مقدمه
جنگل ، هدیه خدایی و نخستین دوست بشر به شمار میرود. هیچیک از پدیدههای طبیعت به اندازه جنگل در زندگی آدمیان نقش اساسی و سازنده ندارند. انسان آغازین تنها در پناه جنگل توانست به حیات و تولید نسل خود ادامه دهد، او نیازمندیهای روزانه خود را از جنگل بدست میآورد. بدین سان احترام به درختان و احساس دوستی نسبت به آنها پدیدهای است که منشا بسیار دیرین در پندار انسانها دارد و افسانههای کهن اقوام و ملل مختلف جهان ، سرشار از اساطیر گیاهی است.
جنگل در سرزمین کهن ایران
در ادبیات سرزمین ما ، سرو کاشمر شهرت بسیار دارد و مردم معتقد بودند که زرتشت پیامبر آن را با دست خود کاشته است. در بسیاری از متون کهن راجع به این سرو مطالب فراوان نگاشته شده، از جمله در تاریخ بیهقی و معجمالبلدان از علاقه ایرانیان به سرو کهن کاشمر سخنان بسیاری به میان آمده است. ابوریحان بیرونی هر یک از برج های شمسی را منتسب به درختان معینی دانسته، مثل حمل (فروردین) ، هرکشتی که آب نیاید و آنکه تخم ندارد، ثور (اردیبهشت) ، درختان بلند و میوههای شیرین.
جنگل چیست؟
جنگل به مجموعه درختانی اطلاق میشود که قطعهای از زمین را اشغال کرده باشد و دانشمندان علم جنگلبانی صفات و خصوصیات بارزی برای جنگل قائل هستند تا بتوان آنها را از سایر نباتات موجود و مورد استفاده بشر در روی زمین تمیز داد. سه بعد عمده صفات مشخصه جنگل عبارتند از:
زیست شناسی: از نظر زیست شناسی باید گفت که جنگل به مانند یک اجتماع نباتی است که در تحت عوامل محیط متعادل یا کم و پیش ثابتی قرار دارد.
اقتصادی: چوب که از محصولات اصلی جنگل است، وقتی درخت قطع شود، برخلاف املاک زراعی ، بهره و سرمایه یکدفعه بدست میآید. برای اینکه مقدار چوبی را که صد ساله در جنگل تولید میشود بتوان به حال ثابت نگهداشت، بیآنکه در آن کاهشی روی دهد، نظم اقتصادی باید به مرحله اجرا درآید و فقط در جنگلهایی که طبق اصول منظمی بهره برداری میشود، میتوان از سرمایه ، بهره سالیانه بدست آورد.
قضایی: چون جنگل خود بخود تشکیل یافته و بدون دخالت بشر تولید مثل کرده و به زندگی خود ادامه میدهد، مالکیت خصوصی در آن مصداق پیدا نمیکند و جزء ثروت عمومی هر کشوری به شمار میرود.
تلاش زاییده نیاز است.
احتیاج عمده درخت به نور است و آب و خوراک ، شاخههای زیرین درخت که مانند شاخههای فوقانی آن در معرض تابش آفتاب نیستند، تلاش بیشتری کرده و از شاخههای بالاتر تجاوز میکنند و خود را به آفتاب میرسانند، به همین دلیل شاخههای پایینتر روشنتر بوده و تاج درختان شکل مخروطی یا کروی به خود میگیرند. حال دو عدد بذر درخت را در نظر بگیرید که مجاور هم در یک موقع به زمین افتاده و شروع به روئیدن کنند، اگر این دو بذر هر دو از یک درخت بوده و نیروی آنها یکسان باشد، روئیدن آنها بهم برخورد میکند و بر یکدیگر سایه میاندازد و ناچار هر یک خود را به سمتی که نور کافی دریافت کنند، متوجه میسازد.
تاثیرات جنگل
اثر جنگل در آب و هوا
جنگل هوا را معتدل میکند، بر بارندگی میافزاید، از آسیب بادهای سخت میکاهد، هوای پیرامون خود را پاک و آن را برای تنفس مناسب میکند. جنگل از گرمای پیرامون خود میکاهد، زیرا اولا درخت برای تبخیر آب خود نیاز به حرارت دارد که آن را از هوای پیرامون خود میگیرد، دوم اینکه برگها و شاخههای درختان ، خاک جنگل را در برابر تابش مستقیم خورشید پناه میدهد و آن را سردتر نگه میدارد.
اثر جنگل در بارندگی
جنگل از گرمای هوای پیرامون خود میکاهد و چون هر چند هوا سردتر شود، کمتر میتواند بخار آب را در خود نگه دارد، بنابراین هوای پیرامون جنگل زودتر اشباع میشود. جنگل مانند کوهستان مانعی در مقابل ابرها بوجود میآورد و باعث افزایش بارندگی میشود، بدین ترتیب هرگاه جریان هوایی که در آن بخار آب موجود باشد، در نزدیکی سطح زمین با جنگلی مصادف شود، به ارتفاعات بالاتر صعود میکند و سپس بطور ناگهانی منبسط شده، سرد شده و در نتیجه اشباع میشود و میبارد.
اثر جنگل در جلوگیری از زیان بادهای سخت
بادهای سخت چون به جنگل برخورد میکند، ناتوان شده و از تندی و نیروی آنها کاسته میشود.
اثر جنگل در حفظ خاکها
جنگل به دلایل زیر از فرسایش خاک یعنی شسته شدن خاک بویژه در دامنههای تند جلوگیری میکند:
سرعت جریان آب در سطح خاک جنگل کمتر است.
چون مقدار آبی که در خاک جنگل نفوذ میکند بیشتر است، پس مقدار آبی که در سطح خاک جریان مییابد، کمتر است.
ریشههای درختان ، بوتهها و گیاهان کوچک بویژه ریشههای سطحی ، ذرات خاک را به یکدیگر پیوستگی داده و از لغزش آنها جلوگیری میکند.
اثر جنگل از لحاظ زیبایی مناظر
اثر جنگل از لحاظ زیبایی مناظر بر هیچکس پوشیده نیست. مقایسه کوهستانهای خرم شمال ایران با بیابانها و کوههای خشک جنوب البرز ارزش جنگل را آشکار میسازد.
نابودی جنگلها
هر جنگلی برای خود یک جامعه زنده به حساب میآید و اگر این جامعه نباتی تنها از طریق عوامل طبیعی مورد تهدید قرار گیرد بنا به طبیعت و سرشت خویش ، قابلیت ترمیم خرابی و تجدید و احیای جامعه خود را دارد، مگر اینکه انسان ندانسته به کمک عوامل طبیعی تخریب بشتابد. در این صورت جامعه نباتی که محصول فعالیت طبیعی بوده و به یکباره و یا به تدریج از بین میرود و امیدی برای تجدید حیات آن در مدت محدود نخواهد بود. یکی از شناختهترین عوامل طبیعی تخریب جنگلها ، باد میباشد.
تاتیر عوامل طبیعی در نابودی جنگلها
تاثیر باد
بادی که میوزد مخرب نیست، ولی همین که سرعت باد از حد متعارف بگذرد، قدرت تخریب پیدا میکند. بادهای گرم و سوزان بخصوص در نواحی گرمسیری و حاره بسیار مضر میباشد و موجب تبخیر و تعریق زیاده از حد برگها و حتی خود درختان میشوند و گاهی ممکن است برگها را سوزانیده و درختان را بخشکاند. خسارت بادهای شدید به نسبت نیروی باد و طرز عمل آن و طبیعت نبات جنگلی متفاوت میباشد. بادهای تند سبب شکسته شدن و ریشه کن شدن و حرکت دادن ریشههای درختان میشوند.
تخریب بادهای سخت و تند ، آسیب جدی به جنگلها و مزارع وارد میکند که انسان نابخردانه به یاری عوامل تخریب طبیعی برخیزد و چنین روش ناهنجار در راستای تاریخ بخصوص چند صد سال اخیر بویژه در دوران معاصر در پیرامون کویرهای ایران و استانهای خوزستان ، فارس ، کرمان ، یزد و ... صورت گرفته است. قطع درختچههای کویری برای تهیه سوخت و زغال در طی صدها سال موجب گسترش کویر و پیشروی آن به سوی شهرها شده و بسیاری از مزارع سرسبز خرم و روستاهای آباد که روزگاری تپش زندگی در فضای آنها موج میزد به کام کویر فرو رفته است.
تاثیر گرمای شدید
حرارت زیاد در سالهای خشک سالی ، عناصر نوزاد جنگلها را دستخوش آسیبهای جدی میکند. گاهی آنها را میسوزاند و از بین میبرد و زادآوری آنها را مشکل میکند.
تاثیر یخبندانها
یخبندانهای زودرس پاییزه و همچنین یخبندانهای دیر رس بهاره به طرق گوناگون آسیبهای جدی به درختان جنگلی وارد مینماید.
تاثیر خشکیها
خشکی که در اثر عوامل جوی (نقصان بارندگی) پدید میآید، سبب میشود که حرارت شدید تابش آفتاب بر تبخیر رطوبت خاک بیفزاید و میزان ذخیره آن را در خاک تقلیل دهد. این خطر بیشتر در نواحی که بارندگی سالیانه آن کم است خودنمایی میکند.
بارانهای شدید
باران اگر به فواصل نامنظم و به صورت رگبار تند و شدید ببارد، سبب دریدگی برگها میشود، بخصوص اگر توام با وزش باد تند باشد، خطر تخریب بیشتر خواهد بود.
سیلابها
در صورتی که زمین جنگل در حالت طبیعی خود یعنی اسفنجی و متخلخل باشد، آبهای ناشی از بارندگی شدید به زمین فرو میروند و از جریان یافتن غیر عادی آن در سطح زمین که خود مقدمه پیدایی سیل است جلوگیری میکند. و اگر این حالت طبیعی زمین جنگل بر اثر انگیزههای غیر طبیعی بخصوص از طریق چرای دام از بین رفته باشد، آبها در سطح زمین راه افتاده و موجب سیل میشود و مهمترین خسارت سیل به جنگلها میرسد، بخصوص جنگلهایی که در قسمتهای زیرین دامنه کوهستانها واقع شدهاند.
عوامل انسانی تخریب جنگلها
چرای دام
زیانهای وارده به جنگلها از راه چرای دام سابقه طولانی دارد. از روزگاری که اقتصاد شبانی زیر بنای تکاملی جامعه را تشکیل میداد و اشتغال به امور دامداری و نگاهداری دام از معتبرترین و سودآورترین رشتههای سرمایه گذاری عصر فئودالیسم شناخته میشد، زمینههای تخریب جنگلها از طریق چرای دام فراهم گردید و چراگاههای جنگلی ایران به عنوان غنیترین منابع علوفهای در دسترس دامها گذارده شد. زیانهای ناشی از چرای دام در جنگلها شامل موارد زیر است:
رفت و آمد مدام دام در جنگلها ، باعث فشردگی خاک و خرابی وضع فیزیکی خاک میشود. به این ترتیب آب باران به جای آنکه در خاک فرو رود در سطح زمین جریان پیدا میکند در چنین اراضی رویش دانههایی که بر روی زمین ریخته شده دشوار و در بعضی حالات غیر ممکن میشود.
چرای دام باعث میشود که تبدیل مواد آلی زنده به لاش برگ صورت نگیرد و افراط در چرای دام ، پوشش گیاهی را از عرصه جنگل حذف میکند و خاک جنگل عریان و بدون محافظ میماند و به تدریج دچار فرسایش میشود.
در دامنههای کوهستانها که خاک عملا در معرض ریزش قرار دارد، تردد دامها سبب تشدید ریزش خاک و قطعات سنگی میگردد و فشار وارده از تصادم این ریزشها به درختان موجب زخمی شدن پوست آنها میشود.
دامها با جویدن پوست و ساقههای درخت ، آنها را زخمی کرده و زمینه تسهیل نفوذ و رخنه آفات و بیماریهای گیاهی را تدارک میبینند.
حریق
آتش سوزی در جنگلها نیز از عوامل مخربی است که قدمتی برابر با زیست اجتماعی انسانها دارد. منتها از نظر میزان خساراتی که به بار میآورد در کشورها و مناطق مختلف و نوع جنگلهایی که آتش سوزی رخ میدهد متفاوت میباشد. حریق در جنگلهای سوزنی برگ به سبب سرعت و قابلیت اشتعال خسارتی را که به ارزش تجاری درختان وارد میآورد، به مراتب سنگینتر از درختان پهن برگ میباشد و جای خوشبختی است که بیشتر جنگلهای ایران از نوع پهن برگ میباشد. حریق در صورت وسعت و شدت و تکرار در یک جنگل سبب تغییر ارزش کیفی گونهها میشود و به ظهور گونههای پست و نامرغوبی میانجامد که از نظر تجاری فاقد ارزش میباشند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 12 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله جنگل