یاسر سیروان که استاد بزرگ شطرنج میباشد، معتقد است که شطرنج برای کودکان چگونه خواندن، نوشتن، حساب کردن و مسئولیت و احترام گذاشتن به دیگران را می‌آموزد. دلایل مختلف آن را برای شما شرح می‌دهم.
شطرنج و ریاضیات:
هر مهره در صفحه شطرنج ارزشی دارد. برخی از مهره‌ها بیش از مهره‌های دیگر باارزش هستند، برای گرفتن مهره‌ای باید محاسبه کنیم که خسارتی به نیروهای ما وارد نشود. شطرنج کمک میکند تا بچه‌ها به محاسبه‌های ذهنی بپردازند.
شطرنج و نوشتن:
قواعد دستور شطرنج که بازیکن مجبور است آنها را یادداشت کند موجب میشود تا آنها را تشویق به نوشتن نماید.
شطرنج و خواندن:
شطرنج به کودکان آموزش میدهد تا برای رفع اشتباهات خود به خواندن و فراگیری کتاب‌های قوانین و استراتژی روی بیاورند.
شطرنج و احترام:
در شطرنج، شما باید به خود و طرف مقابل احترام بگذارید. در هنگام آغاز و پایان بازی باید با حریف خودتان دست دهید. شطرنج احترام گذاشتن به قوانین را به کودکان آموزش میدهد.
شطرنج و مسئولیت:
بازیکن برای استقرار مهره‌های خود چگونه هدایت کردن مهره‌ها را یاد میگیرد. کودک می‌آموزد که چگونه تصمیم‌گیری کند. اگر او اجازه دهد تا مهره‌هایش اسیر شود، او ممکن است بازی را از دست بدهد. شطرنج به کودکان آموزش میدهد در طول زندگی مسئولیت‌پذیری و تصمیم‌گیری را انجام دهد.
وقتی بچه‌ها بازی شطرنج را یاد بگیرند، آنها شروع به توسعه مهارتهای ریاضی از جمله جبر و هندسه، تفکر انتقادی، تفکر منطقی،تصمیم‌گیری و حل مشکل می‌نمایند. این مهارت‌ها به آنها اجازه خواهد داد که در مسیر زندگی با اتفاقات غیرمنتظره برخورد نمایند و خود را در تمام موقعیت‌ها کنترل کنند. دکتر پیتر Daubergne از دانشگاه سیدنی در استرالیا در خصوص کودکانی که شطرنج یاد گرفته‌اند تحقیفاتی به عمل آورده است. او نتیجه گرفت که ضریب هوشی این کودکان به طور چشمگیری در زمینه‌های زیر افزایش یافته است:
* بچه‌ها یاد گرفتند که چگونه در مسائل پیچیده تصمیم بگیرند بدون کمک از بزرگسالان
* مهارت خود را در تفکر خلاق، انتقادی و اصلی افزایش دادند.
* خواندن، زبان، ریاضیات و حافظه به شدت تقویت شد.
* مهارت حل مسأله به طور قابل ملاحظه‌ای تقویت شد.
* آنها قادر به اندازه‌گیری دقیق و سریع تصمیم‌گیری تحت فشار زمان، در برخورد با امتحانات درسی شدند.
* آنها آموختند که برای برنامه‌ریزی اهمیت زیادی قائل شوند.
* شطرنج موجب شد که آنها برای تحصیلات خودشان تلاش نمایند.
* شطرنج به کودکان در تمام زمینه‌های اقتصادی و غیره کمک می کند.
در اروپا و روسیه شطرنج در برنامه رسی کودکستان‌ها گنجانده شده است. امروز در بسیاری از مدارس جهان درس شطرنج گنجانده شده است. بچه‌ها به شطرنج جذب می‌گردند و مهارتهای زندگی را می‌آموزند. طرنج تجدیدنظر به ماهیت رقابتی کودکان میباشد. در شطرنج، بر خلاف رشته‌های ورزشی، فرزند مسئولیت زیان‌اه را به عهده میگیرد نه کس دیگری. می‌آموزد که تنها خودش را سرزنش نماید. از سوی دیگر زمانی که برنده میشود، پیروزی برای او شیرین میباشد و به همین منظور تلاش بیشتری میکند.این مقاله براساس مطالعات روانشناسی و آموزشی، تاثیرات شطرنج بر دانشآموزان را بررسی کرده و در نهایت نشان می دهد که شطرنج، هوش
IQ(intelligent quotient )
و توانایی حل مساله را افزایش داده و تصمیم گیری مستقل و سریع درموقعیتهای دشوار را آموزش می دهد.همچنین مهارتهای خواندن ، حافظه،زبان و ریاضیات راتقویت کرده تفکر منتقد و خلاق را تغذیه می کند.شطرنج تمرینی برای تصمیم گیریسریع و دقیق در تنگی وقت فراهم می آوردومی تواند از این طریق نتایج دانش آموزان درامتحانات مدرسه را بهبود بخشد.
شطرنج نحوه تفکر منطقی و کارآمد را آموزش می دهدو انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه های موجود را نشان داده و اهمیت برنامه انعطافپذیر ، تمرکز و نتیجه انتخاب و تصمیم گیری را به نمایش می گذارد.همچنین دختران وپسران را صرفنظر از قابلیتهای طبیعی یا سابقه اجتماعی-اقتصادی آنها تحت پوشش میگیرد.
نویسنده با تکیه بر فواید مذکور چنین ادعا می کند که شطرنج از جمله بهترینو موثرترین ابزاردرآماده کردن کودکان برای مواجهه یا دنیای کنونی است که روز به روزدر دریای اطلاعات فروتر می رود و همراه با آن موقعیت های دشوارتری در تصمیم گیری رابه ارمغان می آورد.
آیا شطرنج هنراست؟ یا شاید علم؟ یا چناچه برخی ادعا می کنندهردو؟ بیایید روراست باشیم ،شطرنج در واقعیت فقط یک بازی است.رقابتی خلاق ومفرح.بازیی که چندان متفاوت از تنیس،کریکت،فوتبال یا گلف نیست.
اماتفاوت برجستهای که شطرنج را متمایز می کند در این است که شطرنج جزو معدود بازیهایی است که ذهنانسان را به تمامی تمرین می دهددر حالیکه درقابلیت تحکیم شخصیت و تقویت اعتماد بهنفس با دیگر ورزشها مشترک است.
اکثر ما می توانیم این تمرین را به کار ببندیم هرچند برای برخی از ماشاید کمی دیر باشداما برای فرزندانمان شاید چندان هم دیر نشدهاست.
شطرنج از جمله قویترین ابزار در دسترس جهت تقویت ذهن کودک است.
یادگرفتن حرکات آن نسبتا ساده است. بیشتر کودکان 7-6 ساله می توانند قوانین پایه را بهکار ببندند.حتی برخی از آنها در سنین5-4 سالگی نیز از عهده برمی آیند.شروع به موقعچنانچه در موسیقی و زبان، می تواند در میزان مهارت کودک موثر افتد.در نهایت در هرسنی شطرنج مهارتهای تمرکز،صبر و پشتکار را افزایش داده خلاقیت،فراست ،حافظه وتوانایی تجزیه تحلیل را تقویت کرده تصمیم گیری در موقعیتهای دشواروحل مساله به شیوهانعطاف پذیر را آموزش می دهد.
نویسنده معترف است که این ادعایی بزرگ است و دراثبات آن برخی مباحث و مطالعات آموزشی را دلیل می آورد.
تمرکز،صبر و پشتکار :
اگر بخواهیم شطرنج باز خوبی باشیم نیاز به قدرت تمرکز بالا داریم. گاهیچهره برخی شطرنجبازان حتی بازیکنان برتر در رده جهانی به هنگامی که از پشت میز خودبرای تنفس بلند شده و در سالن راه می روند به نظر غیر عادی و پریشان می رسد .در یکنگاه دقیق تر در می یابیم که بیشتر آنها حتی زمانی که پشت میز نیستند، با تمرکز قویخود، صفحه بازی را در ذهن بازسازی کرده و به تجزیه و تحلیل مشغولند. شطرنج بهبازیکنان جوان و کم تجربه تر نتیجه تمرکز قوی را آشکار کرده و تاوان فوری خطاها رابه نمایش می گذارد کمتر ابزار آموزشی چنین کارآیی سریعی دارد.
آنی غفلت درتمرکزبه ویژه در مرحله آخربازی می تواند نتیجه جبران ناپذیری را به بار آورد. بازیکنان جوان تنها با صبر و پشتکار (شاخصه هایی که در مدرسه و به ویژه در نتیجهامتحانات دانش آموزان نقش مهمی را ایفا می کنند.)می توانند نتیجه قابل قبولی کسبکنند.
تجزیه تحلیل، منطق و توانایی حل مسأله :
مهارت در شطرنج،نیازمند آمیزه ای از شایستگی ها ست. مطالعات دکتر تایید کرد که شطرنجبازان قدرتمندنوجوان 1974 آلبرت فرگوسن در سال
ازتوانایی بالایی در تجسم فضایی،ریاضی ،کارهایاجرایی (سال 16-18)
برخوردارند.
دکتر فرگوسن در مطالعات سال 1995 خود چنین میگوید : ""این دریافت نشان داد که مهارت در شطرنج، تنها مستلزم تسلط بر یک مهارتخاص
و یا آمیزه ای از یک یا دو مهارت نیست بلکه ترکیب وسیعی از مهارتهادر
کنار هم این قابلیت را فراهم می آورد." وی در یک تحقیق مهم دیگر دریافت کهیادگیری شطرنج، حتی در نوجوانی سبب تقویت مهارتهای ریاضی و زبانی است. این نتیجهبرای بیشتر دانش اموزانی (حتی بازیکنان معمولی تر)که برای یکسال تحصیلی در هفته دوساعت تمرین شطرنج داشتند صادق بود. تحقیقی دیگر(جان آرتیس)اضافه می کند که شطرنجسبب تقویت حافظه کودکان نیز می شود.
تحقیق دیگری در کانادا در سال 92-1991 ، برتاثیرشطرنج در تقویت و افزایش مهارت حل مسأله در کودکان تأکید می کند. معلمان باافزودن شطرنج به برنامه آموزش کلاسیک ریاضیات توانستند به طرز چشمگیری متوسط شاخصقابلیت حل مسأله دانش آموزان را بالا ببرند. دانش آموزانی که شطرنج را در برنامهآموزشی ریاضیات خود گذرانده بودند، امتیازی بسیار بالاتر ازآنانی که برنامهاستاندارد آموزش ریاضی را گذرانده بودند نشان دادند. مدرسه مقدماتی شطرنج هم اکنوندر نیو برونزویک (محلی که این تحقیق مورد آزمایش قرار گرفت) مشغول به فعالیت است. در سال 1989
دانش آموزدر مسابقات قهرمانی مدارس این منطقه شرکت کردند 120
سهسال بعد این تعداد به بیش از 19000 نفر رسید.(آلبرت فرگوسن 1995 )
همچنین ثابتشده است که شطرنج،تفکر خلاق و نقادانه را تغذیه می کند. مطالعات چهار ساله دکترفرگوسن (83-1979 )تأثیر شطرنج بر قدرت تفکر دانش آموزان مدرسه ای در امریکا رابررسی می کند. این دانش آموزان
بودند.با آزمایش دو تست (تست 130 بالای IQ جزودانش آموزان مستعد با
ارزیابی تفکر نقادانه واتسون-گلاسر و تست تفکر خلاقتورنس)بر روی این دانش آموزان فرگوسن دریافت که بعد از گذراندن 64-60 ساعت آموزش وتمرین شطرنج در طی 32 هفته، آنها پیشرفت چشمگیری در شاخص تفکر خلاق نشان دادند. بعلاوه وی دریافت که شطرنج خلاقیت نوجوانان مستعد را آبیاری می کندوی همچنین چنیننتیجه گیری کرد که :"اینطور به نظر می رسد که شطرنج از بسیاری از برنامه های رایجبرای پرورش تفکر خلاق برتر است و بنابراین می تواند در برنامه متفاوتی برای دانشآموزان مستعد در نظر گرفته شود."شطرنج نه تنها برای پرورش و توسعه مهارتهای دانشاموزان مستعد ارزشمند است بلکه دانش آموزان متوسط و پایین تر نیز می توانند از آنبهره مند شوند. مایکل وسیو (مربی شطرنج 1990 ) می گوید
یک شطرنج آموز کند حتیاگر نتواند شطرنج را به کمال دریابد (همه استراتژی ها و تاکتیک ها را یادبگیرد.)ولی می تواند از زبان، تصویر کلی و سیستم شگرف حرکات آن سود جوید.
دکترفرگوسن در سال 88-1987 برنامه اموزش و تمرین شطرنجی را درکلاس ششم یک مدرسه روستاییدر ایالت پنسیلوانیا شامل 9 دختر و 5 پسر به آزمایش گذاشت. در شروع برنامه دانشآموزان متوسط 104 را در را کسب کردند. این برنامه شامل 3-2 جلسه آموزش در هفته بود IQ تست
وعلاوه بر آن دانش آموزان بیشتر اوقات زمانی را روزانه به بازی کردناختصاص می دادند.این دانش آموزان برای شرکت در مسابقات ترغیب و تشویق شدند. پس ازگذراندن این دوره فشرده، 7 تن از پسران این کلاس توانستند در مسابقات قهرمانی شطرنجمدارس ایالت پنسیلوانیا به مقام دوم
دانش آموزان کلاس پس از گذراندن این IQ دستیابند.در نهایت نتایج تست
این برنامه،پیشرفت چشمگیری در حافظه و مهارتهای زبانیبویژه در بازیکنانی که در مسابقات شرکت داشتند را نشان داد.
شطرنج حتی نشان دادهاست که می تواند در مجموع سبب افزایش نتایج تست شود. آزمایشتست وچسلر برروی 4000دانش آموز ونزوئلایی IQ های
که تنها کمتر از 5 ماه دوره آموزش شطرنج را گذراندهبودند،در اکثر آنها افزایش نتایج تست پس از گذراندن دوره را نشان می داد. گروهآزمایشی از میان تمام رده های اجتماعی-اقتصادی انتخاب شده بودند و هر دو جنسیت زن ومرد را شامل می شدند. ارائه نتایج این مطالعات دولت ونزوئلا را به شدت تحت تأثیرقرار داد چنان که از سال 89-1988 دروس شطرنج در اکثر مدارس ونزوئلا مرسومگشت.
اهمیت پردازش اطلاعات و حل مسأله در دهکده جهانی :
اینترنت،ایمیل و کامپیوترها به سرعت در کار تغییر شاخص های موفقیت در کارو تحصیلند.
با شتاب گرفتن پروسه جهانی شدن، اطلاعات هر چه سریعتر و سریعتر بهجریان می افتد.اطلاعاتی که تا همین چند سال پیش برای دسترسی به آن ماها زمان صزف میشد امروز از طریق اینترنت در ظرف چند دقیقه قابل دسترسی است. با چنین دسترسی آسان وحجم شگرف اطلاعات، توانایی انتخاب مناسب از میان گستره وسیع گزینه های موجود امریحیاتی است.
در چنین دنیایی،دانش آموزان باید بکوشند سرعت،انعطاف پذیری و قدرتانتقاد واکنش های خود را با روند پیچیدگی دنیای کنونی هماهنگ کنند. دانش آموزانعلاوه بر ذخیره حجم قابل توجهی از این اطلاعات، باید توانایی جستجو در این دریایاطلاعات و از همه مهم تر پردازش اطلاعات را داشته باشند. آنها همچنین باید تواناییدسته بندی اطلاعات متناسب و نامتناسب ، یادگیری سریع تکنولوژی های جدید و همچنیناستفاده از آنها در حل مسائل را در خود تقویت کنند.
اینجاست که شطرنج به عنوانابزار ویژه و قدرتمند در پرورش ذهن کودکان ما ظاهر می شود. ماهیت پویای شطرنج،مجموعه ای متغیر از مسائل را در هر حرکت پیش رو می گشاید. به استثنای حرکات اولیهدر شروع بازی -که می توان قویترین آنها را به خاطر سپرد- هر حرکت موقعیتی جدید رافراهم می آورد. شطرنج بازان می کوشند در هر موقعیتی در صفحه، با محاسبات خود و پیشبینی وضعیتهای محتمل و ارزیابی آنها براساس اصول تئوری،بهترین حرکت ممکن را پیداکنند.در بعضی پوزیسیونها بیش از یک حرکت خوب وجود دارد، چنانچه در دنیای واقعی بیشاز یک گزینه مناسب می تواند موجود باشد.بازیکنان باید تصمیم گیری در موقعیتهای مبهمو یا دشوار در شطرنج را بیاموزند.
چنین مهارتهایی در اندیشیدن برای دانش آموزانمقطع ابتدایی و راهنمایی در برخورد با مسائل روزمره زندگی حتی از ارزش و اهمیتبیشتری برخوردار است.انمت این دانش آموزان در مقطع دانشجویی خود باید بدانند چگونهاز گستره وسیع قوانین و اطلاعات موجود در پاسخ دادن به مسأله استفاده کنند. مهارتیکه فقدان آن در دانشجویان فعلی دانشگاهها قابل مشاهده است.در نتیجه این فقدان دراطلاعات غرق شده اند و بیهوده به جای جستجوی گزینه های متفاوت و متناسب ،بهترینپاسخ را جستجو می کنند.
نتیجه گیری :
شطرنج، گزینه ای مناسب و باقدرتی استثنایی برای پرورش ذهن کودکان ماست و آنها را در مواجهه و غلبه برپیچیدگیهای روزافزون و نیازهای دهکده جهانی یاری می رساند.روز به روزمدارس بیشتریدر سراسر جهان به ارزش و اهمیت شطرنج پی برده و آن را در برنامه استاندارد آموزشیخود جای می دهند. در حقیقت شطرنج فقط یک بازی است. بازیی که در عین حال توانستهبعضی از بزرگترین مغزها در قرن گذشته را به خود جذب کرده و به مبارزه طلبیده است. چنانچه امروز کتابهایی که درباره نحوه بازی نوشته شده اند، به راحتی می توانند قفسههای یک کتابخانه را پر کنند.
شطرنج همچنین ابزار ویژه و موثری در آموزش است. شطرنج ذهن انسان را اعم از دختر و پسر، با استعداد ویژه یا معمولی، ورزشکار یا غیرورزشکار، ثروتمند یا فقیر به تساوی به مبارزه می طلبد. شطرنج می تواند به دانشاموزان اهمیت برنامه ریزی و همچنین پیاود تصمیم گیری را بیاموزد.
بعلاوه تمرینیاست برای بالا بردن قدرت تمرکز دانش اموزان. شطرنج بازی قوی همچنین شیوه دستیابی بهبرد دلپذیر و باخت برازنده، تفکر منطقی و موثر، تصمیم گیری در موقعیتهای دشوار ومبهم را فرا می گیرند.(سیمور و نورود 1993 ) در سطوح بالاتر، چنانچه بازی خوبنیازمند طرح و نقشه ای منطبق و مرتبط باوضعیت متغیر صفحه است و نقشه ای که بدون درنظر گرفتن پاسخ های محتمل و متفاوت حریف طرح ریزی شود کارآیی لازم را نخواهد داشتبرنامه ریزی انعطاف پذیر را تعلیم می دهد.
شطرنج همچنین می تواند اسباب اعتمادبه نفس و خودباوری در کودکان رافراهم آورد اما چنانکه باخت حتی برای قهرمانان جهاننیز اجتناب نا پذیر است با تکبر و نخوت میانه ای ندارد.
شطرنج ابزاری برای آموزشو شکوفایی دانش آموزان مستعد نیز به شمار می رود. مسابقات شطرنج موقعیت مناسبی برایمواجهه این کودکان مستعد با همتایان خود در سنین مختلف است چنانچه اکثر مسابقاتشطرنج بر خلاف دیگر رشته های ورزشی محدودیت سنی برای شرکت ندارند. در مسابقات یکبازیکن 6 ساله می تواند مقابل بازیکن 10 ساله بازی کند و یا بازیکن 12 ساله مقابل 17 ساله. بازیکنان جوان در مسابقات بزرگسالان بسیار خوب ظاهر می شوند. برای مثال درسال 2000-1999 در استرالیایک بازیکن 14 ساله قهرمانی جنوب استرالیا را از آن خودکرد و یک بازیکن 15 ساله موفق به کسب مقام قهرمانی کوئینزلند شد . همچنین بازیکنی 13 ساله با پوئن شکنی به مقام دوم قهرمانی استرالیا دست یافت.
تحقیقات نشان دادهاست که مطالعه و یادگیری روشمند شطرنج می تواند سبب کودکان گردد در حالیکه اسبابتقویت مهارتهای IQ بالا رفتن شاخص
زبانی، ریاضی و خواندنی را فراهم میآورد.
مسابقات شطرنجی که با تعریف محدودیت زمانی و با ساعت شطرنج برگزار می شوندبازیکنان را در تصمیم گیری سریع و تحت شرایط فشار تمرین می دهند. مهارتی که میتواند دانش اموزان را در فشار مشابه امتحانات مدارس یاری برساند.
شطرنج ابزاریجذاب برای تمرین ذهن و به مبارزه طلبیدن آن است. تمرکز لازم در بازی ذهن را حساس ترو هوشیارتر کرده و تفکر مناسب را تقویت می کند.
در نهایت یکی از مهمترین آثارآن، آموزش تفکر و حل مسایل متغیر با ارائه ترکیب متنئوعی از مسائل پشت سر هم است. با میلیونها احتمال متفاوت در بازی ، بازیکنان باید همیشه برای رویارویی باموقعیتها و مسائل جدید آمده باشند. آنها نمی توانند با به کار بستن یک فرمول ثابت ویا استفاده از حافظه خود این مسائل را حل کنند. بلکه باید به قدرت تحلیل و محاسبهخود تکیه کرده و با استفاده از قوانین پایه و وضعیتهای نمونه وار و ابتکار و خلاقیتخود حرکت مناسب را بیابند.
در ژوئن 1999 کمیته بین المللی المپیک شطرنج را رسمابه لیست ورزشهای کمیته افزود. رویدادی خوش برای آمار 6 میلیونی شطرنجبازان جهان. بااین تصمیم جدید، کودکان با انگیزه بیشتری و با رویاهای قهرمانی به این رشته روی میآورند
نتایج یک پایان نامه نشان داد که بازی شطرنج می تواند موجب افزایش مهارت حل مساله در افراد گردد.
به گزارش سرویس پایان نامه ایسنا، مهنازامین رنجبر در پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی خود با عنوان " تأثیر بازی شطرنج بر مهارت های حل مسأله در دانشجویان دانشگاه الزهرا(س) " آورده است: بنا به نظریه انتقال در یادگیری، در برخورد با مسائل مختلف ( مثل بازی شطرنج که از جهت مراحل شبیه به مراحل حل مسأله به طور کلی است) فرد می تواند توان خود را در موقعیت های مختلف بیازماید و با تکرار و تمرین مسائل مختلف ، نحوه برخورد مناسب با مسائل را یافته و آنها را به موقعیت های مشابه در زندگی تعمیم دهد.
درادامه این پایان نامه آمده است: می توان اظهار داشت که شطرنج به عنوان یک بازی، محیطی را ارائه می کند که با هرآرایش در صفحه ، مسأله ای خاص شکل گرفته و مستلزم حل آن جهت پیشبرد بازی است.
هر بازیکن در بازی شطرنج، زمانی که با حرکت تازه ای از جانب حریف یا با وضعیت تازه و به عبارت دیگر با مسأله ای جدید روبرو می گردد، ابتدا با بررسی موقعیت مهره ها در حالت جدید، به بررسی وضعیت کلی صفحه می پردازد. فرضیه سازی در خصوص هر حرکت یا مجموعه ای از حرکات، مرحله ای است که فرد را در جهت پیش بینی حرکات ممتد وموفقیت آمیز آماده می سازد . زمانی که فرد با موقعیتی ساده روبرو می گردد، به راحتی فرضیه مورد نظر خود در خصوص آن وضعیت را طرح نموده و به سرعت ، آن را می آزماید.
دراین پایان نامه اضافه شده است: حرکات سریع بازیکنان در ابتدای بازی می تواند نشان دهنده سادگی مسائل درابتدای بازی باشد به نحوی که حتی بازیکنان مبتدی نیز بعد از چند بازی ابتدایی، پیش بینی های اولیه را به سادگی انجام داده و به سرعت حرکات خود را انجام می دهند. به عبارت دیگردر خصوص مسائل ساده ، روند مراحل فرضیه سازی، فرضیه آزمائی و نهایتاً حل مساله در زمان کوتاهی طی می شود.
درادامه این پایان نامه که در سال 1380 با راهنمایی دکترحسین رضا بخش در دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهرا(س) " تدوین شده، آمده است: کمی بعد از شکل گیری کل بازی ، به تدریج مسائل ، پیچیده تر می گردد. فرضیه سازی و فرضیه آزمایی دراین زمان مستلزم صرف وقت و دقت بیشتر است هر حرکت در ارتباط با پیش بینی چندین حرکت بعدی طرح ریزی می شود. در این مرحله ، بازیکن می آموزد که برای حل هرمسأله راه های متعددی وجود دارد و انتخاب بهترین راه ، مستلزم درایت و اندیشه بالا است و نهایتاً تصمیم گیری در خصوص مسائل اساسی است که نتیجه بازی را مشخص می کند.
محقق در خاتمه می افزاید : در بازی شطرنج ، بازیکن مراحلی را که باید درحل مسئله طی نماید، طی می کند . این مراحل دقیقاً شبیه مراحلی است که در حل مسائل کلی، فرد با آن ها مواجه می گردد. همان طور که در موقعیت زندگی، فرد در برخورد بامسائل تکراری به سهولت از عهده حل آن ها برمی آید در بازی شطرنج نیز در برخورد با مسائل ساده به راحتی واکنش نشان می دهد. اما درموقعیت های دشوار و تازه تر با صرف دقت کافی راه حل احتمالی را بررسی نموده و بهترین راه حل را برمی گزیند. گفتنی است، جامعه آماری این پژوهش ، شامل 3300 دانشجو در رشته های مختلف دانشگاه الزهرا در نیمسال اول سال تحصیلی 80-79 در مقطع کارشناسی به استثنای دانشجویان رشته های ریاضی ، فنی و مهندسی بوده است. دانشجویان اخیر( رشته های ریاضی و فنی و مهندسی) با فرض سر و کار داشتن و تمرین حل مسأله که اقتضای رشته تحصیلی آنهاست از جامعه آماری حذف گردیدند
