... خود را در قالب عقد بیع به دیگری منتقل می کند دینی را که بر ذمه دیگری دارد را نیز در قبال عوض به خود شخص مدیون و یا شخص ثالث تملیک نماید. در مکتب فقهی اسلام دین به عنوان مال پذیرفته اند و بسیاری از فقهای عظام در کتب و آثارشان بعد از تبین و توضیح دین، بحث بیع دین را مطرح نموده اند.
فقهای عظام با قراردادن رابطه داین و مدیون در درجه دوم اهمیت، انتقال دین را به شخص ثالث و مدیون در برابر عوض و ابراآن و حتی از نظر بعضی از ایشان به رهن گذاشتن آنرا قبول و تأیید نموده اند.
اهم سوالاتی که این تحقیق در پی یافتن پاسخ برای آن است عبارتند از:
1- با لحاظ تعریف بیع در قانون مدنی، آیا می توان انتقال دیون را در مقابل دریافت عوض در قالب عقد بیع توجیه نمود؟
2- در صورت جواز معامله خرید و فروش دین، آیا این می تواند آنرا به شخص ثالث غیر از مدیون بفروشد؟
3- آیا مقدار ثمن درحکممعامله خرید و فروش دین موثر است؟
4- در صورت جواز کمتر بودن ثمن از میزان دین، وظیفه مدیون در پرداخت چیست؟
5- با لحاظ این که بسیاری اوقات در مبادلات و معاملات بجای پرداخت ثمن نقدی اسناد تجاری نظیر چک و سفته تسلیم می گردد. که حکایت از دین نقدی دارند، می توان احکام بیع دین را به این اسناد تسری داد؟
فرضیه هایی که در مورد پاسخ به سوالات فوق به نظر می رسد به اختصار به ترتیب ذیل است:
1-معنای اخص دین از دیدگاه فقهای عظام عبارتست از «مال کلی فی الذمه» قانونگذار در ماده 350 قانونی مدنی صراحتاً مقرر می دارد «مبیع ممکن مفروز باشد یا مشاع یا مقدار معین بطور کلی از شی متساوی الاجزاء و همچنین ممکن است کلی فی الذمه باشد.» بنابراین انتقال دیون در ازاء دریافت عوض در قالب عقد بیع توجیه پذیر است.
2- به لحاظ مستندات فقهی موجود فروش دین هم به شخص مدیون و هم ثالث جایز است.
3- با لحاظ حرمت و احکام ربا، در صورتی که مبیع از کالاهای مکیل و موزون باشد فروش آن به ثمن هم جنس آن به مقدار کم یا زیادتر جایز نیست. اما در صورتی که از کالاهای معدود (شمردنی) باشد مثل پول، فروش آن به کم یا زیادتر جایز و صحیح است.
4-نظر به این که پس از معامله بیع دین، دین تمام و کمال به مالکیت خریدار آن منتقل می گردد، فلذا خریدار (طلبکار جدید) برای دریافت تمام آن حق مراجعه به مدیون را دارد حتی اگر، دین را به میزان و مبلغ کمتری خریداری نموده باشد.
5- انتقال اسناد تجاری به اشخاص ثالث در صورتی که مبلغ مندرج در آن حقیقی و واقعی باشد در قبال دریافت ثمن بلامانع است.
هدف از نوشتن این پایان نامه، در وهله اول بیان مفهوم و ماهیت دین و خصوصاً تبیین مالیت آن و بررسی معامله خرید و فروش دین به شخص مدیون و اشخاص ثالث از دیدگاه فقهای عامه و امامیه و شرایط صحت آن است. همچنین به لحاظ شهرت حرمت «بیع دین به دین» و با توجه به این که از نظر بسیاری از تویسندگان حقوقی معامله بیع «دین به دین» را با «کالی به کالی» مشابه و یکسان دانسته اند، از لحاظ فقهی و ماهیتی تمایز آنها تبیین می گردد. و در بخش آخر به لحاظ این که در بسیاری از معاملات به جای پرداخت وجه نقد، اسناد تجاری نظیر چک و یا سفته تسلیم می گردد و این اسناد از دین نقدی حکایت دارند مسئله انتقال انها از سوی داین در قبال دریافت عوض تحت عنوان خرید و فروش دین پولی (تنزیل) بررسی می گردد.
فهرست مطالب:
مقدمه:
«سابقه علمی»
«مراحل و روش تحقیق»
بخش مقدماتی :کلیات وتعاریف
فصل اول: نگرش مختلف مکاتب نسبت به دین و تعریف و ماهیت آن
مبحث اول:نگرش مختلف مکاتب حقوقی نسبت به دین
گفتار اول: نگرش مکتب حقوقی رم نسبت به دین
گفتار دوم: نگرش مکتب مادی نسبت به دین
گفتار سوم: نگرش مکتب فقهی اسلام به دین
مبحث دوم: تعریف و ماهیت دین
گفتار اول: تعریف لغوی دین
گفتار دوم: تعریف و ماهیت دین در نزد فقها
بند اول: تعریف دین در نزد فقهای عام
بند دوم: تعریف دین از دیدگاه فقهای امامیه
گفتار سوم: تعریف دین از نظر حقوقدانان
گفتار چهارم: تفاوت دین حقوقی و فقهی
بند اول: تفاوت در میزان اهمیت رابطه دائن و مدیون
بند دوم: تفاوت در گستره موضوعات
بند سوم: تفاوت در منشأ دین
بند چهارم: تفاوت در زمان انقضاء دین
گفتار پنجم: خصائصو ویژگیهای دین
فصل دوم: مقایسه دین با برخی نهادهای حقوقی مشابه و بررسی و تحلیل ذمه
مبحث اول: مقایسه دین با نهادهای حقوقی مشابه آن
گفتار اول: التزام
بند دوم: تعریف فقهی التزام
بند سوم: تعریف حقوقی التزام
بند چهارم: رابطه دین و التزام
گفتار دوم: تعهد
بند اول: تعریف لغوی تعهد
بند دوم: تعریف فقهی تعهد
بند سوم: تعریف حقوقی تعهد
بند چهارم: رابطه تعهد و دین
مبحث دوم: بررسی و تحلیل ذمه
گفتار اول: معنای لغوی ذمه
گفتار دوم: معنای اصطلاحی ذمه
گفتار سوم: خصائص و ویژگیهای ذمه
گفتار چهارم: دیونی که به ذمه تعلق نمی‌گیرد
گفتار پنجم: آغاز و پایان ذمه
بخش اول: بررسی حقوقی معامله خرید و فروش دین
فصل اول: ماهیت عقد بیع و شرایط دین مورد معامله
مبحث اول شناخت عقد بیع
گفتار اول: تعریف و مفهوم بیع
بند اول: تعریف لغوی بیع
بند دوم: تعریف بیع در قرآن
بند سوم: تعریف قانون مدنی و نقائص آن
بند چهارم: تعاریف دیگر بیع و نقد آنها
بند پنجم :تعریف انتخابی بیع
گفتار دوم: امکان دین بودن مبیع
مبحث دوم: شرایط دین مورد معامله
گفتار اول: دین باید موجود و ثابت در ذمه باشد.
گفتار دوم: معین بودن دین و مدت آن
گفتار سوم: منفعت عقلایی دین
گفتار چهارم: مشروع بودن دین
فصل دوم: اوصاف معامله خرید و فروش دین و مقایسه آن با معاملات دیگر
مبحث اول: اوصاف و ویژگی معامله خرید و فروش دین
گفتار اول: خرید و فروش دین، بیع ما لم یقبض نیست.
گفتار دوم: خرید و فروش دین یک عقد تبعی است.
گفتار سوم: خرید و فروش دین یک عقد لازم است.
گفتار چهارم: خرید و فروش دین عقد تملیکی است.
مبحث دوم: مقایسه معامله خرید و فروش دین با عقود دیگر
گفتار اول: تمایز معامله خرید و فروش دین با سلف
گفتار دوم: تمایز معامله خرید و فروش دین با تبدیل تعهدبوسیله تبدیل دائن
گفتار سوم: تمایز بیع دین و انتقال طلب
بخش دوم : بررسی فقهی فروش دین، فروش دین به دین و بیع کالی به کالی
فصل اول : بررسی فقهی فروش دین
مبحث اول : فروش دین از نظر فقهای عامه
گفتار دوم : فروش دین به شخص ثالث
بند اول : دیدگاه علمای حنبلی
بند دوم : دیدگاه علمای شافعی
بند سوم : دیدگاه علمای مالکی
بند چهارم : دیدگاه علمای حنفی
مبحث دوم : فروش دین از نظر فقهای امامیه
گفتار اول : فروش دین به شخص مدیون
گفتار دوم : بیع دین به شخص ثالث
بند اول : دلایل منع فروش دین به اشخاص ثالث
بند دوم : دلایل جواز فروش دین به اشخاص ثالث
بند سوم : میزان مراجعه مشتری به مدیون
مبحث سوم : تبیین مفهوم ربا و تعیین مصادیق آن
گفتار اول :تعریف ربا
بند اول : تعریف لغوی ربا
بند دوّم : تعریف اصطلاحی ربا
1- تعریف ربا در مذهب حنبلی
2- تعریف ربا در مذهب حنفی
3- تعریف ربا در مذهب شافعی
4- تعریف ربا در مذهب مالکی
5- تعریف ربا در مذهب امامیه
بند سوم انواع ربا
1- ربای قرضی
2- ربای معاملی
گفتار سوم : شرایط تحقق ربای معاملی
بند اول : مکیل و موزون بودن عوضین
1- ملاک مکیل و موزون بودن اجناس
بند دوم : اتحاد در جنس معاوضین
1- ملاک اتحاد در جنس
الف- اتحاد در مبدأ
ب- اتحاد در اسم
بند سوم : تفاضل در مبادلات (زیادی)
فصل دوّم : بررسی فقهی فروش دین به دین و بیع کالی به کالی
مبحث اول : بررسی مستند حرمت فروش دین به دین
مبحث دوم : بررسی علّت اختلاف در مصادیق فروش دین به دین
گفتار اول : فعلیت یا حدوث دین در هنگام عقد
گفتار دوم : اطلاق عنوان دین به دیون مؤجل و حال
مبحث سوم : بررسی صور و اشکال گوناگون معامله فروش دین به دین
گفتار اول چهار صورت بیع دین که قطعاً باطل است.
گفتار دوّم : احکام صورتهایی که ثمن یا مبیع دین مؤجل سابقی باشند که در هنگام معامله اجل و مهلت آنها سر رسیده باشد. (مؤجل حال الاجل)
گفتار سوم : احکام صورتهایی که عوضین مبیع و ثمن دین سابقی بوده که مؤجل به اجلی نباشند.
گفتار چهارم : احکام صورتها و اشکالی که یکی از عوضین به صورت دین ضمن معامله بیع ایجاد گردند.
مبحث چهارم : بیع کالی به کالی
گفتار اول : تبیین مفهوم بیع کالی به کالی
بند اول : مفهوم لغوی
بند دوم : مفهوم اصطلاحی
گفتار دوم : بررسی مبنای فقهی بیع کالی به کالی
بند اول : نکات راجع به بیع سلف
بند دوّم : ضرورت قبض ثمن در مجلس بیع سلف
مبحث پنجم : شأن صدور روایت ناهیه از بیع دین به دین در فقه امامیه و کالی به کالی در فقه عامه
بخش سوم : خرید و فروش دین پولی (تنزیل)
فصل اول : خرید و فروش دین پولی (تنزیل)
مبحث اول : تعریف تنزیل ورابطة آن با معامله خرید و فروش دین
گفتار اول : تعریف تنزیل
بند اول : تعریف لغوی
بند دوم : تعریف اصطلاحی
گفتار دوم : رابطه تنزیل و خرید و فروش دین
مبحث دوم : تبیین صحت معامله خرید و فروش پول
گفتار اول : ریشه لغوی وتعریفپول و بررسی مالیت آن
بند اول : ریشه لغوی پول
بند دوم : تعریف پول
بند سوم:بررسی مالیت پول با توجه به تعریف مال
گفتار دوم : بررسی ملاک مالیت پول های اعتباری
بند اول : ملاک مالیت پولاعتبار دولتها است
بند دوم : ملاک مالیت پول عرف و اجتماع است
بند سوم – ملاک مالیت پول، دولت و عرف جامعه است.
گفتار سوم : بررسی معامله خرید و فروش پول
بند اول :قول کسانی که ادعا دارند خرید و فروش پول تحقق پیدا نمی کند.
بند دوم – قول به عدم جواز به علت حاکی بودن پول از طلا و نقره (قول مشهور فقهای عامه)
بند سوم : خرید و فروش اسکناس جایز است.
گفتار چهارم : دلایل جواز معامله خرید و فروش پول
مبحث سوم : بررسی تعجیل دین مؤجل
مبحث چهارم :عدم تسری آثارو پیامدهای سوء معاملات ربوی به تنزیل
فصل دوم : جایگاه تنزیل در حقوق ایران
مبحث اول : مستند قانونی تنزیل
مبحث دوم : شرایط لازم جهت تنزیل اسناد تجاری
نتیجه
فهرست منابع و مأخذ
منابع و مأخذ:
کتاب ها:
الف ) زبان فارسی
1-ابراهیمی، محمد حسین (1372 ﻫ . ش). پول، بانک، صرافی. چاپ اول. قم: فرانشر.
2- ابراهیمی، محمد حسین (1376 ﻫ . ش). ربا و قرض در اسلام. چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات سلامی.
3-اراکی، محمدعلی (1373 ﻫ . ش). توضیح المسائل. چاپ هفتم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
4- اسکینی، ربیعا (1374 ﻫ . ش). حقوق تجارت (برات، سفته، قبض انبار، اسناد در وجه حامل و چک). چاپ نهم. تهران: سمت .
5- امامی، سیدحسن (1375 ﻫ . ش). حقوق مدنی ج 1. چاپ هفدهم. تهران: انتشارات اسلامی.
6- امیری قائم مقام. عبدالمجید (1385 ﻫ . ش). کلیات حقوق تعهدات – وقایع حقوقی ج 1. چاپ دوم. تهران: میزان.
7- امین، عبدالله (1367 ﻫ . ش). سپرده های نقدی و راه های استفاده از آن در اسلام. ترجمه: درخشنده، محمد. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
8- بار، ریمون. (1376 ﻫ . ش). فرهنگ اقتصادی سیاسی ج 2 . ترجمه: منوچهر، فرهنگ. چاپ اول. تهران: سروش.
9- بجنوردی، سیدمحمد (1382ﻫ . ش). مجموعه مقالات فقهی، حقوق، اجتماعی ج 2. چاپ اول. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلام.
10- بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (1386 ﻫ . ش) ربا. چاپ اول. قم: موسسه بوستان کتاب.
11- بروجردی عبده، محمد (1380 ﻫ . ش). حقوق مدنی. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
12- بهجت، محمدتقی (1380 ﻫ . ش). توضیح المسائل. چاپ سی و یکم. قم: شفق.
13- پور قمشه ای، محمدعلی اسماعیل (1376 ﻫ . ش). رساله مضاربه و احکام ربا و بانک و اعتکاف. چاپ اول. قم: اسماعیلیان.
14-پیرهادی، محمدرضا (1386 ﻫ . ش). انتقال مالکیت در عقد بیع. چاپ اول. تهران. شالیزه.
15- تبریزی، جواد (1383 ﻫ . ش). توضیح المسائل. چاپ چهارم. قم: اسماعیلیان.
16- توکلی کرمانی، سعید (1380 ﻫ . ش). انتقال تعهد. چاپ اول. تهران: دانشور.
17- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1380 ﻫ . ش). ضمان عقدی در حقوق مدنی . چاپ اول. تهران: گنج دانش.
18- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1387 ﻫ . ش). اندیشه و ارتقاء یکصد و یک مقاله در علم ماهیت شناسی حقوقی. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
19- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381 ﻫ . ش). مسبوط در ترمینولوژی حقوق ج 2. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
20- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381 ﻫ . ش). مسبوط در ترمینولوژی حقوق ج 4. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
21- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378 ﻫ . ش). حقوق تعهدات. چاپ سوم. تهران: گنج دانش.
22- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (بی تا) فرهنگ حقوقی . (بی چا). تهران: کانون معرفت.
23- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378 ﻫ . ش). حقوق مدنی رهن و صلح. چاپ دوم. تهران: گنج دانش.
24- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1357 ﻫ . ش). دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت. چاپ پنجم. تهران: گنج دانش.
25- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1380 ﻫ . ش). حقوق اموال. چاپ پنجم. تهران: گنج دانش.
26- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378 ﻫ . ش). عقد حواله. چاپ دوم. تهران: گنج دانش.
27- حائری شاه باغ، سید علی (1372 ﻫ . ش). شرح قانون مدنی ج 1. چاپ دوم. تهران: گنج دانش.
28- حائری شاه باغ، سید علی (1378 ﻫ . ش). شرح قانون مدنی ج 2. چاپ دوم. تهران: گنج دانش.
29- حسینی سیستانی، سیدعلی (1414 ﻫ . ش). توضیح المسائل.چاپ دوم. قم: مهر.
30- حسینی میلانی، آیت الله سید محمد هادی (1359 ﻫ . ش). منهاج الاحکام. چاپ سوم. تهران: مکتبه الاصدوق.
31- خویی، سیدابوالقاسم (1410 ﻫ . ش). توضیح المسائل . (بی چا). قم: چاپخانه علمیه قم.
32- خویی، سیدابوالقاسم (بی تا) . مناسک حج. (بی چا). قم: چاپخانه علمیه قم.
33- دمرچیلی، محمد و حاتمی، علی و قرائی، محسن (1384 ﻫ . ش). قانون تجارت در نظم حقوق کنونی. چاپ چهارم. تهران: میثاق عدالت.
34- دیانت، ابوالحسن (1376 ﻫ . ش). فرهنگ تاریخی سنجش ها و ارزش ها ج 2. چاپ اول. تبریز: نیما.
35- زراعت، عباس و مسجدسرائیی، حمید (1383 ﻫ . ش). ترجمه و توضیح اصول استنباط ج 1. چاپ دوم. قم: حقوق اسلامی.
36- ساموئلسن، پل (1356 ﻫ . ش). اقتصاد. ترجمه: پیرنیا، حسین. چاپ ششم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
37- سیاح، احمد (1366 ﻫ . ش). فرهنگ جامع ج 2. چاپ دوم. تهران: اسلام.
38- شایگان، سیدعلی (1375 ﻫ . ش). حقوق مدنی. چاپ اول. قزوین: طه.
39 شهیدی، مهدی (1386 ﻫ . ش). تشکیل قراردادها و تعهدات. چاپ ششم. تهران: مجد.
40- شهیدی، مهدی (1386 ﻫ . ش). عقود معین(بیع، معاوضه، اجاره، جعاله، قرض و صلح). چاپ هشت. تهران: مجد.
41- شهیدی، مهدی (1386 ﻫ . ش). آثار قراردادها و تعهدات. چاپ سوم. تهران: مجد.
42- شهیدی، مهدی (1374 ﻫ . ش). سقوط تعهدات. چاپ چهارم. تهران، حقوقدان.
43- صانعی، یوسف (1374 ﻫ . ش). توضیح المسائل. چاپ هفتم. قم: مصطفی.
44- صفار، محمدجواد (1376 ﻫ . ش). شخصیت حقوقی. چاپ اول. تهران: دانا.
45- صفایی، سیدحسین (1385 ﻫ . ش). قواعد عمومی قراردادهاج2. چاپ چهارم. تهران: میزان.
46- صفایی، سیدحسین (1386 ﻫ . ش). دوره مقدماتی حقوق مدنی (اشخاص و اموال)ج1 . چاپ ششم . تهران : میزان.
47- صفری، محمد (1380 ﻫ . ش). حقوق بازرگانی اسناد. چاپ اول. تهران شرکت سهامی انتشار.
48- عبداللهی، محمد (1371 ﻫ . ش). مبانی فقهی اقتصاد اسلامی. چاپ اول. قم: انتشارات اسلامی.
49- عدل، مصطفی (1385 ﻫ . ش). حقوق مدنی. چاپ دوم. قزوین: طه.
50- فاضل لنکرانی، محمد (1380 ﻫ . ش). توضیح المسائل. چاپ هفتاد و هفت. قم: مهر.
51- فاضل هرندی، محی الدین (1386 ﻫ . ش). ترجمه و شرح المکاسب ج 5. چاپ چهارم. قم: موسسه بوستان کتاب.
52- فاضل هرندی، محی الدین (1386 ﻫ . ش). ترجمه و شرح المکاسب ج 11. چاپ چهارم. قم: موسسه بوستان کتاب.
53-فیلیپ لوئی، کالترو، آندره (1386 ﻫ . ش). تاریخ حقوق تعهدات. ترجمه: رضایی، رسول. چاپ اول. تهران: مجد.
54- قبولی در افشان، سیدمحمد هادی (1386 ﻫ . ش). مفهوم بیع و تمایز آن از سایر قراردادها در حقوق ایران. چاپ اول. تهران: شلاک.
55- قمی، میزرا ابوالقاسم بن حسن جیلانی (1379 ﻫ . ش). جامع الشتات ج 3. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
56- کاتبی، حسینقلی (1385 ﻫ . ش). حقوق تجارت. چاپ یازدهم. تهران: گنج دانش.
57- کاتوزیان، ناصر (1379 ﻫ . ش). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. چاپ یازدهم. تهران: گنج دانش.
58- کاتوزیان، ناصر (1385ﻫ . ش). مقدمه علم حقوق. چاپ پنجاهم. تهران. شرکت سهامی انتشار.
59- کاتوزیان، ناصر (1377 ﻫ . ش). اعمال حقوق (قرارداد – ایقاع). چاپ پنجم. تهران: برنا.
60- کاتوزیان، ناصر (1385 ﻫ . ش). قواعد عمومی قراردادها . ج 2. چاپ هشتم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
61- کاتوزیان، ناصر (1385 ﻫ . ش). نظریه عمومی تعهدات. چاپ سوم. تهران: میزان.
62- کاتوزیان، ناصر (1378 ﻫ . ش). اموال و مالکیت. چاپ دوم. تهران: دادگستر.
63- کاتوزیان، ناصر (1384ﻫ . ش). معاملات معوض عقد و تملیکی. چاپ نهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
64- کوست، روژه وپرتال، آندره (1385 ﻫ . ش). اقتصاد در شصت درس. ترجمه: سرمد، خسرو. چاپ اول. تهران: بنیاد.
65- کیایی، عبدالله (1376 ﻫ . ش). التزمات بایع و مشتری قبل و بعد از تسلیم مورد معامله. چاپ اول. تهران: ققنوس.
66- محقق داماد، سید مصطفی با همیاری مدنی،سید محمد و شبیری، سید حسن (1376 ﻫ . ش). سوال و جواب طباطبایی، سید محمد کاظم یزدی. چاپ اول. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
67- مدنی، سید جلال الدین (1383 ﻫ . ش). حقوق مدنی ج 2. چاپ اول. تهران: پایدار.
68- مدنی، سید جلال الدین (1385 ﻫ . ش). حقوق مدنی ج 2. چاپ اول. تهران: پایدار.
69- مطهری، مرتضی (1386 ﻫ . ش). مسئله ربا، بانک و بیمه. چاپ پانزدهم . تهران. : صدرا.
70- معصومی نیا، غلام علی (1387 ﻫ . ش). ابزارهای مشتقه بررسی فقهی و اقتصادی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
71-- مکارم شیرازی، ناصر (1360 ﻫ . ش). خطوط اصلی اقتصاد اسلامی ج 1. چاپ اول . قم: انتشارات مطبوعاتی هدف.
72- مکارم شیرازی، ناصر (1424 ﻫ . ش). الفتاوی الجدید. ج 2. چاپ اول. قم: مدرسه امام علی(ع).
73- موسوی خمینی، سید روح الله(1377 ﻫ . ش). رساله نوین ج 2 . چاپ اول. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
74- موسوی خمینی، سید روح الله (1377 ﻫ . ش). رساله نوین ج 3. چاپ اول. قم: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
75- موسوی خمینی، سید روح الله (1381 ﻫ . ش). رساله توضیح المسائل. چاپ سوم. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
76- موسوی خمینی، سید روح الله (1376 ﻫ . ش). استفتائات امام خمینی ج 2. چاپ چهارم. قم: انتشارات اسلامی.
77- میرجلیلی، سید حسین (1374 ﻫ . ش). بررسی و ارزیابی بانکداری بدون ریا در ایران. چاپ اول. تهران: معاونت امور اقتصادی د وزارت امور اقتصاد و دارایی.
78- نوری کرمانی، محمد امیر (1381 ﻫ . ش). موضوع شناسی ربا. چاپ اول. قم: موسسه بوستان کتاب.
79-- نوری، محمدعلی (1380 ﻫ . ش). عقود و تعهدات قراردادی به طور کلی و التزمات بدون قرارداد از قانون مدنی فرانسه. چاپ اول. تهران: گنج دانش.
80- نوین، پرویز خواجه پیری، عباس (1382 ﻫ . ش). حقوق مدنی ج 6. چاپ دوم. تهران: گنج دانش.
81- هانری، کاردن (1339 ﻫ . ش). پول و مبادله. ترجمه: قراگزلو، مسعود. چاپ اول. تهران: علی اکبر علمی.
82- یوسفی، احمد علی (1381 ﻫ . ش). ربا و تورم. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه. فرهنگ و اندیشه اسلامی.
83- یوسفی، احمد علی (1377 ﻫ . ش). ماهیت پول و راهبردهای فقهی و اقتصادی آن. چاپ اول. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ب) زبان عربی
1- قرآن کریم.
2- ابراهیم النشوی، ناصر احمد (2007 م). بیع الدین دراسه فی فقه الشریعه الاسلامیه. چاپ اول. اسکندریه: دارالفکر الجمعی.
3- ابن الحسن، احمدبن فارس (1422 ﻫ . ق). معجم مقایس اللغه . چاپ اول. بیروت: دارالحیاء التراث العربی.
4- انصاری، شیخ مرتضی (1410 ﻫ . ق). مکاسب (البیع). چاپ اول. بیروت: موسسه النعمان للطباعه و النشر.
5- الاملی، شیخ محمد تقی (1413 ﻫ . ق). المکاسب و البیع تقریر الابحاث استاد الاعظم میرزایی نائینی (بی چا) قم: موسسه نشر اسلامی.
6- اراکی، شیخ محمد تقی (1415 ﻫ . ق). کتاب البیع ج 1. چاپ اول. قم: موسسه اسماعیلیان.
7- اردبیلی، مولی احمد (1404 ﻫ . ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح الاذهان ج 8. چاپ اول. قم: موسسه نشر اسلامی.
8- ابن ادریس، شیخ ابی جعفر محمدبن منصور الحلی (1410 ﻫ . ق). السرائر الحاوی للفتاوی ج 2. چاپ دوم. قم: موسسه نشر اسلامی.
9- ابن قدامه، موثق الدین ابی محمد عبدالله بن احمد (1405 ﻫ . ق). المغنی فی فقه الامام احمدبن خلیل الشیبانی. چاپ اول. بیروت: دارالفکر
10- ابی طالب المعروف بالفاضل، زین الدین ابن علی الحسن (1408 ﻫ . ق). کشف الموزفی مختصر النافع ج 1. چاپ اول. قم: موسسه نشر اسلامی.
11- اصفهانی، سید ابوالحسن (1344 ﻫ . ق). وسیله النجاه. چاپ چهارم. نجف: مطبعه العلویه.
12- بدوی، احمدزکی (2003 م). معجم المصطلحات القانونیه. چاپ دوم. قاهره: دارالکتاب المصری.
13- بندر ریگی، محمد (1375 ﻫ . ش). المنجد عربی ج 22. چاپ اول. تهران: انتشارات ایران.
14- الجوهری، اسماعیل بن احمد (1404 ﻫ . ق). الصحالح ج 5. چاپ دوم. بیروت: دارالعلم للملائین.
15- جمال الدین مکی العاملی، شمس الدین محمد «شهید الاول» (1375 ﻫ . ش). لمعه دمشقیه ج 1. قم: دارالفکر.
16- حسن فرج ، توفیق و العدوی، جلال علی (2002 م.) النظریه العامله للالتزام. (بی چا) بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
17- الحرالعاملی، شیخ محمدبن حسن (1410 ﻫ . ق). وسائل الشیعه ج 8. چاپ اول. قم: موسسه آل البیت.
18- الحرالعاملی، شیخ محمدبن حسن (1410 ﻫ . ق). وسائل الشیعه ج 18. چاپ اول. قم: موسسه آل البیت.
19- الحرالعاملی، شیخ محمدبن حسن (1410 ﻫ . ق). وسایل الشیعه ج 12. چاپ اول. قم: موسسه آل البیت.
20- حسین العاملی، عبدالمحسن فضل الله(1987 م). الشرکه فی شریعه الاسلامیه و قانون مدنی. چاپ اول. بیروت: دارالاضواء.
21- الحلبی ابوصلاح (1403 ﻫ . ق). الکافی فی الفقه (بی چا). اصفهان : مکتبه امیرالمومنین (ع).
22- حسینی السیستانی، السیدعلی (1417 ﻫ . ق). منهاج الصالحین ج 2. چاپ پنجم. قم: مکتبه آیت الله السید السیستانی.
23- حسینی السیستانی، السیدعلی (1413 ﻫ . ق). المسائل المنتخبه. چاپ اول. قم: مهر.
24- الحلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر (1406 ﻫ . ق). نهایه الاحکام فی معرفه الاحکام ج 2. بیروت: دارالاضواء.
25- الحلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر (1415ﻫ . ق). مختلف الشیعه ج 5. چاپ اول. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
26- الحلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر (1415 ﻫ . ق). مختلف الشیعه ج 6. چاپ اول. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
27- الحلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر (1420 ﻫ . ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب امامیه ج 2. چاپ اول. قم: موسسه امام صادق.
28- الحلی، حسن بن یوسف بن علی المطهر (1388 ﻫ . ق). تذکره الفقها. ج 1. (بی چا) نجف: منشورات المکتبه المر تضویه الاحیا التراث الجعفریه.
29-حماد، نزیه (1993 م). معجم المصطلاحات الاقتصادیه فی لغه الفقها . چاپ اول. ویرجینیا: المعهدالعالمی للکفر اسلامی.
30- حماد، نزیه (1991م). عقدالقرض فی شریعته الاسلامی. چاپ اول. دمشق: دارالقلم.
31- حکیم، سید محسن (1400 ﻫ . ق). منهاج الصالحین (المعاملات). با حاشیه شهید سید محمد باقر صدر ج 2. چاپ اول.قم:
32- خویی، سید ابوالقاسم (1420 ﻫ . ق). مصباح الفقاهه فی المعاملات ج 2. چاپ اول. قم: موسسه نشر اسلامی.
33- الخوانساری، السیداحمد (1405 ﻫ . ق). معجم متن اللغه ج 2. (بی چا). بیروت: دارالمکتبه الحیاه.
34- الزحیلی، وهبه (1997 م). بیع الدین فی شریعه الاسلامیه. چاپ اول. دمشق: دارالمکتبی.
35- الزمخشری، محمودبن عمر (1985 م) . اساس البلاغه ج 1. قاهره: الهئیه المصریه للکتاب.
36- السنهوری، عبدالرزاق احمد (1998 م). مصادر الحق فی الفقه الاسلامی ج 1. چاپ دوم. بیروت: منشورات حلبی حقوقیه.
37- السعدی، عبدالرحمن بن ناصر (1991 م). تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان. چاپ اول. بیروت: موسسه الرساله.
38- السیوری الحلی، جمال الدین مقداد بن عبدالله (1404 ﻫ . ق). التنقیح الرایع لمختصر الشرایع ج 2. چاپ اول. قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
39- الشافعی، عبدالله محمدبن ادریس (1393 ﻫ . ق). الام ج 2. چاپ دوم. بیروت: دارالمعرفه.
40- شبیر، محمد عثمان (1419 ﻫ . ق). المعاملات المالیه المعاصره فی فقه الاسلامی. چاپ دوم. عمان: دارالنفایس للنشر و التوزیع.
41- صفی پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم ( 1341ه ش). منتهی الادب ج 3. تهران: کتابخانه سنایی.
42- طباطبائی، سیدعلی (1404 ﻫ . ق). ریاض المسائل ج 8. (بی چا). قم: موسسه آل البیت.
43- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1377 ﻫ . ش). العروه الوثقی ج 2. چاپ اول. تهران:
پروژه بررسی دین و مطالبات. doc
