سنت الهی در همه زمان ها ، بر آن بوده که هر پیامبری را به زبان قومش مبعوث کند . لذا زبان قرآن ، همان زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یعنی زبان عربی است که مردم هم ، به همان زبان با یکدیگر سخن می گفته اند . خداوند متعال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را مفسر قرآن معرفی کرد . اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله که زبانشان عربی بود ، قرآن را می فهمیدند ، چرا که قرآن به زبان آنها نازل شده بود . اما با وجود این هم زبانی ، اختلاف نظرهای بسیاری داشتند که پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مرور ظهور پیدا کرد . گاهی نیز اصحاب به برخی معانی دست نمی یافتند و به خود پیامبر صلی الله علیه و آله که اولین مفسر بود ، رجوع می کردند و پس از او نیز به اصحاب برجسته ای چون حضرت علی علیه السلام ، ابن عباس ، ابن مسعود و . . . مراجعه می کردند به همین دلیل ، از همان زمان به پیدایش ‹‹ علم تفسیر ›› منجر شد . از این رو علم تفسیر قرآن یکی از مهم ترین علومی است که دچار تحولات گوناگون شده است . تا جایی که پس از خود تفسیر ، مفسرین به بررسی مبانی و روش های تفسیری ، مفسرین پرداخته اند ، زیرا در میان مباحث علوم قرآنی ، بحث از روش های تفسیری جایگاه خاصی به خود اختصاص داده است و پیدایش شیوه های مختلف تفسیری و به کار گیری مبانی گوناگون در تفسیر قرآن کریم ، زمینه طرح این بحث ضروری را در علوم قرآنی به وجود آورده است . با توجه به اهمیت موضوع روش های مفسران و جایگاه ویژه ای که در میان مباحث علوم قرآنی به خود اختصاص داده است ، در این رساله به تبیین روش تفسیری ‹‹ تفسیر احسن الحدیث › از مؤلف معاصر ‹‹ سید علی اکبر قریشی ›› پرداخته ایم . با مراجعه ای که به پایگاه های اطلاع رسانی و منابع مختلف شد ، در مورد این تفسیر کار جدی صورت نگرفته است . تنها در برخی از کتاب ها و مجلة حوزه به معرفی این تفسیر پرداخته شده است و به عنوان نمونه به مواردی از آن اشاره می شود :
المفسرون و حیاتهم و منهجهم محمد علی ایازی ، نگاهی به قرآن قریشی ، سیر تطور تفاسیر شیعه محمد علی ایازی ، دانشنامه قرآن بهاء الدین خرمشاهی ، آشنایی با قرآن پژوهان ایران حسن پیری . روش تحقیق در این پژوهش به شیوه کتابخانه ای است و در قم بیشترین بهره را از کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قرآن بردم اما با کمال تأسف و با این همه اهمیت ، تلاش های در خور توجهی در جهت معرفی و بازشناسی این روشها به چشم نمی خورد . این تفسیر گران سنگ را به هدف تبیین مبانی ، روش و گرایش های تفسیری مفسر ، و نیز بررسی مباحث علوم قرآنی آن برگزیدیم . امید است خداوند منان ، این بنده حقیر را مورد هدایت و رحمت قرار دهد .
فصل اول : کلیات 1
بخش اول
1- 1- 1 زندگی نامة مؤلف 4
1- 1- 2 اساتید 5
1- 1- 3 آثار قرآن پژوهی قریشی 5
1- 1- 4 توصیف مختصر برخی آثار 6
1 . الاخلاق و الآداب 6
2 . المعجم المهروس لا لفاظ الصحیفه الکاملیه 7
3 . خاندان وحی در زندگانی چهارده معصوم علیه السلام 7
بخش دوم
1- 2- 1 منابع تفسیر احسن الحدیث 8
1- 2- 1- 1 منابع تفسیری 8
1- 2- 1- 2 منابع حدیثی و روایی 16
1- 2- 1- 3 منابع لغوی 16
1- 2- 2 توصیف مختصری از تفسیر احسن الحدیث 17
فصل دوم : مبانی ، روش و گرایش تفسیری احسن الحدیث
بخش اول : مبانی تفسیر
الف . تفسیر
1 . معنای لغوی تفسیر 19
2 . معنای اصطلاحی تفسیر 20
3 . ضرورت تفسیر 21
4 . تفسیر به رأی 22
ب . تأویل
1 . معنای لغوی و اصطلاحی تأویل 23
2 . کاربرد و معنای تأویل 24
3. آیات تاویل و نظر مفسر احسن الحدیث 24
4 . تفاوت تفسیر و تأویل 26
2- 1 مبانی تفسیری احسن الحدیث 28
2- 1- 1 مجیت ظواهر قرآن 28
2- 1- 2 بواطن قرآن 32
2- 1- 3 وحیانی بودن الفاظ قرآن 34
بخش دوم
2- 2- روش تفسیری احسن الحدیث 35
2- 2- 1- استنادات به قرآن 36
الف . سیاق 37
ب . سیاق متشابه 38
2- 2- 2استناد به روایات 40
1 . روایات مورد استفاده در مصداق آیه 40
2 . روایات مورد استفاده در استنباط حکم فقهی آیه 41
3 . روایات مورد استفاده در تاویل آیات41
4 . روایات مورد استفاده در تفصیل و تبیین آیه42
2- 2- 3 قواعد ادبی- زبانی 43
2- 2- 3- 1 لغت 43
2- 2- 3- 2 صرف و نحو 44
2- 3 گرایش تفسیری احسن الحدیث 47
2- 3- 1 جهت گیری هدایتی- تربیتی 48
2- 3- 2 جهت گیری علمی 51
2- 3- 3 جهت گیری اجتماعی 53
فصل سوم : مباحث علوم قرآنی در احسن الحدیث
3-1 حروف مقطعه در قرآن58
3-1-1 تفسیرهای مختلف راجع به حروف مقطعه در قرآن60
3-1-2 دیدگاه صاحب تفسیر احسن الحدیث راجع به حروف مقطعه در قرآن62
3- 2 اعجاز قرآن 65
3- 2- 1 اعجاز در لغت و اصطلاح 65
3- 2- 2 آیات تحدی 65
3- 2- 3 صرفه در اعجاز قرآن 67
3- 2- 4 وجوه اعجاز قرآن 70
3- 2- 5 فصاحت و بلاغت 70
3- 2- 6 اخبار از غیب 71
3- 2- 7 اعجاز در عدم اختلاف و هماهنگی در آیات قرآن 73
3- 3 تحریف نا پذیری قرآن کریم 74
3- 3- 1 مفهوم تحریف از دیدگاه لغویان 74
3- 3- 2 تحریف در اصطلاح 75
3- 3- 3 تحریف دارای اقسامی است که ذیلا به آن اشاره می شود . 75
3- 3- 4 دلایل و شواهد تحریف ناپذیری قرآن 77
3- 3- 5 بررسی دیدگاه مفسر احسن الحدیث درباره تحریف ناپذیری قرآن در ذیل برخی آیات . 79
3- 4 محکم و متشابه 80
3-4-1 معنای لغوی احکام و تشابه 81
3- 4- 2 تعریف محکم و متشابه 81
3- 4-3 دیدگاه صاحب تفسیر احسن الحدیث راجع محکم و متشابه 82
3- 4- 4 بررسی تفسیر چند نمونه از متشابهات در تفسیر احسن الحدیث . 84
3- 5 نسخ در قرآن 85
3- 5- 1 معنای لغوی و اصطلاحی نسخ 86
3- 5- 2 انواع نسخ 87
3- 5- 2- 1 نسخ تلاوت بدون حکم 87
3- 5- 2- 2 نسخ حکم و تلاوت 87
3- 5- 2- 3 نسخ حکم بدون تلاوت 88
3- 5- 3 ابعاد نسخ از دیدگاه مفسر احسن الحدیث و ذکر نمونه هایی از آن 88
3- 5- 4 برخی از آیاتی که قریشی نسخ آنها را نپذیرفته است . 90
3-6 جمع در قران92
3-6-1 موارد استعمال واژه جمع92
3-6-2 ادله معتقدان به جمع آوری قرآن پس از رحلت پیامبر صلی اله علیه و آله93
3-6-3 ادله معتقدان به جمع آوری قرآن قبل از رحلت پیامبر صلی اله علیه و آله96
3-6-4 جمع آوری قرآن توسط حضرت علی علیه السلام99
3-6-5 دیدگاه صاحب احسن الحدیث راجع به جمع قرآن100
3-6-6 جمع آوری قرآن در زمان ابوبکر به دست زید بن ثابت103
3-6-7 جمع آوری در زمان خلیفه سوم عثمان105
منابع عربی 116
منابع فارسی 117
چکیده انگلیسی 120
شامل 131 صفحه فایل word