اهمیت تغذیه ای شیر و فرآورده های لبنی بر هیچ کس پوشیده نیست. شیر، نه تنها یک غذای ضروری است بلکه به عنوان منبعی غنی از عناصر غذایی فعال زیست شناختی نیز به شمار می رود.
از روزگاران کهن، شیر گاو به عنوان یک غذای ضروری در بسیاری از غذاهای روزمره به شمار می رفته است. با توجه به اینکه شیر ماده غذایی است که از سرعت فسادپذیری بسیار زیادی برخوردار می باشد تولید بهداشتی ، جمع آوری مناسب ، اصول صحیح نگهداری و فراوری آن اهمیت فوق العاده زیادی دارد. ارتقا کیفیت شیر خام سبب بهبود در کیفیت انواع فرآورده ای لبنی بدست آمده از شیر می گردد. از آنجائیکه بعضاً فاصله مراکز تولید شیر تا کارخانجات لبنی زیاد بوده و در برخی از مناطق برای سرد نگه داشتن شیر خام تجهیزات سرمایشی لازم در دسترس نیست یکی از راههای مناسب برای حفظ کیفیت شیر در این مواقع، فعال کردن سیسم لاکتوپراکسیداز شیر می باشد.
شیر بطور طبیعی حاوی چند عامل ضد میکروبی است که خاصیت باکتری استاتیک یا باکتریسید دارند و لاکتنین نامیده می شوند. مهمترین عوامل ضد میکروبی شیر عبارتند از:
- لیزوزیم
- لاکتوفرین
- لاکتوپراکسیداز
- ایمنوگلوبولین ها
لیزوزیم ( Lysozyme ):
لیزوزیم یکی دیگر از آنزیم های موجود در شیر بعضی از گونه ها بویژه در انسان می باشد . بطور کلی دو نوع لیزوزیم وجود دارد :
نوع اول لیزوزیمی است که عمدتاً در سفیده تخم مرغ وجود دارد و تحت عنوان لیزوزیم c معروف است .
نوع دوم آن به طور عمده در سفیده تخم غاز وجود دارد و به لیزوزیم G معروف است .
در انسان و تک سمی ها نوع لیزوزیم C ببیشتر مد نظر است ولی گاو تقریباً حاوی هر دو نوع لیزوزیم می باشد خاصیت ضد باکتریایی دارد و از طریق تخریب پیوندهای گلوکوزیدی بین پپیتد گلیکان ( جزء اصلی دیواره سلولی باکتری ها) باعث از بین رفتن دیواره سلولی عوامل بیماری زا می شود .
فعالیت لیزوزیم در شیر گاو هنوز در پرده ای از ابهام است ولی غلظت بالای آن در شیر انسان ( 12/0 در لیتر) گزارش شده است . در آغوز انسان مقادیر لیزوزیم در بالاترین حد خود گزارش شده است .
لاکتوفرین ( Lactoferrine )
لاکتوفرین یک گیلوپروتئین متصل شونده به یون آهن با وزن ملکولی 80 کیلودالتون می باشد که برای اولین بار از شیر گاو جدا شده است و متعاقباً در شیر انسان نیز وجود آن به اثبات رسیده است . لاکتوفرین به مقادیر مختلف از غدد ترشحی موجود در پستانداران مانند شیر ، بزاق ، اشک و از بعضی گلبول های سفید ترشح می شود . مقادیر لاکتوفرین موجود در شیر گاو در حالت طبیعی حدود 2/0 گرم در لیتر اندازه گیری شده است . در طول دوره خشکی ، غلظت لاکتوفرین در غدد ترشحی پستان شروع به افزایش می نماید و تا 30 روز بعد از پایان دوره خشکی این سیر افزایشی ادامه دارد . حداکثر میزان ترشح لاکتوفرین در غدد ترشحی پستان حدود 50 الی 100 گرم در لیتر پیش بینی شده است . در شیر انسان و در آغوز غلظت لاکتوفرین به ترتیب در حدود 2 الی 4 گرم در لیتر و 6 الی 8 لیتر گزارش شده است .
وظایف لاکتوفرین به قرار ذیل می باشند :
خاصیت ضد باکتریایی
دفاع علیه عفونت های معده ای – روده ای
همکاری با بعضی از ایمنوگلوبولین ها و پروتئین های سیستم دفاعی
محرک رشد سلولهای بدن حیوانات به ویژه لنفوسیت ها و سلول های روده.
علاوه بر مواد فوق ، یکی از وظایف لاکتوفرین موجود در شیر را کمک به جذب آهن در سطح روده می دانند هر چند این ادعا هنوز از لحاظ علمی به اثبات نرسیده است .
بیشتر میکروارگانیسم ها و عوامل بیماری زای موجود ، برای رشد خود به آهن احتیاج دارند و بنا براین لاکتوفرین با اتصال به آهن از رشد باکتری های نیازمند به آهن با غیر قابل دسترس کردن آهن جلوگیری می کند . یک مولکول لاکتوفرین قادر است که به دو مولکول آهن ( 3+Fe ) متصل شود . گزارش مقالات معتبر متعدد حاکی از این است که لاکتوفرین دارای خصوصیات آنتی باکتریال قابل توجهی
می باشد و بر علیه باکتری های گرم منفی نیازمند به آهن به خصوص کلی فرم ها از عوامل اصلی ابتلای گاو به ورم پستان هستند ، وارد عمل می شود . همچنین لاکتوفرین بر علیه تعدادی از باکتری های گرم مثبت مانند استرپتوکوکوس اورئوس و لیستریامونوسیتوژنز نیز عمل نموده و در از بین بردن آنها نقش آفرین می باشد . باکتری های لاکتوژنیک در معده و روده که نیاز چندانی به آهن برای ادامه فعالیت خود ندارند به طور کلی تحت تأثیر لاکتوفرین قرار نمی گیرند .
اخیراً گزارشاتی مبنی بر تأثیر لاکتوفرین در از بین بردن استرپتوکوکوس و ویبریون نیز به چشم
می خورد . ثابت شده است که لاکتوفرین میزان کلنی های مونوسیت های میزبان را افزایش
می دهد و باعث کاهش رشد باکتری استرپتوکوکوس اورئوس می شود .
شامل 25 اسلاید powerpoint
دانلود پاورپوینت عوامل ضد میکروبی طبیعی و بازدارند در شیر
