فرمت فایل:WORD(قابل ویرایش)تعداد11 صحفه
اصفهان، پایتخت چند دوره تاریخی ایران
اصفهان بنا بر ملاحظات سیاسی، موقعیت جغرافیایی، اوضاع طبیعی و وسعت خاک آن، از هزاران سال پیش تاکنون چندین بار به پایتختی کشور انتخاب شده است و در چند نوبت دیگر هم مقدمات این کار فراهم گردیده، اما مشکلاتی مانع شده است.
مهمترین دورانی که اصفهان رسماً پایتخت ایران بوده است:
الف – در عهد اشکانیان: اصفهان پایتخت ایران بوده و یکی از «ساتراپهای» مهمّ آن زمان محسوب می‌شده است.
ب – در عهد ساسانیان: اصفهان از شهرهای مهم کشور بوده و حتی خانواده‌هایی از هفت خانواده بزرگ ایرانی که در آن زمان مقامات عالی کشوری و لشگری را داشتند، اصفهانی بوده‌اند و اصفهان به منزلة پایتخت بوده است.
ج – دورة دیالمه: زمانی که حسن رکن الدوله دیلمی، سپاه وشمگیر را منهدم ساخت، اصفهان را به تصرّف خود درآورد. از آن زمان اصفهان قلمرو آل بویه گردید و رکن‌الدوله در بسط و توسعه آن کوشید و روزی که قمر در برج قوس بود دستور داد تا کار ساختن بارویی را به دور شهر آغاز کنند،
محیط این بارو 21 هزار گام بوده و تا چندین سال قبل، آثار آن در دروازة طوقچی و جویباره و پایین دروازه وجود داشته است.
در سال 365 هجری، رکن الدوله – که سنش به هفتاد سال رسیده بود – مریض شد. در این زمان ضیافت بزرگی در اصفهان ترتیب داد. خسرو، عضدوالدوله را به ولیعهدی خود برگزید. همدان و قزوین را به فخرالدوله واگذاشت و اصفهان را به مؤیدالدوله داد و در سال 366 بدرود حیات گفت.
اسماعیل بن عبّاد معروف به صاحب بن عبّاد در زمان وزارت مؤیدالدوله و فخرالدوله، در آبادی و عظمت و پیشرفت فرهنگ این شهر کوشش فراوان نمود. صاحب‌بن عبّاد علاوه بر وزارت، مردی فاضل و دانشمند و اهل ادب و بحث و شعر بوده و از منشیان و بلغای زبان عرب محسوب می‌شده است. همچنین کریم و بخشنده بوده، کتابخانه او از نظر تعداد کتاب نظیر نداشت با اینهمه به کتاب اغانی ابوالفرج اصفهانی عشق می‌ورزیده است.صاحب بن عبّاد درماه صفر سال 385 هجری در ری درگذشت و گروه کثیری از دیالمه و ترکها در حالی که شیون می‌کردند و گریبان می‌دریدند و فخرالدوله دیلمی نیز جلو آنان حرکت می‌کرد، جنازه‌اش را به اصفهان آورده و در دهلیز خانه‌اش در طوقچی به خاک سپردند. اکنون آرامگاه او زیارتگاه عالمان اصفهان است. از آثار مهم دیالمه در اصفهان قلعة مهم طبرک، مسجد جامع جورجیر و صفة صاحب بن عبّاد را می‌توان نام برد.
د – دورة سلاجقه: در سال 438 هجری طغرل مؤسس دولت سلجوقی به عزم تسخیر اصفهان شهر را در محاصره گرفت، اما قادر به گشودن آن نشد. او بار دیگر در محرم سال 442 هجری، اصفهان را در محاصره گرفت و یکسال شهر را محصور کرد و مردم را در زحمت زیاد انداخت، تا در محرّم سال 443، به تسخیر اصفهان نایل آمد و دولت دیالمه را برانداخت.با اینکه اهالی اصفهان با او صفایی نداشتند و بارها آثار خلاف و طغیان از آنها مشاهده کرده بود، به قدری به اصفهان علاقه داشت که مدت 12 سال این شهر را اقامتگاه خود قرار داد و حدود پانصد هزار دینار خرج عمارتها و مستحدثات حوالی و حدود شهر، بقاع‌خیر، خانهها و خانقاهها نموده است. طغرل پس از 26 سال سلطنت در سال 455 هجری در سن 70 سالگی در ری وفات یافت.
اصفهان در دورة سلطنت آلب ارسلان و وزارت خواجه نظام الملک مورد توجه آن پادشاه و وزیر دانشمند و سیاستمدار او بود. و چون به موقعیّت این شهر و دیانت مردم آن اتکاء داشت، این شهر را برای اقامت ولیعهد خود انتخاب کرد. ملکشاه یکی از بزرگترین سلاطین سلجوقی است که در عهد او دولت سلجوقی به منتهای وسعت و عظمت خود رسید و اصفهان به همت او و خواجه نظام‌الملک، از مهمترین و آبادترین بلاد جهان گردید.از کارهای مهم ملکشاه در اصفهان، اقدام به اصلاح تقویم و بستن زیج، به سال 467 هجری است که حکیم عمر خیّام، شاعر و ریاضیدان معروف و بزرگ نیز در آن شرکت داشته و این همان تقویم معروف جلالی است.
ملکشاه که در ایام ولیعهدی در اصفهان به سر می‌برد و در آنجا اقامت داشت، بعد از قتل پدر خود، آلب ارسلان رسماً اصفهان را به پایتختی برگزید.عمارات بسیاری به دستور او در گوشه و کنار این شهر ساخته شد و باغها و اماکن زیبایی احداث گردید، از جمله، باغ کاران، باغ فلاسان، باغ احمد سیاه، باغ بکر، قلعه شهر و دز کوه، که خزانه سلطنتی بود. همچنین گنبد نظام‌الملک و گنبد تاج‌الملک و مدرسه خواجه نظام‌الملک از آثار ارزشمند دوران ملکشاه سلجوقی است. مسجد جامع اصفهان که از شاهکارهای معماری تاریخی جهان به شمار می‌آید از آثار مهم این دوره است.
در این زمان ثروت ممالک سلجوقی به اصفهان سرازیر شد، به طوری که وقتی ملکشاه خواست از ثروت مردم مطلّع شود و خواجه نظام‌الملک از مردم جهت رفع حوایج مملکت مبلغی گزاف مطالبه نمود؛ پیرزنی به دربار نامه نوشت و پرداخت آن وجه را به تنهایی تقبل کرد. گویند ثروت مردم در این زمان به قدری بود که صبحگاهان با آفتابه طلا درب منازل خود را آب‌پاشی می‌کردند.
پس از فوت ملکشاه و قتل خواجه نظام الملک، هجوم اسماعیلیه به اصفهان، قتل و غارت فزونی یافت و اصفهان یکی از عرصه‌های مبارزات اسماعیلیان گشت. بنابراین مهمترین واقعة زمان سلجوقیان، قیام خونین اسماعیلیه است. در این زمان فداییان حسن صبّاح همه را به وحشت انداخته بودند و زمانی که ابوالعلا، فرماندة سواره نظام. به دستور ملکشاه، مأمور قلع و قمع اسماعیلیان گردید، شبانه در منزل خود، به ضرب خنجر مرد گردآلودی که خود را بندة خدا معرفی کرده بود از پا درآمد. اگرچه قاتل به دست داروغه گرفتار شد اما رعب و هراس در دل ساکنین پدید آمد. این ابوالعلا مرد رشیدی بود و در محلّة زرگران اصفهان ساکن بود.باغ عدن نیز یکی از اثار زیبای سلجوقیان است که در دالان بهشت اصفهان قرار داشته، و شش عمارت زیبا جهت سوگلی‌های حرم شاهی در آن ساخته شده بود.
هـ – دورة صفویه: اصفهان در ادوار مختلف، پایتخت ایران و مورد علاقة سلاطینی بوده که در آن حکومت می‌کردند. ولی اصفهان در هیچ یک از این ادوار، همانند دورة صفویه و سلطنت شاه عباس اوّل و دوم، اهمیت و شهرت نداشته است. در این دوران اصفهان از هر جهت به کمال ترقی و شهرت رسیده بوده و ملل دنیا را به سوی خود کشانیده و هزاران باستان‌شناس و مستشرق و تاریخ‌دان و هنرمند و دانشمند، از سراسر جهان عاشقانه وارد اصفهان شدند. و بیشتر آنها پس از توقف طولانی، مشاهدات اعجاب‌انگیز خویش را در کتابهای ارزشمندی، به رشته تحریر درآورده و در دنیا انتشار داده‌اند که هر کدام از آنها سند غیرقابل انکاری از قدمت و عظمت فرهنگ ایران‌زمین است.
در سال 1000 هجری، شاه عباس اول پایتخت کشور را از قزوین به اصفهان منتقل کرد که از نظر سوق‌الجیشی موقعیّت بسیار ممتازی داشت. پس از آن، دیری نپایید که این شهر از نظر ثروت و شهرسازی و قصرهای عالی و بناهای تاریخی مثل مساجد و مدارس بزرگ و مجلّل و بازارهای زیبا و وسیع و پلهای مستحکم و فنی و بی‌نظیر، یکی از زیباترین شهرها و پایتخت‌های جهان گردید.
والتر مینچ آلمانی می‌نویسد: «شاه عباس به سال 1598 میلادی پایتخت را به اصفهان منتقل نمود. این حسن انتخاب مبنی بر اندیشه‌ای درست بود. زیرا اصفهان نه فقط در قلب ایران قرار دارد، بلکه دارای کلیه شرایطی است که برای یک پایتخت بزرگ لازم است.»
مادام دیولافوا می‌نویسد: «دیری نپایید که اصفهان 000/600 نفر جمعیّت پیدا کرد. یعنی معادل جمعیّت پاریس در زمان لویی چهاردهم.»
پیترو دلاواله سیّاح ایتالیایی، اصفهان آن زمان را از کلّیة نقاط مشرق زمین حتی از قسطنطنیه زیباتر و مهم‌تر دانسته است.
اصفهان در زمان شاه عباس اول پایتخت شد و تا زمان سلطنت نکبت‌بار شاه سلطان حسین، مدّت یکصد و پنجاه سال پایتخت دولت صفویه بود. اهم کارنامة سلسله صفوی در اصفهان از این قرار است:
1-ایجاد روابط خارجی با بسیاری از ملل جهان و ورود مستشرقین و مورخین و باستان‌شناسان و مبلّغین مذهبیِ خارجی به اصفهان.
2- وسعت تجارت و داد و ستدهای خارجی.
3- احداث راهها، کاروانسراها، بناهای تاریخی، کاخهای سلطنتی، گردشگاهها، میادین و مساجد و مدارس و پلهای بی‌نظیر.
4- تشکیل حوزه‌های علمیه، مراکز هنری و نشر و ترویج مذهب تشیّع و کتابهای شیعه.
5- کوچاندن ارمنیان و گرجیان از ارمنستان و گرجستان به اصفهان و سکنی دادن آنها در جلفا و فریدونشهر.
6- تأسیس حرمسرا، شرابخانه، قهوه‌خنه، کوکنارخانه و غیره.
7- پرورش شکنجه‌گران، میر غضب‌ها، آدم‌خوارها و آدم‌سوزها.
و بسیاری از امور چشمگیر و ضد و نقیض دیگر که هر کدام در نوع خود قابل توجّه و بی‌نظیر بوده است.
در دورة پهلوی و سالهای اخیر بسیاری از آثار ارزنده معماری صفویه مرمت شده و پس از قرنها همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است. تعدادی از بناها و آثار تاریخی و قصرهای سلطنتی صفویه را، سلاطین و حکام قاجار، بخصوص ظل‌السلطان، به طمع فروش مصالح آن خراب کرده و حتّی درختهای چنار را به همین منظور بریدند.
ح – دورههای متأخر و معاصر: در زمان آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه، مدتی اصفهان نامزد پایتختی ایران بود و احمدشاه به جد قصد داشت پایتخت را به اصفهان منتقل کند اما پاره‌ای تحولات سیاسی و مخالفت برخی درباریان، این کار عملی نشد. همچنین در سالهای اخیر، یکچند، زمزمه‌هایی بالا گرفت که به منظور تمرکززدایی از تهران، پایتخت را به جای دیگری انتقال دهند که اصفهان، یکی از شهرهای پیشنهادی و نامزد پایتختی بود. ولی این طرح نیز سرانجام منتفی شد و زمزمه‌ها خوابید. با اینهمه، اصفهان بنابر مصوبة رسمی هیأت وزیران به عنوان پایتخت هنری ایران شناخته و اعلام شده است.
اماکن تاریخی در استان اصفهان
اصفهان را می توان یکی از معروف ترین مناطق ایران در جهان دانست که قرن هاست به نصف جهان شهره است. وجود بیش از شش هزار اثر تاریخی در استان اصفهان سبب شده لقب نصف جهان برازنده این خطه ارزشمند از سرزمین ایران باشد. اصفهان آمیزه ای از میراث های فرهنگی باشکوه و طبیعت زیباست که پیشینه ای به قدمت تاریخ تمدن و فرهنگ ایران دارد. آثار متعدد و با ارزشی که از دوره های مختلف تاریخی در شهرهای مختلف این منطقه برجای مانده، اصفهان را به موزه ای هنری – تاریخی – طبیعی تبدیل کرده که بازدید از آن در لیست آرزوهای گردشگران ایران و جهان قرار دارد.
یادگارهای باارزش منطقه که از دوره های مختلف تاریخی به جای مانده، حاصل موجودیت تاریخی ناحیه ای است که قدمت آن به هزاره سوم پیش از میلاد می رسد. وجود تپه های باستانی و در راس آن ها تپه های تاریخی سیلک گواه این مطلب است. قدمت طولانی و معماری ارزشمند بناهای تاریخی اصفهان سبب شده که برخی از آثار تاریخی منطقه مانند: میدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده، سازمان ملی یونسکو قرارگیرند.
مسجدهای قدیمی با ارزش های تاریخی و معماری بالا بیش ترین آثار استان اصفهان را تشکیل می دهند که در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. مسجد شیخ لطف الله یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان است که هر تماشا کنندهای را خیره و به اظهار تحسین و اعجاب وا می دارد. مسجد جامع اصفهان مجموعهای از ساختمانها و آثار هنری دورههای بعد از اسلام است که یادگارهایی از افراد متعدد را در بر دارد و بخشی از تحولات معماری دورههای اسلامی تاریخ ایران را در مدت هزار سال نشان می دهد. محراب الجایتو که در این مسجد قرار گرفته یکی از شاهکارهای هنر گچ بری به شمار می آید.
اوژن فلاندن ـ سیاح و نقاش فرانسوی؛ مسجد بابا سوخته اصفهان را گوهری گران بها در هنر معماری ایران توصیف کرده است. مسجد امام از لحاظ عظمت، جنبه معماری و تزیینات، مهم ترین مسجد دوره صفویه است که در شهر اصفهان واقع شده است. مسجد جامع اردستان از کهن ترین مساجد ایران به شمار می آید که بنای اولیه آن، مربوط به قرون اولیه اسلامی است. مسجد جامع زواره در 15 کیلومتری شمال خاوری اردستان اولین مسجد چهار ایوانی ایران است که در دوره سلجوقی ساخته شده و مسجد جامع گلپایگان نیز از آثار با ارزش دوره سلجوقی است.
کاخ های تاریخی با معماری های کم نظیر از دیگر دیدنی های استان اصفهان هستند. کاخ چهل ستون از جمله بناهایی است که اصفهان ملقب به نصف جهان بخش مهمی از شهرت خود را مدیون آن است و عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ای از کاخ های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است. کاخ عالی قاپو نمونه منحصر به فرد و یکی از عجایب معماری کاخهای عهد صفوی است.
باغ های باشکوه استان اصفهان با شهرت های جهانی نیز از دیگر آثار باارزش این منطقه به شمار می آیند که همواره نظر جهانگردان را به خود جلب نموده است. باغ فین کاشان از دوره صفویه برجای مانده و از لحاظ باغ آرایی و آب رسانی دارای اهمیت ویژهای است ضمن آن که از نظر گردشگری از منابع بسیار ارزشمند ایران به شمار می آید. چهار باغ مجموعه ای عظیم و زیبا است که از باغ های مختلف تشکیل شده و تعداد ی از آن ها هم اکنون نیز بر جاست.
مراکز عبادی غیر اسلامی چون آتشکده ها و کلیساها نیز از جاذبه های تاریخی استان اصفهان به شمار می آیند. کلیسای هاکوپ اولین کلیسایی است که ارامنه در جلفای اصفهان بنا کردهاند ولی مشهور ترین کلیسای تاریخی جلفا از نظر معماری و تزیینات نقاشی، کلیسای سن سور است که به کلیسای وانک شهره است و در سال 1065 میلادی بنا شده است. مهم ترین کلیسای تاریخی جلفا از دوره شاه عباس اول نیز کلیسای مشهور بیدخم یا بیت اللحم است که در میدان جلفا و در مجاورت کلیسای مریم واقع شده است. آتشگاه کوه سنگی کهنترین میراث پیشینه اصفهان است که هم اکنون بقایای بنای آن در کوه سنگی درارتفاع 1680 تر واقع شده است. شاید بتوان قدیمی ترین مرکز اجتماعی انسانها در منطقه را حول و حوش این کوه سنگی جستجو کرد. آتشکده باستانی نیاسر نیز بر فراز صخره بلندى به نام تالار نیاسر در کنار چشمه آبی برپاست و از اهمیت زیادی برخوردار است.
مناره های قدیمی با معماری های خاص از دیگر جاذبه های تاریخی استان اصفهان هستند. منار جنبان یکی از نمونههای ابنیه سبک مغولی ایران است که از آن دوره، کاشی کاری هایی نیز به یادگار دارد. جالب ترین نکته این بنای تاریخی آن است که با حرکت دادن یکی از مناره ها نه تنها مناره دیگر به حرکت در می آید، بلکه تمامی این ساختمان مرتعش می شود. مناره گلپایگان نیز از بلندترین منارههای دوره سلجوقی است که به سده 5 ه ـ . ق تعلق دارد.
خانه های اعیانی و عمارت های قدیمی نیز از دیگر دیدنی های استان اصفهان هستند که نظیر آن ها در دیگر مناطق ایران کم تر یافت می شود. عمارت های زیادی در سراسر شهرستان ها ی استان پراکنده هستند ولی مهم ترین آن ها را در شهرستان کاشان و اصفهان می توان دید.
خانه بروجردی ها در کاشان یکی از نمونههای تکامل یافته ساختمانهای کاشان است که شکل و حجم و پوشش آن در میان سایر خانهها نمونه است و عمارت عباسیان نیز یکی از جالب ترین نمونهها است که به لحاظ تنوع و تعدد فضاهای خانه قابل اهمیت است. خانه وثیق انصاری در شهر اصفهان حدود 150 سال پیش ساخته شده و از زیباترین خانههای دوره قاجار به شمار می آید. خانه ها و عمارت های زیادی در گوشه و کنار شهرستان های استان اصفهان واقع شده اند که هر یک از آن ها از اهمیت معماری و تاریخی قابل توجهی برخوردار هستند.
تحقیق در مورد اهمیت شهر اصفهان در دوره های مختلف تاریخ
